Với hơn 55% dân số là đồng bào dân tộc Thái, Sơn La mang trong mình một kho tàng di sản đồ sộ, từ điệu múa xòe uyển chuyển, làn điệu khắp trữ tình đến kiến trúc nhà sàn mái khum hình mui rùa cổ kính. Trong guồng quay của cuộc sống hiện đại, những di sản ấy từng đứng trước nguy cơ "ngủ quên", kéo theo là nỗi lo về sinh kế cho đồng bào dân tộc thiểu số. Thế nhưng trong những năm gần đây, với quyết tâm mạnh mẽ của chính quyền và người dân, du lịch cộng đồng được xác định là "chìa khóa vàng" để "đánh thức" di sản, biến tài nguyên văn hóa thành động lực xóa đói, giảm nghèo bền vững. 

Trong nỗ lực bảo tồn, phát triển văn hóa truyền thống, tỉnh Sơn La đã tiến hành kiểm kê di sản và lập hồ sơ khoa học cho 8 di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của người Thái, được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đặc biệt, nghệ thuật xòe Thái đã được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, mang lại niềm tự hào to lớn và đặt nền móng vững chắc trong khai thác du lịch. Các điệu xòe cơ bản đang được phổ cập đến tận bản, trường học, cùng với đó là duy trì, bảo tồn và số hóa kho sách chữ Thái cổ. 

Điệu múa xòe thường được biểu diễn tại các khu du lịch cộng đồng. 

Xác định du lịch cộng đồng là hướng đi chiến lược, tỉnh Sơn La đã tập trung phát huy giá trị văn hóa địa phương gắn với sinh kế của người dân. Trên nền tảng đó, nhiều mô hình du lịch cộng đồng mang đậm bản sắc dân tộc Thái đã hình thành và bước đầu phát huy hiệu quả. Chuỗi các bản du lịch cộng đồng nổi tiếng, thu hút du khách trong và ngoài nước, tiêu biểu như: Bản Nà Bai, Phụ Mẫu 1, Chiềng Đi 1 (xã Vân Hồ), Bản Lướt, Nà Tâu (xã Ngọc Chiến), Bản Bó, Hụm, Hùn (phường Chiềng An)... Tại đây, du khách được trải nghiệm du lịch văn hóa thông qua các hoạt động "Một ngày làm người Thái"-học múa xòe, dệt thổ cẩm, nấu món ăn truyền thống, làm rượu cần. Các đội văn nghệ quần chúng thường xuyên biểu diễn, tái hiện các lễ hội truyền thống như: Lễ hội hoa ban, lễ mừng cơm mới, xíp xí, cầu mưa... tạo nên sản phẩm du lịch chân thực, sống động. 

Đồng chí Phạm Hồng Thu, Phó giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Sơn La khẳng định: “Du lịch cộng đồng là hướng đi bền vững mà tỉnh Sơn La chú trọng, ngoài giá trị kinh tế, mô hình này còn mang lại giá trị văn hóa bền vững cho địa phương”. Cũng theo đồng chí Phạm Hồng Thu, sự phát triển của các mô hình du lịch cộng đồng gắn với bản sắc văn hóa dân tộc Thái thời gian qua đã mang lại những kết quả rõ rệt. Thu nhập bình quân của người dân ở các bản du lịch cộng đồng tăng gấp 2-3 lần, nhiều hộ đã thoát nghèo, chuyển sang kinh doanh dịch vụ homestay, ẩm thực và sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ. Văn hóa truyền thống được phục hồi và lan tỏa, trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng như: Dệt thổ cẩm, thêu piêu, đan lát mây tre, làm rượu cần... Mỗi bản làng, mỗi người dân đều trở thành "sứ giả văn hóa" thân thiện, hiếu khách.

Dù đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ, con đường phát triển du lịch cộng đồng gắn với xóa đói, giảm nghèo ở Sơn La vẫn đối diện với nhiều thách thức. Đó là năng lực cộng đồng còn hạn chế khi người dân làm du lịch chủ yếu theo kinh nghiệm, thiếu kiến thức về nghiệp vụ, marketing và kỹ năng số. Nguy cơ "thương mại hóa" và "sân khấu hóa" trong biểu diễn văn hóa dân gian, nguy cơ "lai hóa" văn hóa để phục vụ lợi ích kinh doanh ngắn hạn. Ngoài ra, hạ tầng và quản lý yếu cũng là vấn đề đáng quan tâm. Nhiều điểm du lịch vùng xa thiếu, yếu về giao thông, cơ sở lưu trú, cùng với sự thiếu hụt về cơ chế bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ văn hóa cộng đồng.

Để phát triển bền vững, đồng chí Phạm Hồng Thu cho biết, tỉnh Sơn La sẽ tập trung triển khai đồng bộ các giải pháp: Đào tạo nguồn nhân lực về du lịch và kỹ năng số cho người dân; hoàn thiện chính sách đặc thù như cơ chế ưu đãi về đất đai, thuế, tín dụng để thu hút nhà đầu tư và đặc biệt là chính sách hỗ trợ phát triển sản phẩm du lịch cộng đồng mang tính trải nghiệm sâu. Đồng thời tăng cường liên kết và quảng bá để xây dựng thương hiệu du lịch Sơn La gắn với các sản phẩm văn hóa đặc trưng...