Nghệ nhân ưu tú thấp thỏm mong chờ… chế độ đãi ngộ

Cuộc sống còn khó khăn

Trong không gian yên tĩnh tại Nhà hàng Sê San nằm ở trung tâm thành phố Plei-cu, tiếng đàn goong réo rắt thu hút mọi người hướng về phía sân khấu chính. Người đàn ông với chiếc áo dài tay màu chàm truyền thống của người Gia Rai đứng giữa sân khấu. Cây đàn goong tì chéo trên bụng, đôi bàn tay nghệ nhân nhấn, búng nhẹ nhàng tạo nên âm thanh rộn ràng, rạo rực như nắng, gió của vùng đất Tây Nguyên.

Người đàn ông Gia Rai ấy là Nghệ nhân ưu tú Rơ Chăm Tih, người con của mảnh đất Jút 1, xã Ia Dêr, huyện Ia Grai. Rơ Chăm Tih có tuổi đời còn khá trẻ so với những Nghệ nhân ưu tú mà chúng tôi từng gặp. Rơ Chăm Tih sinh năm 1973 có khuôn mặt góc cạnh, làn da rám nắng, tiếng nói hào sảng như thác nước sông Sê San. Khi chúng tôi đặt câu hỏi tại sao lại biểu diễn đàn goong ở nhà hàng hiện đại, nghệ nhân bộc bạch thật lòng: “Mình cũng phải kiếm sống mà, cái bụng nó no thì cái đầu mới nghĩ được. Nơi nào mời biểu diễn thì mình đi thôi”. Trung bình mỗi buổi biểu diễn, nghệ nhân Rơ Chăm Tih nhận được thù lao 200.000 đồng.

 Bên cây đàn goong, nét mặt Nghệ nhân ưu tú Rơ Chăm Tih phảng phất nỗi niềm vì cuộc sống chưa hết khó khăn. 

Những âm thanh đàn goong của Rơ Chăm Tih như muôn điệu cuộc sống của các Nghệ nhân ưu tú ở Gia Lai. Trong khi những nghệ nhân có tuổi đời còn trẻ như: Rơ Chăm Tih, Nay Dri, Ksor Hnao thường xuyên nhận được lời mời trình diễn nghệ thuật dân gian, thì những nghệ nhân như: Đinh Tim, Nhưr, Rơ Chăm Uek, Mlí tuổi đã cao, chỉ quanh quẩn với nương rẫy gần nhà.

Nghệ nhân ưu tú Mlí, người chuyên chế tác và trình diễn Ching Kram (chiêng tre) như cây thông già của làng Tuơh Ktu, xã Glar, huyện Đak Đoa. Đã qua 78 mùa lúa mới, trí nhớ của nghệ nhân Mlí phần nào suy giảm. Mỗi khi phải nhớ lại điều gì, những nếp nhăn trên trán ông lô xô như mép núi Plei Hlăng, miệng cười méo xệch. Vợ mất đã gần 20 năm, con trai lớn ra ở riêng, nghệ nhân Mlí hiện đang sống với hai người con gái đã đứng tuổi mà chưa chịu lấy chồng. Ngày ngày, ông vẫn thường lên nương rẫy làm bạn với những luống cà phê, hồ tiêu ít ỏi của gia đình. Trong làn khói mờ đục từ chiếc tẩu thuốc, nghệ nhân Mlí bỏm bẻm nói, giọng trầm buồn: “Già sống cũng chẳng được bao lâu nữa. Nhưng đói thì phải đi kiếm cái ăn. Yàng chưa bắt già đi chắc cũng vì thương hai đứa con gái đã lớn mà chưa chịu khôn”. 

Cần kịp thời hỗ trợ những nghệ nhân nghèo

Sau khi kết thúc buổi biểu diễn ở Nhà hàng Sê San, nghệ nhân Rơ Chăm Tih tâm sự với chúng tôi: “Mình đi diễn bên ngoài thêm một thời gian nữa thôi. Sau này đủ tiền sẽ xây nhà sàn để trưng bày sản phẩm nhạc cụ dân tộc. Nơi ấy cũng là lớp học để những người thích chế tác và sử dụng đàn có thể đến tìm hiểu”.

Tôi hỏi: “Rơ Chăm Tih có muốn truyền dạy âm nhạc dân tộc cho lớp trẻ không?”. Nghệ nhân bảo: “Mình được mời đi diễn ở nhiều nơi rồi, trong nước có, ngoài nước có, nhưng càng đi nhiều càng cảm nhận được âm nhạc dân tộc mình độc đáo, có sức cuốn hút đặc biệt. Lúc đó, mình tự thấy nếu không truyền dạy cho con cháu thì có tội với Yàng lắm”.

Để tìm hiểu về chế độ đãi ngộ dành cho các Nghệ nhân ưu tú, chúng tôi đến Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai. Tại đây, chúng tôi được ông Nguyễn Quang Tuệ, Trưởng phòng Quản lý di sản văn hóa cho biết, hiện nay, ngoài mức khen thưởng 1 lần, các Nghệ nhân ưu tú gặp hoàn cảnh khó khăn tại Gia Lai chưa nhận được bất kỳ khoản trợ cấp nào theo chế độ của Nhà nước. Đối với những Nghệ nhân ưu tú có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn như Đinh Tim, Nhưr, việc quan tâm của các cấp lãnh đạo là rất cần thiết. “Có ngày bữa ăn của các nghệ nhân còn rất đạm bạc, thậm chí có người có hôm phải ăn lá mì. Ăn uống đơn giản còn như thế, sức đâu mà diễn xướng, truyền dạy sử thi cho thế hệ trẻ”, ông Tuệ bày tỏ.  

Đã nửa năm trôi qua từ ngày được công nhận Nghệ nhân ưu tú, trong khi chính sách hỗ trợ còn đang đợi phê duyệt thì các nghệ sĩ gặp hoàn cảnh khó khăn tại Gia Lai phải vật lộn với bệnh tật, đói ăn từng ngày. Với mong muốn không để những Nghệ nhân ưu tú phải quá vất vả với kế sinh nhai, ông Nguyễn Quang Tuệ và nhóm bạn của mình đang thực hiện chương trình thiện nguyện có tên gọi “Chung tay bảo tồn sử thi Ba Na Tây Nguyên”. Chương trình có quy định cụ thể dành cho nghệ nhân sử thi là công dân Ba Na từ 65 tuổi trở lên có hoàn cảnh khó khăn và chưa được hưởng bất cứ chế độ, chính sách, đãi ngộ nào về vật chất. Mỗi nghệ nhân sẽ được thụ hưởng số tiền 300.000 đồng/tháng. Được biết, ông Nguyễn Quang Tuệ và nhóm bạn đã tổ chức trao tặng được 4 nghệ nhân ở Gia Lai và mở rộng thêm 2 nghệ nhân ở Kon Tum.

Chương trình thiện nguyện của ông Nguyễn Quang Tuệ đã giúp các nghệ nhân Gia Lai có hoàn cảnh khó khăn phần nào có điều kiện trang trải trong cuộc sống. Tuy nhiên, một cánh én nhỏ không thể làm nên mùa xuân, do vậy, chúng tôi cho rằng, cần có sự hỗ trợ kịp thời hơn từ các cấp chính quyền tại Gia Lai để giúp các Nghệ nhân ưu tú có thể yên tâm trình diễn và truyền dạy di sản văn hóa phi vật thể cho các thế hệ kế tiếp.

Bài và ảnh: NGUYÊN ĐỨC