Hòa giải thành, đối thoại thành giúp giải quyết triệt để các tranh chấp

Tờ trình dự án luật do Chánh án Tòa án nhân dân tối cao (TANDTC) Nguyễn Hòa Bình trình bày đã nhấn mạnh đến sự cần thiết ban hành dự án luật này. Theo đó, quá trình phát triển đất nước cũng như kinh nghiệm quốc tế cho thấy, hòa giải, đối thoại đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Hòa giải thành, đối thoại thành giúp giải quyết triệt để, hiệu quả các tranh chấp mà không phải mở phiên tòa xét xử; kết quả hòa giải thành, đối thoại thành phần lớn được các bên tự nguyện thi hành; vụ việc không phải trải qua thủ tục sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm theo quy định của các luật tố tụng; tiết kiệm chi phí, thời gian, công sức của các bên liên quan và nhà nước; hạn chế tranh chấp, khiếu kiện kéo dài, gây bức xúc trong dư luận. Với Tòa án, đổi mới, tăng cường và nâng cao hiệu quả hòa giải, đối thoại là giải pháp căn cơ, giúp giải quyết khối lượng công việc ngày càng nặng nề, trong bối cảnh hằng năm các tranh chấp, khiếu kiện không ngừng tăng lên cả về số lượng và tính chất phức tạp.

leftcenterrightdel
Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân và các Phó chủ tịch Quốc hội tại phiên họp. Ảnh: TTXVN.

Theo Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình, thực hiện kết luận của Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương, TANDTC đã triển khai thí điểm về đổi mới, tăng cường hòa giải, đối thoại trong giải quyết các tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính tại Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng và 9 Tòa án nhân dân cấp huyện của thành phố (thời gian từ tháng 3 đến hết tháng 8 năm 2018). Sau 6 tháng triển khai thực hiện, hoạt động thí điểm đã thu được những thành công nhất định, tỷ lệ hòa giải, đối thoại thành đạt 76,2%.

Sau thành công thí điểm tại Hải Phòng, tiếp tục thực hiện Kết luận của Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương, TANDTC mở rộng triển khai thí điểm tại 16 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (thời gian thí điểm từ tháng 11-2018 đến tháng 9-2019). Tại các địa phương này, đã thành lập Ban Chỉ đạo thí điểm, tổ chức các Trung tâm Hòa giải, đối thoại tại Tòa án; đào tạo hòa giải viên, đối thoại viên; tiến hành hòa giải, đối thoại tranh chấp dân sự, khiếu kiện hành chính và đã thu được những kết quả tích cực (qua 3 tháng đầu tiên triển khai đã hòa giải thành, đối thoại thành được 15.016 vụ, đạt tỷ lệ 74,08%), được cấp ủy, chính quyền và nhân dân địa phương đánh giá là mô hình mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, giải quyết hiệu quả những mâu thuẫn, tranh chấp phát sinh trong đời sống, xã hội, phù hợp với xu hướng phát triển của thế giới.

Theo đánh giá của nhiều thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, dự án luật này khi có hiệu lực sẽ có tác động lớn đến mặt xã hội. Theo Trưởng Ban Dân nguyện Nguyễn Thanh Hải, hiện nay, xuất hiện nhiều vụ việc mới có cách giải quyết manh động giữa các bên liên quan với nhau trước khi ra tòa. Những vụ việc này nếu có sự tham gia hòa giải sẽ tác động lớn đến sự ổn định của xã hội, giúp giải quyết các vụ việc một cách mềm mỏng; số lượng Tòa án phải giải quyết sẽ giảm đi một cách đáng kể...

leftcenterrightdel
Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình trình bày Tờ trình tại phiên họp. Ảnh: TTXVN.

Chưa thu phí hòa giải, đối thoại tại Tòa án

Đáng chú ý, quy định về lệ phí hòa giải, đối thoại tại Tòa án (Điều 7 dự thảo Luật) là nội dung còn có nhiều ý kiến khác nhau.

Cụ thể, có ý kiến cho rằng, Nhà nước có trách nhiệm bảo đảm kinh phí cho hoạt động hòa giải, đối thoại tại Tòa án; không thu lệ phí hòa giải, đối thoại tại Tòa án. Quy định như vậy thể hiện được bản chất ưu việt của chế độ, trách nhiệm của Nhà nước trong việc giải quyết những vấn đề bức xúc của xã hội; đồng thời, góp phần khuyến khích các bên sử dụng hòa giải, đối thoại tại Tòa án để giải quyết tranh chấp, khiếu kiện, đặc biệt là khi phương thức này mới được áp dụng, cần có thời gian để đi vào cuộc sống. Việc này cũng sẽ tiết kiệm một khoản kinh phí rất lớn cho ngân sách Nhà nước. Thực tiễn thí điểm cho thấy việc giải quyết tranh chấp thông qua hòa giải, đối thoại tại Tòa án đã giảm khoảng 80% chi phí so với mức chi để xét xử một vụ việc theo thủ tục sơ thẩm.

Ý kiến khác lại đồng tình về việc cần có chính sách tài chính hỗ trợ, khuyến khích các bên lựa chọn hòa giải, đối thoại để giải quyết tranh chấp, khiếu kiện. Tuy nhiên, cũng cần quy định thu lệ phí đối với một số trường hợp cụ thể với mức thu hợp lý để chia sẻ gánh nặng với ngân sách Nhà nước. Quá trình triển khai thi hành Luật sẽ từng bước đánh giá để sửa đổi, bổ sung quy định về lệ phí hòa giải, đối thoại. Theo đó, cần quy định thu lệ phí đối với đối với các trường hợp: (1) Pháp nhân nộp đơn khởi kiện yêu cầu giải quyết tranh chấp về dân sự, kinh doanh, thương mại, lao động, hành chính; (2) Cá nhân nộp đơn khởi kiện yêu cầu giải quyết tranh chấp về kinh doanh, thương mại.

Tòa án nhân dân tối cao đồng tình với quan điểm thứ nhất nhưng thể hiện cả hai quan điểm trong dự thảo Luật trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến.

Phát biểu ý kiến, nhấn mạnh đây là dự án luật mang tính xã hội nhân văn rất cao, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Nguyễn Khắc Định khẳng định: Hòa giải đối thoại này vừa mang tính chất pháp lý, vừa mang tính xã hội. "Có thể hòa giải theo cách, đúng Luật A phải trả cho B 100 triệu nhưng họ nghèo khó chỉ trả được 50 triệu", Chủ nhiệm Nguyễn Khắc Định phân tích. 

Các ý kiến trong Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất quy định hòa giải đối thoại là những vụ việc kiện dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh thương mại, lao động hay khiếu kiện hành chính. Phó chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển cho rằng, dự thảo luật nếu được thông qua sẽ giảm chi phí cho ngân sách, cho tòa án và giảm chi phí cho xã hội, do đó cần được khuyến khích.

“Đã khuyến khích thì chưa nên đặt ra vấn đề thu phí. Tất cả những hoạt động đó, ngân sách Nhà nước đài thọ. Còn khi nào thu thì theo cơ chế thị trường và điều kiện khi đó”, Phó chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển nhấn mạnh.

Qua thảo luận, kết luận về nội dung này, thay mặt Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Phó chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu cho biết: Trong giai đoạn 5 năm đầu, sẽ không thu phí; riêng đối với pháp nhân và thể nhân liên quan đến hòa giải, tranh chấp thương mại kinh tế thì có thể thu.  

PHƯƠNG HẰNG