Từ chiến khu kháng chiến đến tuyến đầu chống dịch: Hành trình và những dấu mốc lịch sử

Qua các thời kỳ, Đảng và Nhà nước luôn xác định sức khỏe của nhân dân là ưu tiên hàng đầu, qua đó khẳng định Y tế Việt Nam không chỉ là “lá chắn” bảo vệ cộng đồng, mà còn là một động lực quan trọng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

Ngay sau Cách mạng Tháng Tám thành công, ngày 28-8-1945, Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thành lập Nha Y tế, đặt nền móng cho ngành y tế cách mạng, khẳng định sự quan tâm đặc biệt của Nhà nước non trẻ đối với sức khỏe nhân dân. 

Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm Bệnh viện Việt Đức (Hà Nội). Ảnh tư liệu 

Trong kháng chiến chống thực dân Pháp (1945-1954), giữa muôn vàn khó khăn, ngành y tế đã tổ chức hàng trăm bệnh viện, trạm phẫu thuật dã chiến, đào tạo cấp tốc hàng nghìn cán bộ y tế, sản xuất được kháng sinh penicillin đầu tiên năm 1950. Nhờ đó, hàng vạn thương binh được cứu chữa, nhân dân vùng tự do được bảo vệ trước dịch bệnh tả, đậu mùa, sốt rét.

Bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975), miền Bắc xây dựng hệ thống y tế xã hội chủ nghĩa, lấy phương châm “phòng bệnh hơn chữa bệnh” làm kim chỉ nam. Hàng nghìn cán bộ y tế vượt Trường Sơn chi viện cho miền Nam. Trong rừng núi chiến khu, các trạm xá, bệnh xá dã chiến đã cứu sống biết bao thương binh, góp phần làm nên chiến thắng vĩ đại mùa Xuân năm 1975.

Sau ngày đất nước thống nhất, ngành y tế tiếp quản toàn bộ hệ thống ở miền Nam, nhanh chóng khống chế dịch bệnh, ổn định mạng lưới khám chữa bệnh. Nhiều thành tựu mang tính dấu mốc có thể kể đến, như: Thanh toán bệnh đậu mùa (1979), bại liệt (2000), loại trừ giun chỉ bạch huyết (2019), đau mắt hột (2023). Đặc biệt, năm 2003, Việt Nam trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới khống chế thành công dịch SARS, được cộng đồng quốc tế đánh giá cao.

Trải qua 80 năm, đến nay, đội ngũ thầy thuốc Việt Nam đã lớn mạnh vượt bậc: Tính đến năm 2020, cả nước đã đào tạo hơn 45.000 bác sĩ, 6.000 dược sĩ đại học, 60.000 cán bộ trung cấp.

Từ 17 trường y trước năm 1975, đến nay có gần 30 cơ sở đào tạo đại học, cao đẳng y dược, trong đó nhiều trường hợp tác quốc tế, giảng dạy theo chuẩn toàn cầu. Sự ra đời của Hội đồng Y khoa Quốc gia (2020) đánh dấu bước tiến quan trọng trong kiểm định chất lượng, cấp chứng chỉ hành nghề.

Truyền thống y đức - “lương y như từ mẫu” - vẫn là cốt lõi. Trong đại dịch Covid-19, hình ảnh các y, bác sĩ trắng đêm nơi tâm dịch, nhiều người hy sinh vì nhiệm vụ, đã làm sáng ngời phẩm chất của người thầy thuốc.

Bên cạnh đó, các phong trào hiến máu tình nguyện và đăng ký hiến tạng đã trở thành nét đẹp nhân văn. Từ con số khiêm tốn 138.000 đơn vị máu năm 1994, đến 2024 cả nước tiếp nhận gần 1,75 triệu đơn vị, tỷ lệ hiến máu tình nguyện đạt 98%. Hàng nghìn người đã được cứu sống nhờ tạng được hiến tặng là minh chứng sinh động cho tinh thần “cho đi là còn mãi”.

Xây dựng nền y tế toàn dân

Một trong những thành quả lớn nhất của 80 năm qua là sự hình thành hệ thống y tế mang tính toàn dân và công bằng.

Mạng lưới y tế cơ sở với hơn 11.000 trạm y tế xã, phường, thị trấn phủ kín cả nước, từ đồng bằng tới biên giới, hải đảo. Đây chính là tuyến đầu của các chương trình chăm sóc sức khỏe ban đầu, giám sát dịch bệnh, tiêm chủng mở rộng, quản lý bệnh mạn tính và chăm sóc sức khỏe bà mẹ - trẻ em.

 Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan trao quà tặng Tổ Quân y Bệnh viện Quân y 354 thực hiện nhiệm vụ A80. 

Song hành với đó là y tế dự phòng được xây dựng đồng bộ từ Trung ương tới cơ sở. Việt Nam đã khống chế, loại trừ nhiều dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, giữ vững tỷ lệ bao phủ vaccine trên 95% trong nhiều năm. Trong đại dịch Covid-19, cả hệ thống y tế dự phòng đã phát huy sức mạnh: Phân lập virus SARS-CoV-2 chỉ trong thời gian ngắn, tổ chức tiêm chủng thần tốc hơn 266 triệu liều vaccine, đưa Việt Nam vào nhóm các quốc gia có tỷ lệ bao phủ hàng đầu thế giới.

Quan trọng không kém là bảo hiểm y tế toàn dân. Từ khi ban hành năm 1992 đến nay, chính sách bảo hiểm y tế đã trở thành trụ cột an sinh. Tỷ lệ bao phủ đạt 93% dân số vào năm 2024, phấn đấu tiến tới 100% vào năm 2030. Mỗi năm, gần 200 triệu lượt người khám chữa bệnh bằng bảo hiểm y tế, trong đó có nhiều kỹ thuật cao như ghép tạng, chạy thận, điều trị ung thư - khẳng định tính nhân văn, công bằng trong tiếp cận y tế.

Hệ thống bảo trợ xã hội chăm lo cho người yếu thế cũng đạt được những thành tựu quan trọng, với hơn 400 cơ sở bảo trợ trên cả nước, hàng triệu người cao tuổi, người khuyết tật, trẻ em mồ côi được chăm sóc. Trong dịch Covid-19, gói hỗ trợ 62.000 tỷ đồng của Chính phủ đã giúp hàng triệu người vượt qua khó khăn, thể hiện sức mạnh “không ai bị bỏ lại phía sau”.

Trình độ khám, chữa bệnh vươn tầm thế giới

Từ chỗ chỉ có vài bệnh viện nhỏ bé thời kháng chiến, đến nay, cả nước có hơn 1.700 bệnh viện, trong đó gần 400 bệnh viện tư nhân, khám chữa bệnh cho hơn 170 triệu lượt người mỗi năm.

Điều đáng tự hào là Việt Nam đã làm chủ hầu hết kỹ thuật y học tiên tiến của thế giới: Ghép đa tạng, phẫu thuật tim hở, ghép giác mạc, cấy tim nhân tạo, nội soi robot, IVF, can thiệp tim bào thai... Năm 2025, ca can thiệp tim bào thai phức tạp tại Bệnh viện Từ Dũ đã khẳng định bước tiến vượt bậc của y học Việt Nam.

Hệ thống bệnh viện vệ tinh, Telehealth kết nối hơn 1.500 cơ sở y tế giúp người dân vùng sâu, vùng xa được tiếp cận chuyên gia tuyến trung ương mà không cần di chuyển. Y tế tư nhân cũng phát triển mạnh, với nhiều bệnh viện đạt chuẩn quốc tế, sở hữu robot phẫu thuật hiện đại.

Ở các vùng biên giới, hải đảo, hệ thống quân dân y đã trở thành “lá chắn” đặc biệt. Tàu bệnh viện hiện đại, trạm xá ở Đặc khu Trường Sa, ứng dụng Telemedicine... vừa chăm lo sức khỏe, vừa góp phần giữ vững chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc.

 Kíp phẫu thuật của Bệnh viện Quân y 103 thực hiện thành công ca ghép phổi đầu tiên từ người sống. Ảnh tư liệu: TTXVN 

Y học cổ truyền, công nghiệp dược: Kết hợp truyền thống - hiện đại, vươn tầm thế giới

Y học cổ truyền (YHCT) Việt Nam có bề dày hàng nghìn năm. Đến nay, YHCT được tổ chức bài bản từ trung ương đến cơ sở, với hơn 5.500 phòng chẩn trị, tỷ lệ chăm sóc bằng YHCT ở tuyến xã đạt trên 83%.

Kết hợp Đông - Tây y đã mang lại hiệu quả điều trị thiết thực, đồng thời góp phần bảo tồn nguồn dược liệu quý. Việt Nam đã xây dựng Bảo tàng Dược liệu với 40.000 mẫu, lưu giữ hơn 1.500 nguồn gene cây thuốc. Sự kiện UNESCO vinh danh Hải Thượng Lãn Ông - Lê Hữu Trác là Danh nhân văn hóa thế giới (2023) càng khẳng định giá trị di sản vô giá này.

Ngành công nghiệp dược cũng phát triển mạnh mẽ với quy mô thị trường đạt hơn 7 tỷ USD năm 2024, thuốc nội địa đáp ứng 13/13 nhóm thuốc thiết yếu của WHO, nhiều sản phẩm xuất khẩu sang Mỹ, EU, Nhật Bản. Việt Nam hiện có 26 nhà máy đạt chuẩn EU-GMP, 8 cơ sở sản xuất vaccine, cung ứng 10/11 loại vaccine trong chương trình tiêm chủng mở rộng.

Giảm tử vong bà mẹ và trẻ em, nâng cao tầm vóc Việt

Từ mức sinh bùng nổ những năm 1960, Việt Nam đã kiểm soát thành công tốc độ gia tăng dân số, bước vào thời kỳ “dân số vàng” với hơn 100 triệu người (2024).

Công tác chăm sóc bà mẹ và trẻ em đạt nhiều thành tựu: Tỷ lệ tử vong mẹ giảm từ 233/100.000 ca sinh sống (1990) xuống 46/100.000 (2025); tỷ lệ tử vong trẻ dưới 5 tuổi giảm từ 58/1.000 xuống còn 18,9/1.000. Tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ dưới 5 tuổi giảm mạnh từ gần 45% năm 1985 xuống 11,6% năm 2025.

Chiều cao, thể lực của thanh niên Việt Nam liên tục cải thiện: Nam giới đạt 168,1cm, nữ 156,2cm (2020), tiệm cận chuẩn quốc tế. Tuổi thọ trung bình đạt 74,7 tuổi (2024), trong đó tuổi thọ khỏe mạnh đạt trên 65 tuổi.

Đây là những chỉ số phản ánh sự chăm lo bền bỉ của ngành y tế đối với thế hệ tương lai và chất lượng dân số.

Hình ảnh gian triển lãm của Bộ Y tế tại Triển lãm "80 năm hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc". Ảnh: suckhoedoisong.vn

Chuyển đổi số và hội nhập, nâng cao vị thế y tế Việt Nam trên trường quốc tế

Trong kỷ nguyên công nghệ, y tế Việt Nam đã và đang đẩy nhanh tốc độ chuyển đổi số. Hồ sơ bệnh án điện tử, đơn thuốc điện tử, dữ liệu lớn y tế quốc gia, nền tảng khám chữa bệnh từ xa (Vtelehealth)... giúp người dân tiếp cận dịch vụ nhanh chóng, minh bạch. Hơn 80% bệnh viện tuyến tỉnh và toàn bộ trạm y tế xã đã kết nối với Cổng khám, chữa bệnh bảo hiểm y tế.

Trên trường quốc tế, Việt Nam thiết lập quan hệ hợp tác với hơn 100 quốc gia và nhiều tổ chức lớn như WHO, UNICEF, WB, JICA... Nhiều sáng kiến y tế được ASEAN và thế giới ghi nhận, như đề xuất ngày 15-6 là Ngày ASEAN phòng, chống sốt xuất huyết.

Tầm nhìn tới 2030, Việt Nam đặt mục tiêu tuổi thọ trung bình đạt 75, bao phủ bảo hiểm y tế toàn dân, 100% trạm y tế hoạt động theo nguyên lý y học gia đình, loại trừ nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Đến năm 2045, phấn đấu trở thành quốc gia có hệ thống y tế hiện đại, hội nhập quốc tế, ứng dụng rộng rãi trí tuệ nhân tạo, y học chính xác, công nghệ gene ngang tầm các nước tiên tiến trong khu vực...

Từ những trạm xá nhỏ bé trong kháng chiến đến những trung tâm ghép tạng hiện đại hôm nay, ngành Y tế Việt Nam đã trải qua 80 năm xây dựng và phát triển. Đó là hành trình của sự hy sinh thầm lặng, của tri thức không ngừng vươn lên, của trái tim “thầy thuốc như mẹ hiền”. Trong tương lai, với nền tảng vững chắc, dưới sự lãnh đạo của Đảng, y tế Việt Nam chắc chắn sẽ tiếp tục viết nên những trang sử mới - hiện đại hơn, nhân văn hơn, hội nhập sâu rộng hơn - để mãi mãi xứng đáng với sứ mệnh cao cả: “Vì sức khỏe Nhân dân, vì tương lai đất nước”.

THANH SƠN

* Mời bạn đọc vào chuyên mục 80 năm hành trình độc lập - tự do - hạnh phúc  xem các tin, bài liên quan.