Trong khi nhiều trường học chưa có điều kiện để đầu tư nâng cấp, xây dựng hoặc có nguy cơ “rớt chuẩn” vì cơ sở vật chất (CSVC) không bảo đảm, thì ngược lại một số đơn vị trường học được đầu tư mua sắm trang thiết bị dạy học lại chưa khai thác, sử dụng hết công năng của thiết bị, gây lãng phí trong đầu tư.

Thiết bị dạy học “nằm chết” trong kho

Theo quy định và yêu cầu quản lý việc đầu tư, trang bị CSVC, thiết bị và công nghệ trong dạy học phải bảo đảm sự đồng bộ để phục vụ có hiệu quả cho việc dạy học và giáo dục của nhà trường. Trong đó có sự đồng bộ giữa trang thiết bị và điều kiện sử dụng; giữa trang bị và bảo quản... Nhưng thực tế, vì nhiều lý do khác nhau, các thiết bị có giá trị hàng tỷ đồng khai thác chưa được mấy năm đã phủ kín bụi trong những phòng học “cửa đóng, then cài”.

Phân hiệu Chiềng, Trường Mầm non số 1 Võ Lao đang đặt nhờ địa điểm tại Trường Tiểu học số 3 Võ Lao (Văn Bàn, Lào Cai). 

Năm học này, Trường Phổ thông dân tộc (PTDT) bán trú Tiểu học Hoàng Liên, xã Bản Hồ, thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai được đầu tư xây mới thêm 6 phòng học chức năng. Theo chân cô Đặng Thị Mây, Hiệu trưởng nhà trường về thăm khi công trình đang gần hoàn thiện, chúng tôi cảm nhận rõ những quan tâm của địa phương tới giáo dục. Vậy là sắp tới các em học sinh lớp 3 ở điểm trường lẻ về sẽ có đủ phòng học, phòng chức năng theo yêu cầu của Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) mới. Chia sẻ với niềm vui ấy, mấy lần tôi ngỏ ý muốn tham quan phòng Tin học nhưng cô Mây nói nhân viên cầm chìa khóa đang nghỉ.

Đi dọc theo dãy phòng học, vô tình kéo nhẹ chốt cửa đã khóa nhưng gài hờ hững của phòng Tin học và Tiếng Anh, tôi bất ngờ khi chứng kiến quang cảnh bên trong. Phòng Tin học mà cứ ngỡ nhà kho. Hơn chục chiếc máy tính và các thiết bị điện tử nằm xộc xệch, phủ bụi, lá cây khô đầy phòng. Dù lý do được đưa ra là điều kiện thời tiết Sa Pa quanh năm sương mù, ẩm ướt, có mưa bão nên công tác bảo quản chưa đáp ứng được yêu cầu, thì quyền được học tập của học sinh trong năm học này cũng ít nhiều bị ảnh hưởng. Thay vì mỗi cháu được học 1 máy, phương án nhà trường đưa ra trong lúc chờ bổ sung thêm 10 máy tính mới và xử lý những hỏng hóc là 2 cháu sẽ học chung 1 máy.

Có lẽ không phải cứ trang bị CSVC đầy đủ là đáp ứng được yêu cầu dạy và học theo chương trình mới. Và không phải cứ đặt máy tính vào một phòng thì nơi đó biến thành phòng Tin học, mà bên cạnh ý thức của người sử dụng nên có những thiết kế bảo quản dành riêng cho phòng học đặc biệt đó. Chưa kể, người quản lý phòng học phải là người có kiến thức tin học, kỹ thuật máy tính để theo dõi và bảo dưỡng tốt, kịp thời sửa chữa, nâng cấp những máy bị lỗi phần mềm và phần cứng... Nếu không nguy cơ thiết bị “nằm chết” trong kho là không tránh khỏi. Hệ lụy không chỉ gây lãng phí mà còn khiến cả một lứa học sinh thiệt thòi không được sử dụng, thậm chí thiếu hụt kiến thức cần thiết cho những chặng đường tiếp theo.

Tình trạng thiết bị “về trường nhưng không ra lớp” không phải chuyện hiếm ở nhiều nơi. Trong số hàng trăm thiết bị dạy học trong kho của Trường THPT Thiệu Hóa, thị trấn Thiệu Hóa, huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa có không ít thiết bị nằm im lìm trong kho. Thậm chí, có thiết bị vẫn “nguyên đai, nguyên kiện”, chưa một lần sử dụng như bộ thí nghiệm thực hành môn Sinh học... Một cán bộ phụ trách thiết bị thí nghiệm của nhà trường cho hay: “Do thiết bị cũ đang còn sử dụng được nên giáo viên chưa dùng đến”. Tương tự, tình trạng thiết bị “đóng băng” cũng có không ít trong kho thiết bị thí nghiệm của Trường THCS Kiên Thọ, xã Kiên Thọ, huyện Ngọc Lặc, tỉnh Thanh Hóa. Theo lý giải của thầy Lê Ngọc Thuật, Hiệu trưởng Trường THCS Kiên Thọ, danh mục trang thiết bị nhà trường được cấp phù hợp với từng bộ môn, nhưng chất lượng phục vụ giảng dạy, học tập còn nhiều hạn chế. Có những thiết bị không sử dụng đến hoặc có sử dụng nhưng hiệu quả không cao.

Thực tế không ít các phòng chức năng đã và đang phát huy hiệu quả tích cực trong quá trình giảng dạy và học tập của nhà trường, đặc biệt tại các trường vùng cao nơi học sinh dân tộc thiểu số chiếm đa số. Trường PTDT bán trú Tiểu học và THCS Hầu Thào, xã Mường Hoa, thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai được đầu tư khu phòng học bộ môn Tin học khang trang, sạch đẹp, như động lực để nhà trường tiếp tục phấn đấu vươn lên trong dạy và học. Những ánh mắt háo hức, sự tự tin khi sử dụng máy tính của các em học sinh đã nói rõ điều ấy. Em Thào Thị Sông chia sẻ: “Em đi học, bố mẹ sẽ không bắt đi rừng nữa. Đến trường được học văn hóa, học máy tính, học nhạc, học vẽ, em thấy rất thích, nên em sẽ đi học chăm chỉ hơn”.

Đến hẹn lại lo

Lào Cai được đánh giá là địa phương làm tốt, đi đầu ở vùng Tây Bắc trong thực hiện đổi mới, đầu tư cho giáo dục. Nhưng không vì thế mà không đối mặt với những nguy cơ như “rớt chuẩn” với những trường đạt chuẩn quốc gia. Nguyên nhân chủ yếu chính là CSVC không bảo đảm.

Được công nhận đạt chuẩn quốc gia mức độ 1 từ năm 2016, nhưng theo quy định, năm học 2020-2021, Trường Tiểu học số 3 Võ Lao, xã Võ Lao, huyện Văn Bàn đã đến kỳ kiểm định lại các tiêu chí để được công nhận duy trì đạt chuẩn. Tuy nhiên, hiện trường vẫn chưa thể bảo đảm đủ các điều kiện để được đánh giá lại. Chia sẻ với chúng tôi, thầy Nguyễn Đức Nguyện, Hiệu trưởng nhà trường cho biết: “Theo Thông tư số 13/2022/TT-BGDĐT sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Chương trình GDPT ban hành kèm Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26-12-2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, nhà trường chưa bảo đảm đủ điều kiện về CSVC, thiếu các phòng học chức năng. Diện tích các phòng hiện có cũng chưa bảo đảm yêu cầu. Về nhân lực, nhà trường đang thiếu nhân viên y tế và thư viện”.

Trước nguy cơ đó, trường đã xây dựng kế hoạch và đề xuất với huyện về việc được đầu tư xây thêm 8-9 phòng học. Phương án đang chờ được duyệt để có kinh phí thực hiện.

Hiện toàn huyện Văn Bàn có 28 trường học đến thời điểm cần được đánh giá lại để đề nghị công nhận duy trì trường chuẩn quốc gia. Tuy nhiên, theo rà soát, chỉ có khoảng 10-12 trường đủ điều kiện được công nhận lại. Ông Bùi Văn Huấn, Phó trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Văn Bàn cho hay, những trường có nguy cơ mất chuẩn đều tập trung vào hai nguyên nhân chính, đó là CSVC chưa bảo đảm (thiếu phòng học chức năng, diện tích phòng học không bảo đảm, thiếu trang thiết bị dạy, học) và thiếu nhân lực (tỷ lệ giáo viên/lớp chưa bảo đảm theo quy định). Kỳ tuyển dụng gần đây nhất, dù đã được gia hạn thêm thời gian nhưng mới có 14 hồ sơ dự tuyển, trong khi chỉ tiêu tuyển dụng là 38 người.

Tương tự, một số trường học trên địa bàn thị xã Sa Pa cũng đang có cùng trăn trở. Thị xã có 9 trường học đạt chuẩn quốc gia đến kỳ phải kiểm định lại để được công nhận duy trì đạt chuẩn trước năm học 2022-2023. Qua rà soát có 4 trường: Tiểu học Hàm Rồng, Tiểu học Sa Pả, Tiểu học Tả Phìn và PTDT bán trú Tiểu học Trung Chải có nguy cơ không đạt. Cả 4 trường này thiếu tới 24 phòng học và phòng chức năng, chưa kể thiếu phòng ở bán trú.

Nhìn một phòng học bị nứt và thủng tường từ năm học trước mà vẫn chưa được sửa chữa, chúng tôi thấu hiểu hơn nỗi lo của cô Nguyễn Thị The, Phó hiệu trưởng Trường PTDT bán trú Tiểu học Trung Chải khi năm học này trường sẽ đưa toàn bộ học sinh lớp 3 từ điểm trường lẻ về điểm trường chính. Như vậy, 538 em sẽ phải xếp vào 13 phòng học còn lại. Trong khi theo Thông tư 13 thì số học sinh/lớp là 30-35 học sinh. Để thu xếp thêm 5 phòng học, trường đã có chủ trương chuyển toàn bộ các phòng chức năng hiện có làm phòng học, thậm chí sẽ cơi nới kho tổng hợp tại khu bếp ăn bán trú làm phòng học. Phòng làm việc của phó hiệu trưởng cũng được trả lại để có thêm phòng ở cho học sinh bán trú.

Chỗ học đã như vậy, chỗ ở bán trú và công trình vệ sinh còn bi đát hơn. Dù năm học mới đã cận kề, công trình vệ sinh duy nhất cho cả trường bị sập từ năm học trước vẫn chưa có phương án xây mới. Giải pháp bất đắc dĩ được trường đưa ra là toàn bộ học sinh sử dụng nhà vệ sinh của các phòng bán trú, còn giáo viên sử dụng chung nhà vệ sinh trong phòng làm việc của phó hiệu trưởng. “Những yêu cầu tối thiểu cho dạy và học, sinh hoạt của giáo viên và học sinh đều không bảo đảm nên việc duy trì chuẩn sẽ càng khó khăn”, cô The phân trần.

Qua tìm hiểu, toàn tỉnh Lào Cai hiện có 390 trường học đạt chuẩn quốc gia (đạt 64,78%), trong đó có 28 trường học phải đầu tư bổ sung CSVC, đội ngũ mới đủ tiêu chí công nhận lại trường đạt chuẩn quốc gia. Đây quả là một thách thức khi Chương trình GDPT 2018 cũng đang đòi hỏi những điều kiện về CSVC không kém phần cấp bách.

Để thực hiện tốt Chương trình GDPT 2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đề nghị các địa phương tăng cường CSVC trường học, theo tiêu chuẩn CSVC tối thiểu, định hướng đầu tư xây dựng trường chuẩn quốc gia theo nhu cầu của địa phương. Hoàn thiện quy hoạch mạng lưới trường, lớp học; lập quy hoạch xây dựng trường, bảo đảm quỹ đất cho trường học; dành ngân sách thỏa đáng từ nguồn vốn ngân sách địa phương, thực hiện lồng ghép có hiệu quả các nguồn vốn hỗ trợ từ Trung ương để đầu tư CSVC cho giáo dục.

 

(còn nữa)

Phóng sự của THU HÀ - ĐỖ TRANG