Với sự tham dự của hơn 90 đại biểu gồm quan chức chính phủ, nhà nghiên cứu đến từ 10 nước ASEAN, 8 nước Đối tác Đối thoại, Ban thư ký ASEAN và một số tổ chức quốc tế liên quan, các diễn đàn đã trao đổi sâu rộng về tình hình hợp tác và an ninh biển khu vực thời gian qua và đề xuất các biện pháp đẩy mạnh hơn nữa hợp tác trong lĩnh vực này.

Đánh giá tình hình thời gian qua, các đại biểu ghi nhận hiện cả 12 cơ chế tham gia hợp tác biển của ASEAN và giữa ASEAN với đối tác có những hoạt động tích cực, đạt kết quả, cả về an ninh, an toàn hàng hải, phát triển kinh tế biển cũng như bảo vệ môi trường, xử lý rác thải nhựa và chống đánh bắt cá trái phép. Trong số này có thể kể đến Tuyên bố của Lãnh đạo Cấp cao ASEAN về Chống rác thải trên biển và Khung hành động nhằm xử lý vấn nạn rác thải, sáng kiến lập Mạng lưới ASEAN về chống đánh bắt cá trái phép, không khai báo và không theo quy định (IUU), đề xuất nghiên cứu về chính sách nghề cá chung của ASEAN, Quy tắc hướng dẫn về tương tác trên biển do các Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN thông qua cùng với nhiều hoạt động xây dựng lòng tin, chia sẻ kinh nghiệm và tăng cường năng lực cho các nước trong việc áp dụng luật lệ trên biển.

Mặt khác, các đại biểu cũng thừa nhận khu vực đang phải đối mặt với nhiều nguy cơ, thách thức phức tạp. Trong đó nổi lên là nạn cướp biển, tội phạm xuyên quốc gia như buôn lậu và buôn bán người, đánh bắt cá trái phép, ô nhiễm môi trường biển và nạn rác thải nhựa…

Nhiều đại biểu tiếp tục bày tỏ quan ngại về những diễn biến phức tạp ở Biển Đông, nhất là tình trạng quân sự hóa cấu trúc tranh chấp, vi phạm luật pháp quốc tế, cản trở các nước ven biển khai thác tài nguyên tại các vùng biển của mình theo quy định của Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS), đã gây xói mòn lòng tin và làm gia tăng căng thẳng. Trước tình hình này, các đại biểu nhấn mạnh nguyên tắc tự kiềm chế, không có các hành động làm phức tạp tình hình và gia tăng tranh chấp, tuân thủ luật pháp, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, giải quyết hòa bình mọi tranh chấp trên cơ sở luật pháp quốc tế và UNCLOS. Nhiều đại biểu khẳng định các quốc gia, dù lớn hay nhỏ, đều bình đẳng trước luật pháp quốc tế, do đó cần quan hệ và hợp tác trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau, phù hợp với các quy định của luật pháp quốc tế. Các đại biểu cũng mong muốn ASEAN và Trung Quốc sớm đạt được Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế và UNCLOS.

Tại phiên thảo luận đặc biệt nhân kỷ niệm 25 năm Công ước Luật Biển 1982 có hiệu lực, các đại biểu đều khẳng định tầm quan trọng của Công ước Luật Biển trong vai trò “Hiến pháp của Đại dương”, là nền tảng cho việc thiết lập trật tự pháp lý nhằm điều chỉnh mọi hoạt động trên biển của các quốc gia. Theo đó, nhiều đại biểu bày tỏ lo ngại trước những hành động vi phạm Công ước Luật biển diễn ra gần đây ở Biển Đông, trong đó có việc vi phạm vùng đặc quyền kinh tế và cản trở hoạt động kinh tế hợp pháp của quốc gia ven biển, cũng như ý đồ tìm cách diễn giải lại quy định của Công ước. 

Về định hướng thời gian tới, các đại biểu nhất trí khu vực cần tiếp tục triển khai toàn diện các hoạt động thúc đẩy hợp tác và an ninh biển, cả về an ninh, kinh tế và bảo vệ môi trường biển. Các đại biểu cũng thống nhất cần củng cố vai trò của Diễn đàn Biển ASEAN và Diễn đàn Biển ASEAN Mở rộng, nhất là trong việc chia sẻ thông tin và điều phối hoạt động hợp tác nhằm nâng cao hiệu quả và tránh chồng chéo, trùng lắp.

Tại các hội nghị, chủ trì Diễn đàn, Đoàn Việt Nam đã định hướng thảo luận đánh giá toàn diện tình hình hợp tác, đồng thời làm rõ những nguy cơ, thách thức và đề xuất kiến nghị, giải pháp. Chia sẻ ý kiến của nhiều đoàn đại biểu về những thách thức phức tạp trên biển mà khu vực đang phải đối mặt, trong đó có tình hình phức tạp ở Biển Đông, đoàn Việt Nam đã phối hợp cùng các nước tích cực trao đổi, thống nhất định hướng, biện pháp đẩy mạnh hơn nữa hợp tác và an ninh biển nhằm bảo đảm hòa bình, an ninh và xử lý hữu hiệu những thách thức đặt ra, đi đôi với củng cố, sắp xếp lại các cơ chế, hoạt động nhằm nâng cao hiệu quả hợp tác. Dự kiến, khuyến nghị của diễn đàn sẽ được đệ trình lên Hội nghị Quan chức cao cấp ASEAN tổ chức vào giữa tháng 1-2020 tại Việt Nam.

Diễn đàn Biển ASEAN được thành lập từ năm 2010 với mục đích tạo khuôn khổ để các cơ quan liên quan đối thoại và phối hợp về những hoạt động hợp tác biển, nhất là trong những vấn đề mang tính liên ngành. Diễn đàn Biển ASEAN Mở rộng (EAMF) nhóm họp lần đầu tiên vào năm 2012 và được tổ chức ngay sau AMF với sự tham dự của các nước ASEAN và đối tác. Qua các kỳ diễn đàn, nhiều chủ đề đã được trao đổi như bảo đảm hòa bình, an ninh, an toàn hàng hải, tuân thủ luật pháp và Công ước Luật Biển 1982, xây dựng lòng tin cho tới tìm kiếm cứu nạn, kết nối, phát triển kinh tế biển và bảo vệ môi trường biển.

TTXVN