Lan tỏa những công trình khoa học vì dân

Xứng đáng là đại diện cho nền KH&CN nước nhà

Trong đợt xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước về KH&CN lần thứ V, Hội đồng cấp Nhà nước đã lựa chọn được 16 công trình/cụm công trình xuất sắc để trao giải (dự kiến Lễ trao giải được tổ chức vào ngày 15-1). Theo quy định hiện hành, các công trình đề nghị xét tặng phải đảm bảo đáp ứng đủ các tiêu chí cơ bản: Là công trình xuất sắc, có những đóng góp rõ ràng về mặt khoa học; được ghi nhận bởi giới khoa học quốc tế thông qua những công bố trên các tạp chí khoa học uy tín trên thế giới; có ý nghĩa thực tiễn trong đóng góp vào công cuộc xây dựng đất nước và hiệu ứng xã hội. Những công trình khoa học được xét tặng phải đạt 90% (21/23) số phiếu đồng ý của các thành viên hội đồng.

Cụm công trình: Nghiên cứu thiết kế chi tiết và ứng dụng công nghệ để chế tạo, lắp ráp và hạ thủy giàn khoan tự nâng ở độ sâu 90m nước phù hợp với điều kiện Việt Nam được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về KH&CN đợt V. Trong ảnh: Toàn cảnh hạ thủy giàn khoan tự nâng 90m nước. Ảnh: Mai Hà. 

Lan tỏa những công trình khoa học vì dân mang tầm quốc tế

Giá trị và sức lan tỏa của những công trình đạt hai giải thưởng lớn về KH&CN đợt V là điều đã được khẳng định và chứng minh qua thực tiễn cuộc sống cũng như được giới khoa học quốc tế ghi nhận. Những công trình khoa học gắn với con người, xã hội đang đòi hỏi nhiều hơn ở các nhà khoa học. Tính gắn với thực tiễn đã tạo nên chất lượng của công trình, đáp ứng nhu cầu bức thiết của xã hội. Việc đáp ứng nhu cầu của xã hội chính là động lực cho các nhà khoa học vươn tới đỉnh cao.

Trong số những công trình đạt giải, các công trình nghiên cứu ứng dụng, trực tiếp phục vụ cho đời sống nhân dân, xây dựng và phát triển đất nước chiếm phần lớn. Trong đó phải kể đến các công trình nghiên cứu trong ngành y như: Ứng dụng phương pháp mới trong khám, chữa trị bệnh ung thư do Giáo sư Mai Trọng Khoa làm chủ nhiệm được xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đã có hàng chục bài báo quốc tế ghi nhận. Cùng với đó là cụm công trình "Nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật lọc máu hiện đại trong hồi sức cấp cứu" được đề nghị xét tặng Giải thưởng Nhà nước. Với các kỹ thuật lọc máu hiện đại đã cứu sống hàng nghìn bệnh nhân, mở ra hướng đi mới cho ngành y tế trong điều trị một số bệnh nguy hiểm và sẵn sàng ứng phó với các thảm họa dịch bệnh... Trong bối cảnh, bệnh ung thư cũng như các bệnh hiểm nghèo đang là nỗi lo của toàn dân thì tập thể các nhà khoa học đã vươn tới làm chủ những công nghệ cao nhất của thế giới và ứng dụng thành công trong chữa trị bệnh nhân ở trong nước với chi phí thấp hơn rất nhiều so với các nước phát triển, mang lại cơ hội chữa bệnh cho nhiều người với chi phí thấp. Ngoài ra, cũng phải kể đến công trình nghiên cứu và chọn tạo hai giống lúa mới của Phó giáo sư, Tiến sĩ Trần Thị Cúc Hòa (Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long) và các đồng tác giả đã tạo ra hai giống lúa mới là OM 6976 và OM 4551 được ứng dụng vào sản xuất trên diện rộng, trở thành giống lúa chất lượng cao chủ lực ở Đồng bằng sông Cửu Long, phục vụ cho xuất khẩu, đem lại nguồn ngoại tệ lớn cho đất nước...

 Cụm công trình "Nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật lọc máu hiện đại trong hồi sức cấp cứu bệnh nhân nặng và ứng phó với một số dịch bệnh nguy hiểm" được xét tặng Giải thưởng Nhà nước về KH&CN đợt V. Trong ảnh: Điều trị bệnh nhân bằng phương pháp lọc máu hiện đại tại Khoa hồi sức tích cực, Bệnh viện Bạch Mai. Ảnh: Minh Mạnh.

Khơi dậy niềm đam mê khoa học

Giáo sư, Viện sĩ Nguyễn Văn Hiệu, người đã có 20 năm gắn bó với các đợt xét tặng hai giải thưởng lớn của nhà nước về KH&CN khẳng định, 16 công trình đạt giải lần này rất xứng đáng. Các công trình không chỉ có hiệu quả khoa học mà còn có sức lan tỏa, có vai trò to lớn trong công cuộc xây dựng đất nước. Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước về KH&CN chính là động lực, mục tiêu của các nhà khoa học; khơi dậy niềm đam mê khoa học trong các bạn trẻ.

Giáo sư, Viện sĩ Nguyễn Văn Hiệu cũng cho rằng, việc có ít công trình đạt giải trong đợt xét tặng lần này là do công tác chuẩn bị hồ sơ công trình từ cấp cơ sở đến cấp hội đồng chuyên ngành chưa thực sự tốt, dẫn đến việc các thành viên trong Hội đồng xét tặng cấp Nhà nước không đủ cơ sở để bầu chọn và rất đáng tiếc khi bỏ sót một số công trình rất xứng đáng. Điều này cũng cho thấy chất lượng nghiên cứu khoa học ở nước ta những năm gần đây chưa thực sự tốt, chưa thật sự chú trọng vào chất lượng.

Vấn đề cốt lõi không phải là làm được nhiều công trình mà có nhiều công trình đạt chất lượng cao. Do đó, phải khuyến khích để tăng chất lượng các công trình; thay đổi cách quản lý, tổ chức khoa học để tạo điều kiện cho những người có đam mê, năng lực phát huy tài năng tối đa. Hội nhập với thế giới nhưng khoa học trong nước yếu kém thì trở thành rào cản để hội nhập về kinh tế. Do vậy, lãnh đạo Đảng và Nhà nước đặc biệt là những người trực tiếp làm khoa học cần cải tiến công tác nghiên cứu khoa học trong nước; đưa KH&CN không chỉ là động lực cho sự phát triển mà phải là đòn bẩy, động lực để hội nhập.

Bài và ảnh: MINH MẠNH