Bài 4: Lời giải nào cho bài toán nhất thể hóa?

Mô hình cán bộ “hai trong một” ở cấp xã: Phải tính toán kỹ

Thực hiện Hướng dẫn số 25/HD-BTCTW ngày 6-3-2009 của Ban Tổ chức Trung ương về thí điểm chủ trương nhất thể hóa bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch UBND cấp xã, những năm gần đây, nhiều địa phương đã triển khai mô hình “hai trong một” này.

Chúng tôi đến xã Việt Thành (Trấn Yên, Yên Bái), nơi mô hình nhất thể hóa được đánh giá là thành công. Phòng làm việc của đồng chí Lê Thị Lụa, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã rộn ràng người ra vào, khi thì cán bộ UBND xã đến xin chữ ký, khi thì cán bộ đoàn thể quần chúng, bí thư chi bộ các thôn đến báo cáo, trao đổi, xin chỉ đạo... Việt Thành là xã đã về đích xây dựng nông thôn mới trước thời hạn từ năm 2015. Mấy năm vừa qua, dưới sự “chèo lái” của “nữ tướng” Lê Thị Lụa, xã thu được nhiều thành tựu trong phát triển kinh tế-xã hội, xóa đói, giảm nghèo, xây dựng hệ thống chính trị ở cơ sở. Nắm chắc cả việc Đảng và chính quyền, giải quyết khá nhuần nhuyễn chức năng, vai trò của một cán bộ lãnh đạo và nhiệm vụ, chức trách của người đứng đầu chính quyền xã, đồng chí Lê Thị Lụa đã đảm đương tốt cả “hai vai”, được cấp trên ủng hộ và cán bộ, nhân dân trong xã ghi nhận.

Mô hình trồng cây có múi giúp đảng viên trở thành hộ giàu của ông Bùi Văn Xô (bên trái), Phó bí thư chi bộ ấp Hòa Long B, thị trấn Kinh Cùng (Phụng Hiệp, Hậu Giang). Ảnh: Hồng Hải 

Nhận định về thí điểm mô hình “hai trong một” này, đồng chí Hà Đức Hoan, Trưởng ban Tổ chức Tỉnh ủy Yên Bái cho biết: Cái được của mô hình bí thư đảng ủy kiêm chủ tịch UBND xã là công tác lãnh đạo, quản lý, điều hành đều thống nhất về một mối, khắc phục được “độ vênh” giữa bí thư và chủ tịch UBND xã. Không chỉ vậy, mô hình này còn góp phần nâng cao vai trò lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của cấp ủy xã, bảo đảm cho cấp ủy chỉ đạo, điều hành chính quyền xã thực hiện các nhiệm vụ được thông suốt, hiệu quả hơn. 

Qua thí điểm thực hiện mô hình Bí thư Đảng ủy đồng thời là Chủ tịch UBND tại xã Phước Thắng, huyện Bác Ái và xã Phước Thuận, huyện Ninh Phước, đồng chí Nguyễn Thanh, Phó chủ nhiệm thường trực UBKT Tỉnh ủy Ninh Thuận cho biết: Ở cấp xã có rất nhiều việc cán bộ phải giải quyết, trong khi chưa có quy định cụ thể về chế độ, chính sách, chức năng, nhiệm vụ và mối quan hệ công tác của bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch UBND cấp xã, nên quá trình thực hiện mô hình này còn lúng túng, dễ bị lẫn lộn giữa việc Đảng và việc chính quyền, do đó hiệu quả công tác lãnh đạo và quản lý, điều hành chưa đạt kết quả như mong muốn.

Tìm hiểu thực tế tại các địa phương, chúng tôi nhận thấy, mô hình bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch UBND cấp xã chỉ thật sự phát huy hiệu quả khi hội tụ đủ hai điều kiện: Phải lựa chọn được cán bộ đứng đầu có đủ trình độ, năng lực, phẩm chất, uy tín và đã trải qua làm cán bộ chính quyền; đồng thời cơ sở đó có đội ngũ cán bộ, công chức có chất lượng tương đối đồng đều, ủng hộ cái mới, đoàn kết, chung sức đồng lòng thực hiện nhiệm vụ chung của địa phương. Tập thể cấp ủy phải đều và mạnh thì mới phòng ngừa được tư tưởng gia trưởng, độc đoán của người đứng đầu cấp ủy và chính quyền.

Tuy nhiên, qua trao đổi với nhiều cán bộ lãnh đạo cấp tỉnh, cấp huyện, chúng tôi đều nhận được một ý kiến chung: Xuất phát từ tình hình kinh tế-xã hội, dân trí và chất lượng đội ngũ cán bộ cơ sở hiện nay, việc nhất thể hóa chức danh bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch UBND cấp xã phải hết sức thận trọng, chỉ nên thực hiện ở những nơi có đủ điều kiện chín muồi.

Bí thư chi bộ kiêm trưởng thôn: Ghép lại để nâng phụ cấp, tăng trách nhiệm

Khác với cấp xã, cấp thôn không phải là cấp chính quyền, nhưng cũng có vai trò rất quan trọng trong việc đưa chủ trương, chính sách của Đảng đến tận người dân. Tuy không thuộc diện là thành phần cán bộ, công chức ở cơ sở, song những người giữ vai trò trưởng thôn (trưởng khu phố, trưởng ấp) luôn được các địa phương quan tâm xây dựng trở thành hạt nhân nòng cốt tại các địa bàn dân cư. Với hệ số phụ cấp 1,0 (mỗi người được hưởng 1,3 triệu đồng/tháng), số tiền phụ cấp tuy không nhiều, song hầu hết các trưởng thôn, bí thư chi bộ đều là những người nhiệt huyết, trách nhiệm với công việc “vác tù và hàng tổng”. Cùng với những người làm công tác mặt trận, đoàn thể quần chúng ở địa phương, đây là lực lượng bán chuyên trách đông đảo, hùng hậu nhất ở cơ sở hiện nay. Theo quan điểm của lãnh đạo các Tỉnh ủy Yên Bái, Bắc Ninh, Ninh Thuận và Hậu Giang, để giảm bớt số lượng những người hoạt động bán chuyên trách này, cần phải tinh giản bằng cách ghép chức danh bí thư chi bộ và trưởng thôn làm một.

Đồng chí Phan Văn Tổng (bên trái), Phó bí thư Đảng ủy xã Vị Thủy (Vị Thủy, Hậu Giang) đến thăm, động viên mô hình bồn nuôi lươn thoát nghèo của đảng viên trong xã. Ảnh: Hồng Hải 

Tuy nhiên, chủ trương của cấp tỉnh là như vậy, nhưng cấp huyện, cấp xã, cấp thôn ở nhiều nơi còn có ý kiến khác nhau.

Đồng chí Nguyễn Thị Sinh, Bí thư Chi bộ thôn 2 (xã Đào Thịnh, Trấn Yên, Yên Bái) khẳng định: “Việc nhất thể hóa chức danh bí thư chi bộ thôn và trưởng thôn là cần thiết để thuận tiện trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo và giải quyết mối quan hệ với dân”.

Từ câu chuyện thực tế ở địa phương mình, đồng chí Nguyễn Đình Tám, Bí thư Chi bộ thôn Đồng Ngư (xã Ngũ Thái, Thuận Thành, Bắc Ninh) cho rằng, do trưởng thôn không là đảng viên nên có người chỉ làm “theo đuôi” quần chúng và được “lòng dân”. Nhưng đã xảy ra trường hợp trưởng thôn đó làm trái pháp luật nên bị truy tố. “Theo tôi, cần nhất thể hóa chức danh bí thư chi bộ kiêm trưởng thôn, hoặc chí ít trưởng thôn phải là chi ủy viên hay đảng viên thì trách nhiệm của họ với Đảng, với dân sẽ tốt hơn”, đồng chí Nguyễn Đình Tám nói.

Thế nhưng, từ thực tế ở huyện mình chỉ có 14/75 bí thư chi bộ ấp kiêm trưởng ấp, theo đồng chí Phạm Anh Minh, Phó bí thư thường trực Huyện ủy Vị Thủy (Hậu Giang), chưa nên ghép hai chức danh này vì trình độ, năng lực của đa số bí thư chi bộ ấp và trưởng ấp ở địa phương còn nhiều hạn chế, một người khó có thể cùng lúc đảm nhiệm tốt “hai vai”. Cùng chung suy nghĩ này, Bí thư chi bộ ấp 11 (xã Vị Thắng, Vị Thủy, Hậu Giang) Trần Văn Lũy cho biết, không nên nhất thể hóa bí thư chi bộ kiêm trưởng ấp vì một người không thể làm được rất nhiều việc ở ấp. “Thực tế ấp 11 của tôi có tới 444 hộ, 1.866 nhân khẩu, nếu giả sử để một mình tôi gánh vác cả việc chi bộ và việc ấp thì tôi khó hoàn thành tốt cả hai nhiệm vụ, lúc đó tôi bị cấp trên phê bình và cũng khó được lòng dân”, đồng chí Trần Văn Lũy bày tỏ.

Trong khi đó, đồng chí Lê Văn Tuân, Bí thư Đảng ủy xã Nhơn Hải (Ninh Hải, Ninh Thuận) cho rằng: Đối với cấp thôn, nên ghép các chức danh bí thư chi bộ- trưởng thôn, trưởng ban công tác Mặt trận Tổ quốc-chi hội trưởng cựu chiến binh, chi hội trưởng phụ nữ chi hội trưởng chữ thập đỏ, bí thư chi đoàn thanh niên-chi hội trưởng nông dân…

Thôn Khánh Nhơn 2, xã Nhơn Hải (Ninh Hải, Ninh Thuận) có 489 hộ với gần 2.000 nhân khẩu, chia thành 11 tổ nhân dân tự quản. Vì dân số đông, trong khi tổ trưởng tổ nhân dân tự quản không được hỗ trợ phụ cấp, vì thế, mọi việc của dân đều do trưởng thôn, bí thư chi bộ thôn và cán bộ các đoàn thể trong thôn gánh vác. Xuất phát từ thực tế đó, theo đồng chí Dương Đăng Hảo, Trưởng thôn Khánh Nhơn 2: “Không nên ghép bí thư chi bộ-trưởng thôn và cũng không nên ghép một số chức danh trong thôn, vì mỗi người một chức trách nhiệm vụ khác nhau, mỗi tổ chức đoàn thể quần chúng có điều lệ, nội dung hoạt động không giống nhau”.

Những ý kiến trên xem ra ai cũng có lý lẽ của riêng mình. Nhưng theo chúng tôi, ở cấp thôn nên hợp nhất chức danh bí thư chi bộ kiêm trưởng thôn nhằm tinh gọn đội ngũ cán bộ, nâng phụ cấp cho đối tượng này để họ gắn bó hơn với dân, đề cao trách nhiệm hơn với công việc của làng xóm. Làm tốt việc này là góp phần giải quyết mối quan hệ “ý Đảng, lòng dân” ở cơ sở được hài hòa, thuận lợi hơn. Một phương án nhiều nơi đề xuất, nếu ghép bí thư chi bộ kiêm trưởng thôn thì phụ cấp nên khoảng 2 triệu đồng/tháng, như vậy vẫn tiết kiệm được 600 nghìn đồng so với khi để hai người. Hiện tại quy định, nếu bí thư chi bộ kiêm trưởng thôn, ấp, tổ dân phố thì được hưởng thêm 0,2 lần lương cơ sở, tương đương 260.000 đồng. Như vậy, nếu kiêm nhiệm, người đó chỉ được hưởng hơn 1,5 triệu đồng/tháng, là quá ít so với công sức, vị trí công tác của bí thư chi bộ kiêm trưởng thôn, ấp, tổ dân phố.

Tinh gọn bộ máy cơ sở: Mong muốn và thực tế

Chủ trương tinh gọn bộ máy nhằm vừa nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, vừa tăng cường hiệu lực, hiệu quả lãnh đạo của Đảng là cần thiết. Tuy nhiên, quan điểm chung của lãnh đạo các tỉnh Yên Bái, Bắc Ninh, Hậu Giang, Ninh Thuận là nên tinh gọn bộ máy trên Trung ương, tỉnh và huyện (cấp trung gian). Riêng cấp cơ sở xã, phường, thị trấn, các tỉnh đề nghị: Nếu không tăng biên chế thì cũng không nên giảm, vì cấp cơ sở có quá nhiều việc phải lo cho dân. Cả 4 tỉnh đều đề nghị bổ sung 1 công chức văn phòng cấp ủy để làm tham mưu giúp việc cho Đảng ủy xã. Lý giải về đề nghị này, Trưởng ban Tổ chức Tỉnh ủy Bắc Ninh Bùi Văn Hoan cho biết: Đảng ủy cấp xã là đầu mối của các ban Đảng các cấp dồn xuống cấp xã, chỉ có 2 cán bộ Đảng chuyên trách là ôm “không xuể” việc Đảng ở cơ sở. 

Đảng bộ xã Hòa An (Phụng Hiệp, Hậu Giang) hiện có 300 đảng viên sinh hoạt ở 24 chi bộ. Với số lượng đảng viên và chi bộ lớn như vậy, nhưng Hòa An chỉ có 2 cán bộ chuyên trách về xây dựng Đảng (1 bí thư, 1 phó bí thư thường trực). Do không có biên chế công chức văn phòng Đảng ủy nên không ít tháng đồng chí Hồ Văn Sơn, Bí thư Đảng ủy xã phải trực tiếp chuẩn bị dự thảo nghị quyết lãnh đạo cho Đảng ủy xã. Nhìn đồng chí Sơn làm việc trong căn phòng khá đơn sơ với hàng chồng sổ sách, tài liệu trên mặt bàn, cũng phần nào cảm nhận “cái núi” công việc Đảng, việc dân luôn hiện diện trước mắt người đứng đầu cấp ủy xã này. 

Không riêng Đảng bộ xã Hòa An, nhiều đảng bộ cũng có số lượng đảng viên lớn như Đảng bộ xã Vị Thắng (Vị Thủy, Hậu Giang) có 276 đảng viên; Đảng bộ xã Vị Thủy (huyện Vị Thủy, Hậu Giang) có 248 đảng viên; Đảng bộ xã Ngũ Thái (Thuận Thành, Bắc Ninh) có 219 đảng viên... Ông Nguyễn Tiến Thuyết, Bí thư Đảng ủy xã Ngũ Thái, chia sẻ: Chỉ riêng việc theo dõi, nhận xét, quản lý đảng viên trên hồ sơ lý lịch hằng năm của hàng trăm đảng viên cũng “ngốn” khá nhiều thời gian của 2 cán bộ Đảng ủy xã. Vì không có biên chế công chức văn phòng Đảng ủy xã nên cả bí thư và phó bí thư thường trực xã không chỉ trực tiếp soạn thảo nghị quyết, mà còn phải làm nhiều công văn, chỉ thị, hướng dẫn, báo cáo, văn bản sơ kết, tổng kết… của cả cấp ủy cấp trên và cấp ủy cấp mình.

Chưa nói cấp tỉnh, chỉ riêng cấp huyện đều có các cơ quan tham mưu xây dựng Đảng như văn phòng cấp ủy, tuyên giáo, tổ chức, kiểm tra, dân vận… và mỗi ban ít nhất đều biên chế dăm bảy cán bộ, công chức làm công tác chuyên môn. Trong khi đó, cả Đảng bộ xã với hàng trăm đảng viên mà chỉ biên chế 2 cán bộ Đảng chuyên trách và không có công chức văn phòng cấp ủy để giúp việc cho Đảng ủy xã, đã ít nhiều ảnh hưởng đến chất lượng công tác xây dựng Đảng ở cơ sở và do vậy, cũng ít nhiều ảnh hưởng đến việc củng cố, tăng cường hiệu lực lãnh đạo của Đảng ở địa bàn trọng yếu này.

Tinh gọn, tinh giản, nhất thể hóa, tăng phụ cấp cán bộ cơ sở là việc làm cần thiết. Nhưng khi cơ chế chính sách chưa rõ ràng; khi trình độ văn hóa, trình độ quản lý, lãnh đạo và trình độ dân chủ ở cơ sở chưa đều, chưa cao thì phải căn cứ vào thực tiễn để tìm ra lời giải cho bài toán nhạy cảm này. Rập khuôn máy móc không trên cơ sở thực tế địa phương mình sẽ dễ dẫn đến những hệ quả không thể lường trước được.

(còn nữa)

Bài, ảnh: Nhóm PV