80 năm, thời gian khiến lớp người tham gia thời khắc lịch sử ngày 24-7-1945 dần thưa bóng nhưng bia đá xưa ghi dấu ấn vẫn còn đó. Cách đây 5 năm, tôi may mắn có dịp được trò chuyện cùng cụ Nguyễn Hữu Bùi, một trong những nhân chứng sống của cuộc khởi nghĩa. Cụ kể lại: “Ngày 24-7-1945, thanh niên và bà con trong xã nhất tề đứng lên mít tinh, biểu tình, giành chính quyền về tay nhân dân. Cả làng vươn lên như cuộn sóng, không ai đứng ngoài cuộc”. Đó là kết quả của cả một quá trình chuẩn bị kỹ lưỡng, táo bạo và đầy trí tuệ của Chi bộ Đảng, Ban cán sự Việt Minh huyện Hoằng Hóa. Ngay từ trung tuần tháng 7-1945, các cuộc tuần hành vũ trang quy mô lớn trên địa bàn đã diễn ra dưới sự lãnh đạo của Ban cán sự Việt Minh huyện, vừa để rèn luyện lực lượng, vừa để thị uy với bè lũ tay sai, phản động.

Bức phù điêu khắc ghi sự kiện lịch sử ngày 24-7-1945 ở Khu di tích lịch sử Cồn Ba Cây (xã Hoằng Châu, tỉnh Thanh Hóa). 

Trước ngọn lửa cách mạng sục sôi, hòng dập tắt ý chí của nhân dân, sáng 24-7-1945, phát xít Nhật và chính quyền bù nhìn điều một đơn vị Bảo an binh chia làm hai hướng, phối hợp cùng Tri phủ Phạm Trung Bảo kéo về đàn áp các xã Đằng Trung, Liên Châu-Hóa Lộc. Tại vùng đất Cồn Mã Nhón, dưới những tán cây rậm rạp, lực lượng tự vệ do nhân dân tổ chức đã giăng bẫy phục kích. Khi quân địch lọt vào vòng vây, nhân dân và tự vệ đồng loạt xông lên. Tri phủ Phạm Trung Bảo cùng toàn bộ 12 tên lính bị bắt sống, 12 khẩu súng bị tịch thu. Một chiến thắng không tốn một viên đạn, nhưng đầy trí tuệ và lòng quả cảm.

Ở một mũi khác, tại Liên Châu-Hóa Lộc, toán lính còn lại do Quản Hiến chỉ huy đã bị trung đội cảm tử quân chặn đánh tại đình làng Hoằng Chung. Bị tấn công bất ngờ, quân địch chống trả trong hoảng loạn. Sự xuất hiện ngày một đông của nhân dân các làng, tiếng hò reo “Ủng hộ Việt Minh!” vang dội đã khiến tinh thần địch suy sụp. Chúng rút chạy về phía sông Mã, phải cướp thuyền dân để thoát thân trong hỗn loạn.

Trưa 24-7-1945, không khí như vỡ òa trong niềm vui chiến thắng. Hàng nghìn người tụ họp tại Cồn Ba Cây trong cuộc mít tinh lịch sử. Trước rừng người rợp bóng cờ đỏ, đồng chí Đinh Trương Lân, Tỉnh ủy viên, thay mặt Ban cán sự Việt Minh huyện, đọc cáo trạng kết tội Tri phủ Phạm Trung Bảo, tố cáo tội ác của phát xít Nhật và tay sai, tuyên bố chiến thắng vang dội của quân dân Hoằng Hóa. Không khí cách mạng sục sôi không dừng lại ở đó. Hai giờ sau, đoàn biểu tình lớn kéo về phủ lỵ. Lính tuần sai, nha lại hoang mang, không dám chống cự. Chính quyền tay sai sụp đổ, toàn bộ hồ sơ, vũ khí, con dấu... được giao lại cho Việt Minh. Chính quyền cách mạng được thiết lập ngay tại chỗ-một thắng lợi toàn diện, không đổ máu. Tổng Bí thư Trường Chinh sau đó đã đánh giá cao chiến thắng ở Hoằng Hóa, gọi đây là “cuộc khởi nghĩa đầy sáng tạo, trọn vẹn và rất táo bạo, xứng đáng là lá cờ đầu của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Thanh Hóa”. 

Đồng chí Lê Huy Lượng, Bí thư Đảng ủy xã Hoằng Châu, tỉnh Thanh Hóa cho biết: “80 năm đã trôi qua, nhưng “ngày 24-7 kiên cường” vẫn là mốc son chói lọi trong lịch sử cách mạng của nhân dân trên địa bàn. Cồn Ba Cây giờ đây trở thành "địa chỉ đỏ", giáo dục lòng yêu nước và truyền thống cách mạng quê hương”.

Bài và ảnh: TIẾN AN

* Mời bạn đọc vào chuyên mục 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2-9 xem các tin, bài liên quan.