Theo thống kê, toàn vùng Tây Nguyên hiện có 2.354 công trình thủy lợi, gồm 1.190 hồ chứa, 972 đập, 130 trạm bơm và 62 công trình khác. Theo thiết kế, hệ thống thủy lợi vùng Tây Nguyên cung cấp nước tưới cho 288.484ha cây trồng các loại. Do phần lớn công trình thủy lợi ở Tây Nguyên có quy mô nhỏ, được xây dựng từ 30 đến 40 năm trước, nên nhiều công trình đã xuống cấp, khiến năng lực tưới thực tế chỉ đạt 74,4% so với thiết kế ban đầu.
Trong đợt kiểm tra an toàn hồ đập trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên vào cuối tháng 8 vừa qua, trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Văn Tỉnh, Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy lợi, cho biết: “Trong tổng số 1.190 hồ chứa ở Tây Nguyên, có hơn 200 hồ đã xuống cấp nghiêm trọng, cần đầu tư, sửa chữa cấp bách”. Cũng theo đánh giá của Tổng cục trưởng TCTL, điều đáng lo ngại hơn là mức độ an toàn của các công trình thủy lợi nhỏ hiện giao cho xã, huyện quản lý. Cán bộ, nhân viên trực tiếp quản lý không có chuyên môn nghiệp vụ; công trình lại không có hồ sơ thiết kế, hồ sơ thi công và đã xuống cấp nên tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn rất cao.
Tại Đắc Lắc, trong tổng số 779 công trình thủy lợi, tính đến thời điểm hiện nay, có 307 công trình hư hỏng, cần sửa chữa, trong đó 95 công trình xuống cấp nghiêm trọng. Từ năm 2014, HĐND tỉnh Đắc Lắc đã thông qua nghị quyết về an toàn hồ đập thủy lợi. Theo đó, Đắc Lắc cần nguồn kinh phí 2.343 tỷ đồng để sửa chữa 307 hồ đập. Tuy nhiên, đến nay, Đắc Lắc mới huy động được 528 tỷ đồng, so với nhu cầu thì còn thiếu 1.815 tỷ đồng. Là huyện thuần nông nên Ea Kar (Đắc Lắc) có 33 hồ thủy lợi, hiện 14 hồ hư hỏng, xuống cấp, cần nguồn kinh phí sửa chữa hơn 60 tỷ đồng. Cùng ông Nguyễn Duy Ngân, cán bộ thủy lợi Phòng NN&PTNT huyện Ea Kar xuống hiện trường một số công trình thủy lợi, chúng tôi thấy tình trạng hư hỏng khá nghiêm trọng. Tại hồ thủy lợi Đội 5, xã Ea Păl: Hiện trạng mái thượng và mái hạ đập bị sạt lở; tràn xả lũ, kết hợp cầu qua đường bị xói lở phía hạ lưu. Theo tính toán, với tình trạng hư hỏng như vậy, để sửa chữa công trình này cần kinh phí 10 tỷ đồng. Do không có kinh phí sửa chữa nên trong mùa mưa 2018, hồ Đội 5 không thể tích nước.
Tương tự, tại Đắc Nông, hiện 94/257 công trình thủy lợi bị hư hỏng, cần đầu tư sửa chữa. Ông Phạm Hữu Hào, Phó giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Đắc Nông lo ngại: "Hiện hàng chục công trình phải sửa chữa cấp bách, nhưng tỉnh không chủ động được nguồn kinh phí. Mới đây, tỉnh Đắc Nông đã đề nghị Bộ NN&PTNT xem xét, trình Thủ tướng Chính phủ hỗ trợ 33 tỷ đồng đầu tư sửa chữa khẩn cấp 5 công trình, gồm: Hồ Đắc G’lun 3, hồ số 1, hồ số 3 (xã Đắc Ngo, huyện Tuy Đức); hồ Đắc Huýt (xã Quảng Trực, huyện Tuy Đức); hồ Buôn Lang (xã Quảng Phú, huyện Krông Nô).
Theo thống kê, tỉnh Kon Tum có 492 công trình thủy lợi, trong đó 175 công trình do Ban Quản lý khai thác các công trình thủy lợi Kon Tum quản lý và 317 công trình do các huyện quản lý. Hiện nay, 14 công trình thủy lợi xuống cấp cần sửa chữa. Tại buổi làm việc với đoàn kiểm tra của Tổng cục Thủy lợi vừa qua, ông Nguyễn Hữu Tháp, Phó chủ tịch UBND tỉnh Kon Tum kiến nghị Trung ương hỗ trợ 50 tỷ đồng để sửa chữa một số công trình thủy lợi xuống cấp nghiêm trọng. Cũng trong tình trạng chung toàn vùng Tây Nguyên, qua kiểm tra, tỉnh Gia Lai có 38 hồ chứa thủy lợi nhỏ chưa kiểm định an toàn, chưa cắm mốc chỉ giới, hiện xuống cấp cần sửa chữa. Nhưng Gia Lai mới triển khai nâng cấp 8 công trình, với tổng kinh phí 127 tỷ đồng do Ngân hàng Thế giới tài trợ, chiếm tỷ lệ 21% so với tổng số công trình cần sửa chữa.
Thực tế cho thấy, do nhiều công trình thủy lợi xuống cấp, nhưng các địa phương không có kinh phí để đầu tư, sửa chữa kịp thời nên thời gian gần đây Tây Nguyên là địa bàn xảy ra nhiều vụ mất an toàn hồ đập thủy lợi. Tổng hợp của Tổng cục Thủy lợi cho thấy, trong năm 2017, cả nước xảy ra 23 sự cố mất an toàn hồ, đập thủy lợi thì ở khu vực miền Trung-Tây Nguyên xảy ra 16 vụ, chiếm 70%.
Nhằm đáp ứng phát triển nông nghiệp bền vững, Bộ NN&PTNT đã xây dựng Đề án Quy hoạch thủy lợi vùng Tây Nguyên đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Theo đề án, toàn vùng sẽ huy động hơn 57.000 tỷ đồng đầu tư nâng cấp 756 công trình và xây mới 1.614 công trình, bảo đảm nước tưới cho hơn 390.000ha cây trồng các loại. Trong đó, giai đoạn 2016-2020, đầu tư 1.400 tỷ đồng từ nguồn đầu tư công trung hạn cho phát triển thủy lợi. Hiện nay, Bộ NN&PTNT đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ hỗ trợ các tỉnh miền Trung-Tây Nguyên sửa chữa, nâng cấp 46 hồ thủy lợi, với kinh phí 287 tỷ đồng.
Trước thực trạng trên, chúng tôi đề nghị, trong lúc chờ nguồn hỗ trợ từ Trung ương, các tỉnh trên địa bàn Tây Nguyên cần chủ động triển khai các giải pháp trước mắt nhằm bảo đảm an toàn công trình thủy lợi, như: Chủ động phát huy nguồn kinh phí từ xã hội hóa; tiến hành ngay việc lập hồ sơ quản lý các công trình thủy lợi nhỏ mà trước đây quá trình đầu tư xây dựng chưa lập hồ sơ. Bên cạnh đó, các địa phương cần tiến hành kiểm định an toàn và cắm mốc chỉ giới bảo vệ công trình. Trong mùa mưa lũ năm 2018, không tích nước đối với những công trình đang hư hỏng nghiêm trọng, nguy cơ mất an toàn cao. Đối với khu dân cư phía hạ lưu các công trình thủy lợi, cần chủ động xây dựng phương án, sẵn sàng di dời dân khi xảy ra tình huống. Ở những địa bàn khó khăn trong xây dựng công trình thủy lợi, cần có sự hỗ trợ kinh phí để các hộ, nhóm hộ gia đình xây dựng ao, hồ nhỏ nhằm chủ động trữ nước phục vụ sản xuất và tưới tiêu...
BÌNH ĐỊNH