Làng Thanh Tiên có lịch có lề

Có sông Hương xanh mát, có nghề làm hoa

Đó là những câu ca dao khi nói về làng Thanh Tiên, một làng nằm ở bờ nam hạ lưu sông Hương, gần ngã ba Sình, cách thành phố Huế khoảng 7km. Trải qua hơn 300 năm phát triển với bao thăng trầm, làng nghề làm hoa giấy Thanh Tiên vẫn hiện hữu đến tận hôm nay trong từng góc nhà, nhịp sống xứ Huế. Không chỉ mang ý nghĩa văn hóa tinh thần, đây còn là một trong những làng nghề truyền thống độc đáo nhất của đất và người cố đô Huế, minh chứng sinh động cho sự bền bỉ, sáng tạo và tinh tế của thủ công truyền thống.

Nghề làm hoa giấy ở Thanh Tiên vốn xuất phát từ tín ngưỡng thờ cúng dân gian của người Huế. Ưu điểm nổi bật của hoa giấy Thanh Tiên so với các loại hoa tươi là để được lâu, thể hiện sự trang nghiêm vì một năm chỉ thay một lần vào dịp Tết.

Nghệ nhân Nguyễn Hóa (67 tuổi) (trái) gắn bó với nghề làm hoa giấy Thanh Tiên từ năm 10 tuổi.

Gắn bó với nghề làm hoa giấy Thanh Tiên từ khi 10 tuổi, nghệ nhân Nguyễn Hóa (67 tuổi) cho biết, hoa giấy Thanh Tiên là dòng sản phẩm thủ công truyền thống có xuất xứ từ làng Thanh Tiên (Phú Mậu, TP Huế).

Mỗi độ Tết đến Xuân về, làng hoa giấy Thanh Tiên lại rộn ràng hơn để mang những sản phẩm hoa giấy độc đáo, đẹp mắt đến mọi nhà, tô điểm cho mùa Xuân xứ Huế. Từ lâu, những cành hoa giấy đã rất gắn bó với đời sống tâm linh của người dân Huế.

 Các công đoạn từ vót tre, tẩm màu, cắt cánh hoa, nhụy hoa... đều được làm từ đôi tay khéo léo của người thợ.

Nói về công đoạn sản xuất hoa giấy, nghệ nhân Nguyễn Hóa trầm ngâm: “Sản xuất ra một cành hoa giấy không hề đơn giản. Một điểm đặc trưng của hoa giấy Thanh Tiên là tất cả các công đoạn sản xuất đều hoàn toàn được làm thủ công. Để bắt đầu làm hoa giấy, nghệ nhân Thanh Tiên phải chuẩn bị trước nhiều tháng. Tre phải lựa những cây thuộc loại lồ ô dẻo dai nhất, chẻ nhỏ vót tròn, rồi đem phơi khô làm cành và cuống hoa. Giấy màu phải cắt thành hình bông hoa, dán hồ tạo hình, ghép nhuỵ tạo thành từng bông hoa rồi sau đó ghép hoa vào cành. Đặc biệt, trong quá trình nhuộm màu giấy hoa, tất cả thuốc nhuộm đều từ nguồn nhựa cây và lá cây theo công thức gia truyền chế xuất thành".

Với óc tưởng tượng phong phú và bàn tay khéo léo, nghệ thuật, nghệ nhân Thanh Tiên đã mô phỏng các loại hoa có trong tự nhiên.
Các loại hoa thường gặp bao gồm hoa sen, hoa huệ, hoa mẫu đơn, hoa cúc... tượng trưng cho sự thanh cao, tinh khiết, hiếu thuận, trường tồn.

Điểm đặc biệt của hoa giấy Thanh Tiên nằm ở nguyên liệu và kỹ thuật chế tác. Hoa giấy Thanh Tiên không đơn thuần là sản phẩm trang trí, mà mỗi bông hoa đều mang một ý nghĩa biểu trưng nhất định. Với óc tưởng tượng phong phú và bàn tay khéo léo, nghệ thuật, các nghệ nhân đã mô phỏng các loại hoa có ở tự nhiên như hoa bìm bìm (loa kèn), hoa cúc đơn, hoa cúc kép, hoa mắm nêm, hoa tường vy, hoa quỳ và các loại hoa thường gặp như hoa sen, hoa huệ, hoa mẫu đơn, hoa cúc... tượng trưng cho sự thanh cao, tinh khiết, hiếu thuận, trường tồn.

Một khía cạnh đáng chú ý của làng nghề Thanh Tiên là quá trình truyền nghề mang tính gia truyền bền vững. Các bí quyết làm hoa giấy được truyền từ đời này sang đời khác, chủ yếu qua hình thức truyền miệng và kèm cặp trực tiếp. Nhờ đó, nghề làm hoa giấy ở đây không những giữ được nét truyền thống mà còn có khả năng thích ứng, đổi mới theo nhu cầu thị trường. Những năm gần đây, nhiều nghệ nhân làng hoa Thanh Tiên đã cải tiến mẫu mã, bổ sung yếu tố mỹ thuật hiện đại, đưa sản phẩm hoa giấy ra khỏi phạm vi nghi lễ tâm linh để bước vào lĩnh vực trang trí nội thất, quà lưu niệm và nghệ thuật sắp đặt.

Nghệ nhân Nguyễn Hóa phấn khởi cho biết, ngày nay, người làm hoa ở làng có việc làm quanh năm. Sản phẩm của làng Thanh Tiên không những có mặt tại các kỳ Festival Huế, Festival làng nghề truyền thống Huế, Lễ hội áo dài, ngày Tết truyền thống... mà còn theo chân du khách đi khắp mọi miền đất nước và ra cả nước ngoài.

 Trước đây, người dân làng Thanh Tiên phải dùng một số loại lá cây để nhuộm giấy. Chẳng hạn màu vàng được nhuộm từ trái dành dành, màu tím từ hạt mồng tơi... Ngày nay, giấy làm hoa có đủ sắc màu được bán sẵn, nên những người thợ đỡ tốn công sức hơn.
 Công đoạn tạo nếp nhăn trên hoa, tạo sự sống động cho cánh hoa như hoa thật và kết hoa lại thành từng cành.
Với những giá trị về văn hóa, tín ngưỡng, làng nghề hoa giấy Thanh Tiên được Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế (cũ) công nhận là làng nghề truyền thống ngày 16-4-2013.

Từ đó có thể thấy rằng, sự phục hồi và phát triển của nghề làm hoa giấy Thanh Tiên là minh chứng rõ nét cho giá trị của di sản văn hóa phi vật thể trong đời sống đương đại. Đây không chỉ là sản phẩm thủ công mỹ nghệ, mà còn là biểu tượng của sự sáng tạo dân gian, góp phần khẳng định bản sắc văn hóa cố đô Huế trên bản đồ văn hóa Việt Nam và thế giới.

Bài, ảnh: THANH HƯƠNG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục 80 năm Triển lãm thành tựu đất nước-Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc xem các tin, bài liên quan.