Hoạt động cách mạng sáng tạo và cống hiến to lớn của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh thời dựng Đảng

Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh sinh ra và lớn lên ở vùng quê giàu truyền thống yêu nước, trong dòng tộc có nhiều bậc khoa bảng. Họ nội Nguyễn Đức ở Diêm Điền (Thái Bình) và họ ngoại Trần Văn ở Cổ Am, Vĩnh Bảo (Hải Phòng). Ngay từ khi còn học Trường Thành Chung Nam Định (khóa 1923-1926), Nguyễn Đức Cảnh đã gia nhập nhóm bạn hiếu học, giàu chí khí và hăng hái hoạt động nhân văn, nghĩa hiệp; thường bí mật tìm đọc tài liệu về phong trào chống pháp của các bậc ái quốc tiền bối. Là người nhạy cảm, lại sớm được Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên-còn gọi là Thanh niên, do Nguyễn Ái Quốc sáng lập và lãnh đạo, tuyên truyền vận động, Nguyễn Đức Cảnh cùng Nguyễn Danh Đới, Đặng Xuân Khu, Nguyễn Văn Năng... tích cực hưởng ứng cao trào đấu tranh; cùng một số học sinh Trường Thành Chung Nam Định tham gia ban lãnh đạo bãi khóa, tổ chức lễ truy điệu và để tang nhà chí sĩ ái quốc Phan Chu Trinh.

Cuối tháng 10-1926, khi mới 18 tuổi, Nguyễn Đức Cảnh bí mật chia tay người thân lên Hà Nội tìm việc làm và tiếp tục tham gia hoạt động trong phong trào công nhân. Cuộc sống của một công nhân thực thụ tại một cơ sở in ở Hà Nội đã giúp đồng chí có thêm nhiều hiểu biết về cuộc sống và phẩm chất cao quý của giai cấp công nhân Việt Nam. Vốn là học sinh Trường Thành Chung Nam Định nên khi đã trở thành công nhân, Nguyễn Đức Cảnh vẫn tìm đọc sách báo tiến bộ và đã tham gia Nam Đồng Thư xã [1].

Tháng 7-1927, Nguyễn Đức Cảnh cùng người bạn là Lý Hồng Nhật được Nam Đồng Thư xã cử đi Quảng Châu, Trung Quốc để tìm hiểu thêm về Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và bàn vấn đề hợp nhất tổ chức. Thấy rõ sự vượt trội của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, Nguyễn Đức Cảnh và Lý Hồng Nhật đề nghị Tổng bộ Thanh niên thu xếp để được theo học lớp huấn luyện chính trị ngắn ngày. Tuy không trực tiếp nghe lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc giảng bài nhưng qua lớp huấn luyện, Nguyễn Đức Cảnh đã sáng rõ nhiều điều về "Đường cách mệnh", về giai cấp công nhân và Đảng Cộng sản... Cuối khóa học, Nguyễn Đức Cảnh tự nguyện gia nhập tổ chức Thanh niên. Đây là sự lựa chọn sáng tạo trên con đường đến với lập trường vô sản của Nguyễn Đức Cảnh. Cuối năm 1927, ngay sau khi về nước, dựa trên các bài học tại lớp huấn luyện ở Quảng Châu, Nguyễn Đức Cảnh đã dồn tâm sức soạn thảo các tài liệu tuyên truyền công nhân và chủ động gửi đến các cơ sở, đồng thời đề đạt với Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ đưa hội viên đi thực tế tại các cơ sở công nghiệp.

Hoạt động cách mạng sáng tạo của Nguyễn Đức Cảnh và những kết quả của phong trào công nhân là cơ sở để đầu năm 1928, Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ cử đồng chí xuống Hải Phòng hoạt động; tiếp đó, đồng chí được cử bổ sung làm Ủy viên Ban Chấp hành Kỳ bộ, trực tiếp làm Bí thư Tỉnh bộ Thanh niên Hải Phòng (bao gồm TP Hải Phòng và các tỉnh Kiến An, Hải Dương và khu mỏ Hồng Quảng)[2]. Tuy địa bàn mới và trải rộng nhưng với lý luận và kinh nghiệm tích lũy được, Nguyễn Đức Cảnh đã nhanh chóng củng cố và phát triển các chi bộ Thanh niên; huấn luyện, đào tạo đội ngũ cốt cán, chỉ đạo thành lập nhiều tổ chức cơ sở (chi bộ) Thanh niên, nhất là ở vùng mỏ; chỉ đạo ra Báo Than nhằm tuyên truyền lý luận Mác-Lênin trong công nhân, vạch trần thủ đoạn đàn áp, bóc lột của chủ mỏ và kêu gọi công nhân đoàn kết đấu tranh. Sự sáng tạo này của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đã khơi dậy phong trào công nhân vùng mỏ trước khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời.

Tháng 12-1928, đồng chí Nguyễn Lương Bằng chuyển hoạt động từ Sài Gòn ra Hải Phòng, đã tìm gặp Nguyễn Đức Cảnh và thường xuyên trao đổi kinh nghiệm hoạt động bí mật, cũng như cách thức đưa người vào tổ chức cách mạng. Những hoạt động sáng tạo và năng động của Nguyễn Đức Cảnh đã góp phần tạo nên khí thế cách mạng sôi nổi trong công nhân, với sự ra đời và phát triển mạnh của các cơ sở của Thanh niên và Công hội trong các nhà máy, xí nghiệp, xưởng thợ ở Hải Phòng, vùng duyên hải và Đông Bắc.

Tháng 8-1928, tại Hội nghị Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh được bầu vào Ban Chấp hành Kỳ bộ và được phân công cùng đồng chí Ngô Gia Tự đặc trách công tác vận động công nhân. Trên cương vị chính thức và trọng trách lớn, đồng chí đã cử nhiều cán bộ, hội viên Thanh niên đến "vô sản hóa" ở khu mỏ than Hồng Quảng. Chủ trương “vô sản hóa” từ vùng mỏ đã nhanh chóng lan tỏa đến nhiều nhà máy, xí nghiệp, đồn điền cao su... trong cả nước. Nhiều người sau “vô sản hóa” đã trở thành cán bộ chủ chốt của phong trào công nhân, hạt nhân trung kiên thành lập tổ chức công đoàn và Đảng ta sau này.

Những hoạt động sôi nổi về lý luận, huấn luyện và đào tạo đội ngũ lãnh đạo cho phong trào công nhân đã khẳng định vai trò quan trọng và là cống hiến to lớn của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh trong thời kỳ ra đời của giai cấp công nhân Việt Nam. Từ một thanh niên yêu nước, một công nhân, Nguyễn Đức Cảnh trở thành người xây dựng và lãnh đạo tiên phong của phong trào công nhân Việt Nam.

Càng đi sâu hoạt động thực tiễn, Nguyễn Đức Cảnh càng thấy rõ mối quan hệ khăng khít giữa quyền lợi của công nhân, phong trào công nhân với tổ chức Công đoàn và tổ chức cao nhất đại diện cho toàn giai cấp là Đảng Cộng sản. Đồng chí vừa hăng say làm việc, vừa bí mật viết tài liệu tuyên truyền. Đặc biệt, tài liệu "Tổ chức Công hội như thế nào" được in ấn và lưu hành bí mật trong công nhân đã giúp hội viên Thanh niên nắm được cách thức và nội dung xây dựng tổ chức Công hội.         

Những hoạt động năng động và sáng tạo của Nguyễn Đức Cảnh và tổ chức Thanh niên góp phần quan trọng dẫn đến sự ra đời của Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở 5D phố Hàm Long, Hà Nội (tháng 3-1929) và Đông Dương Cộng sản Đảng (tháng 6-1929). Là người được phân công phụ trách công tác vận động công nhân, Nguyễn Đức Cảnh đã được Đông Dương Cộng sản Đảng giao nhiệm vụ đứng ra thành lập Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ-tổ chức tiền thân của Công đoàn Việt Nam[3].

Cuối tháng 7-1929, Nguyễn Đức Cảnh bí mật từ Hải Phòng về Hà Nội liên lạc với những người đã trải nghiệm "vô sản hóa" để nắm tình hình đấu tranh của công nhân, đúc rút kinh nghiệm để báo cáo trước hội nghị thành lập Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ. Sự phát triển nhanh chóng về số lượng và sự trưởng thành về ý thức giai cấp của phong trào công nhân Việt Nam đòi hỏi phong trào cần có tổ chức Công hội để dẫn dắt họ trong cuộc đấu tranh chống bọn chủ tư bản và cai thầu. Sáng 28-7-1929, Hội nghị đại biểu thành lập Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ được tổ chức tại số nhà 15 phố Hàng Nón, Hà Nội đã bầu Ban Chấp hành lâm thời, gồm: Nguyễn Đức Cảnh, Hoàng Văn Đoài, Trần Văn Sửu, trong đó Nguyễn Đức Cảnh làm Hội trưởng lâm thời. Sau hội nghị, Nguyễn Đức Cảnh tập trung xuất bản Báo Lao động và Tạp chí Công hội Đỏ- những cơ quan lý luận đầu tiên của giai cấp công nhân Việt Nam.

Sự ra đời của Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ có ý nghĩa rất to lớn đối với phong trào công nhân Việt Nam. Đó vừa là kết quả tất yếu của sự trưởng thành về chất lượng của phong trào công nhân, vừa là thắng lợi về đường lối của Đông Dương Cộng sản Đảng; đáp ứng yêu cầu bức thiết về tổ chức của phong trào công nhân Việt Nam, đồng thời mở đầu cho sự ra đời các tổ chức Công hội trong cả nước. Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ là tổ chức tiền thân của tổ chức Công đoàn Việt Nam, mà Nguyễn Đức Cảnh là một trong những người sáng lập, lãnh đạo.

Người tham gia sáng lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên và Đảng Cộng sản Việt Nam

Sự phát triển nhanh chóng về số lượng và trưởng thành về ý thức chính trị của phong trào công nhân trong những năm 1928-1929 đã đặt ra yêu cầu khách quan cho sự ra đời một chính đảng của giai cấp công nhân Việt Nam. Việc ra đời Chi bộ Cộng sản tại 5D phố Hàm Long và tiếp đó là Đông Dương Cộng sản Đảng trong năm 1929 đã phản ánh rõ yêu cầu khách quan đó. Nguyễn Đức Cảnh là một thành viên sáng lập và tham dự lễ thành lập cả hai tổ chức cộng sản này. Đồng chí đã đọc báo cáo quan trọng tại cuộc họp thành lập chi bộ và được phân công tiếp tục phụ trách phong trào công nhân Hải Phòng, Kiến An và vùng mỏ Đông Bắc. Trong tổ chức Đông Dương Cộng sản Đảng, nhiều thành viên là đảng viên Chi bộ 5D Hàm Long, trong đó Nguyễn Đức Cảnh được bầu làm Ủy viên Trung ương lâm thời phụ trách công tác vận động công nhân và soạn thảo nhiều văn bản chuẩn bị cuộc họp của Đảng vào cuối năm đó.

Là người sáng lập và lãnh đạo Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, Nguyễn Ái Quốc nhận thức rõ nhiệm vụ hàng đầu của những người cộng sản Việt Nam lúc này là hợp nhất các tổ chức cộng sản Việt Nam. Cuối năm 1929, theo sự triệu tập của Nguyễn Ái Quốc, các đồng chí Nguyễn Đức Cảnh và Trịnh Đình Cửu được Trung ương lâm thời Đông Dương Cộng sản Đảng cử đi dự Hội nghị thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam tại Hồng Công, Trung Quốc. Đầu năm 1930, hội nghị được tiến hành dưới sự chủ trì của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và lần đầu tiên, Nguyễn Đức Cảnh được trực tiếp gặp lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Tham luận về tình hình phong trào cách mạng và phong trào công nhân Việt Nam của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đã bổ sung nhiều tư liệu thực tế và nhận định xác đáng, góp phần vào thành công của hội nghị.

Sự kiện thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam là bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử cách mạng Việt Nam. Tháng 5-1930, Trung ương lâm thời Đảng Cộng sản Việt Nam cử Nguyễn Đức Cảnh giữ chức Bí thư Xứ ủy Bắc Kỳ, sau đó, đồng chí được cử tăng cường vào miền Trung, bổ sung vào Thường vụ Xứ ủy Trung Kỳ, phụ trách tuyên huấn kiêm công tác vận động công nhân. Đây là thời kỳ khó khăn, đầy cam go đối với phong trào cách mạng ở Nghệ Tĩnh. Trên cương vị Bí thư Xứ ủy Bắc Kỳ và Thường vụ Xứ ủy Trung Kỳ, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đã cùng Xứ ủy khắc phục nhiều khó khăn, củng cố cơ sở và duy trì phong trào đấu tranh cách mạng. Trong lúc đang ngổn ngang công việc, đầu tháng 4-1931, trên đường đi công tác, Nguyễn Đức Cảnh bị địch phục kích, bắt tại làng Yên Dũng Hạ (TP Vinh), sau đưa về giam cầm tại Nhà tù Hỏa Lò, Hà Nội. Biết rõ Nguyễn Đức Cảnh là nhân vật quan trọng của Đảng Cộng sản Đông Dương, sáng sớm 31-7-1932, địch đã chém đầu đồng chí cùng người bạn Hồ Ngọc Lân tại pháp trường bên bờ sông Lấp (Hải Phòng). Người cộng sản kiên trung Nguyễn Đức Cảnh đã anh dũng hy sinh khi mới 24 tuổi đời.

Lịch sử cách mạng Việt Nam mãi mãi ghi nhớ những hoạt động cách mạng sáng tạo và cống hiến to lớn của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh-người lãnh đạo tiên phong của phong trào công nhân, người sáng lập và lãnh đạo đầu tiên của tổ chức Công đoàn, người tham gia sáng lập và tham dự những tổ chức cộng sản đầu tiên của Việt Nam. Đồng chí là một chiến sĩ cộng sản kiên trung, cán bộ lãnh đạo tiêu biểu của Đảng và cách mạng Việt Nam thời dựng Đảng.

PGS, TS LÊ VĂN TÍCH, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh