Đại Nam Thực Lục và Đại Nam Liệt Truyện viết: Đốc Binh Vàng có tên là Trần Văn Năng, sinh năm Quý Hợi (1763), quê ở làng Vĩnh Điểm, phủ Diên Khánh, huyện Vĩnh Xương (tỉnh Khánh Hòa ngày nay). Ông có sức vóc cao lớn và võ nghệ cao cường, theo phò Chúa Nguyễn rất sớm, lập nhiều thành tích được thăng chức Vệ Úy rồi Đô Đốc chế… Ông phụng mệnh dưới triều Gia Long, khi vào Nam, lúc ra Bắc giữ vững biên thùy, mở rộng bờ cõi. Năm 1812, khi giặc Xiêm xâm lấn Chân Lạp, Nặc Chân sang nước ta cầu viện, Trần Văn Năng được sung chức Chấn Vũ quân Phó tướng đem quân trấn giữ biên giới, đắp đồn lũy canh phòng nghiêm ngặt. Quân Xiêm thấy thế mạnh của ông kinh hồn, bạt vía không dám xâm phạm biên cương, uy hiếm biên giới nước ta nữa. Năm 1983, ông cùng Tả quân Lê Văn Duyệt đưa Nặc Chân về nước.
    |
 |
|
Tượng đài Đốc binh Trần Văn Năng ở xã Tân Thạnh, huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp. |
Đến triều Minh Mạng, ông là Chưởng Tiền quân Ấn vụ kiêm Lĩnh Thị vệ Đại thần. Năm 1822, ông được vua giao huy động nhân sự sửa chữa Thái Miếu. Năm 1824, ông được cất nhắc chức Phó Tổng trấn Gia Định thành, góp phần quan trọng cùng Thoại Ngọc Hầu tổ chức mộ dân phu đào kênh Vĩnh Tế, sau thăng Tiền quân Thống chế, Chưởng doanh kiêm Quyền Lĩnh Thương bạc.
Năm Giáp Ngọ (1834), ông được phong làm Bình Khẩu tướng quân thống lĩnh quân đội cùng các Tham tán Trương Minh Giảng, Hồ Văn Khuê, Nguyễn Xuân, Phạm Hữu Tâm, Trương Phúc Đĩnh… đánh đuổi quân Xiêm xâm phạm biên cương nước ta. Ông khéo vận dụng mưu lược phá tan thế mạnh của giặc ở Cổ Hủ, Vàm Thuận, giết được tướng giặc là Phi Nhã Khổ Lạc.
Năm 1835, tướng quân Trần Văn Năng thọ bệnh, giao binh quyền cho Trương Minh Giảng để lui về dưỡng bệnh. Trên đường trở về Gia Định, đến bến Siêu (Cù lao Tây) thì ông trút hơi thở cuối cùng, thọ 72 tuổi. Di hài ông được quàn tạm ở Vàm rạch Đốc Vàng rồi theo đường bộ đưa về Huế cử hành lễ mai táng trọng thể. Nhà vua ban chiếu truy tặng ông chức Thái Phó, tấn phong làm Tân thành Quận Công, thụy là Trung Dũng, trọng thưởng nhiều vàng bạc, gấm lụa… Chính đích thân vua Minh Mạng đến viếng tang, đề thơ khen tặng, ban chức tước cho hai con trai ông…
Đầu năm 2004, Dinh thờ danh tướng Trần Văn Năng đã được công nhận di tích lịch sử cấp quốc gia. Chính quyền địa phương đã đầu tư kinh phí nâng cấp nhiều hạng mục công trình cầu, đường giao thông, tạo điều kiện thuận lợi cho khách đến tham quan du lịch và tổ chức lễ hội, du khảo về nguồn tìm hiểu lịch sử truyền thống hào hùng của dân tộc Việt Nam hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước. Trên địa bàn thị trấn trung tâm huyện Thanh Bình đã có nhiều cây cầu, tuyến đường chính và trường trung học phổ thông đều mang tên Trần Văn Năng. Lễ hội vào các ngày 15, 16 và 17-2 âm lịch hằng năm gồm các nghi thức chính yếu như: Lễ trình Sanh; lễ Túc Yết (đọc văn tế cầu Quốc thái dân an); lễ xây Chầu trước chính điện, có đoàn hát bộ diễn tuồng và nhiều trò chơi dân gian như: Biểu diễn võ thuật, kéo co, đô vật… cùng nhiều hoạt động vui chơi giải trí sôi nổi, hấp dẫn.
Bài và ảnh: TRẦN TRỌNG TRUNG