Đến xã Bính Xá, huyện Đình Lập, tỉnh Lạng Sơn, chúng tôi thấy những cánh rừng vành đai biên giới, rừng phòng hộ đầu nguồn do Đoàn Kinh tế-Quốc phòng 338 (Quân khu 1) làm chủ đầu tư đang phát triển tốt. Một số khu vực đã được bàn giao cho các hộ dân chăm sóc, quản lý, bước đầu cho thu nhập. Tuy nhiên, trên địa bàn xã vẫn còn hơn 400ha đất trống, đồi trọc. Tìm hiểu chúng tôi được biết, đó hầu hết là những khu vực còn các loại mìn, vật nổ sót lại sau chiến tranh. Ông Hoàn Văn Thọ, Trưởng bản Nà Nầm, xã Bính Xá, cho biết: “Khu vực có mìn, vật nổ không những không trồng trọt, canh tác được mà đôi khi còn phát nổ, gây hậu quả đối người dân cũng như trâu, bò của bà con chăn thả trong khu vực”.

Ở nhiều tỉnh, thành phố trên toàn quốc mà chúng tôi có dịp tìm hiểu, tai nạn do bom, mìn, vật nổ gây ra đã cướp đi sinh mạng của nhiều người và khiến nhiều người mang thương tật suốt đời. Ví dụ như tại xã Hải Thái, huyện Gio Linh (tỉnh Quảng Trị), theo thống kê của cơ quan chức năng, trong gần 40 năm qua đã có hơn 90 người chết và 28 người bị thương vì tai nạn bom, mìn. Một số nơi người dân tự ý dò gỡ bom, mìn hoặc sử dụng, kinh doanh vật liệu nổ tìm kiếm được, đã gây ra nhiều vụ tai nạn thương tâm. Gần đây, vụ tai nạn thương tâm xảy ra tại Khu đô thị Văn Phú, Hà Đông (Hà Nội), nạn nhân trong khi dùng đèn khò phá vật liệu nổ để bán sắt vụn đã gây ra vụ nổ lớn, làm 14 người chết và bị thương, nhiều căn hộ bị hư hỏng nặng...

Theo Cơ quan thường trực Ban Chỉ đạo 504, hiện nay, 63 tỉnh, thành phố của Việt Nam đều có diện tích bị ô nhiễm bom, mìn, chiếm hơn 18% diện tích của đất nước. Tính đến tháng 10-2016, bom, mìn còn sót lại sau chiến tranh đã cướp đi sinh mạng của hơn 5 vạn người và làm bị thương hơn 6 vạn người.

Sau khi kết thúc chiến tranh, Đảng, Nhà nước, quân đội và các cấp, các ngành liên quan của Việt Nam, với sự giúp đỡ của chính phủ các nước, các tổ chức nhân đạo, tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ… đã triển khai tích cực công tác khắc phục hậu quả bom, mìn, vì cuộc sống bình yên của nhân dân và phục vụ phát triển kinh tế-xã hội. Trung ương và các địa phương đã ban hành nhiều văn bản, cơ chế chính sách; bình quân mỗi năm chi ước tính hàng nghìn tỷ đồng để khắc phục hậu quả bom, mìn. Tuy nhiên, với diện tích ô nhiễm bom, mìn lớn, kinh phí còn hạn hẹp, nên mức độ ô nhiễm bom, mìn trên nhiều địa bàn vẫn rất nặng nề; tai nạn gây chết người và thương tích vẫn xảy ra, ảnh hưởng lớn đến sản xuất, đời sống của một bộ phận không nhỏ dân cư; cản trở sự phát triển kinh tế-xã hội của nhiều địa phương.

Theo Ban Chỉ đạo 504, với tốc độ khắc phục hậu quả bom, mìn như hiện nay, phải mất hàng trăm năm cùng khoản kinh phí rất lớn mới có thể giải quyết căn bản tình trạng ô nhiễm bom, mìn sau chiến tranh. Mặc dù điều kiện kinh tế, ngân sách còn nhiều khó khăn, nhưng Đảng, Nhà nước ta rất quan tâm đầu tư cho công tác khắc phục hậu quả bom, mìn. Ngoài các dự án rà phá bom, mìn phục vụ phát triển kinh tế-xã hội theo kế hoạch đã được phê duyệt (bình quân 30.000 đến 50.000ha/năm), trong giai đoạn 2011-2015, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã cấp ngân sách thuộc Chương trình 504 cho 19 tỉnh bị ô nhiễm bom, mìn nặng, triển khai rà phá bom, mìn được hơn 50.000ha. Các địa phương, đơn vị đã có nhiều chương trình phối hợp hoạt động với nhiều tổ chức; thành lập những quỹ hỗ trợ khắc phục hậu quả bom, mìn... Những năm gần đây, Quỹ và Hội Hỗ trợ khắc phục hậu quả bom, mìn Việt Nam đã được thành lập, đi vào hoạt động, bước đầu triển khai hiệu quả các nhiệm vụ...

Trong buổi tham quan, giao lưu của Đoàn sĩ quan trẻ Quân đội nhân dân (QĐND) Việt Nam tại Học viện Kỹ thuật Quân sự quân đội Ấn Độ (trong chương trình giao lưu sĩ quan trẻ Việt Nam-Ấn Độ vừa diễn ra từ ngày 5 đến 11-3-2017), Đại tá Man-din-đơ Sinh, Trưởng khoa Tác chiến của học viện, trao đổi với các sĩ quan trẻ QĐND Việt Nam về kết quả hoạt động hỗ trợ nhân đạo của quân đội Ấn Độ, đồng thời mong muốn tăng cường giao lưu, trao đổi kinh nghiệm về sử dụng vật liệu nổ với các sĩ quan ngành công binh của QĐND Việt Nam, góp phần cùng lực lượng chức năng của Việt Nam rà phá bom, mìn còn sót lại sau chiến tranh.     

Những năm qua, nhiều tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ đã tích cực hợp tác với Việt Nam nhằm chung tay khắc phục hậu quả bom, mìn. Từ năm 1990 đến nay, theo Ban Chỉ đạo 504, có hơn 40 tổ chức phi chính phủ nước ngoài quan tâm hỗ trợ nhân đạo cho các hoạt động khắc phục hậu quả bom, mìn sau chiến tranh ở Việt Nam. Chính phủ một số nước đã ký kết Bản ghi nhớ về hỗ trợ công tác khắc phục hậu quả bom, mìn sau chiến tranh tại Việt Nam, hoặc cam kết xem xét hỗ trợ thực hiện Chương trình 504.

Tại Chỉ thị số 20/CT-TTg (ngày 1-6-2016) về tăng cường thực hiện các giải pháp cấp bách ngăn chặn và làm giảm tai nạn bom, mìn, vật nổ còn sót lại sau chiến tranh, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành liên quan, chính quyền các địa phương tổ chức xây dựng, triển khai thực hiện các đề án, dự án rà phá bom, mìn, ưu tiên cho những khu vực ô nhiễm bom, mìn nặng, gắn với việc bảo đảm an toàn cho nhân dân và phát triển kinh tế-xã hội, đặc biệt là trên tuyến biên giới Việt-Trung, các khu kinh tế cửa khẩu, các khu vực ô nhiễm bom, mìn nặng và hay xảy ra tai nạn. Nghiên cứu đề xuất các mô hình phối hợp, lồng ghép để hỗ trợ nạn nhân bom, mìn; ưu tiên nâng cấp các trạm y tế quân-dân y kết hợp tại vùng sâu, vùng xa, vùng ô nhiễm bom, mìn nặng để cứu chữa kịp thời nạn nhân khi xảy ra tai nạn do bom, mìn, vật nổ.

Theo Ban Chỉ đạo 504, để giảm bớt, tiến tới khắc phục cơ bản ảnh hưởng ô nhiễm bom, mìn, phục vụ phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm an toàn cho nhân dân, giúp đỡ nạn nhân bom, mìn hòa nhập đời sống xã hội, các cấp, các ngành từ Trung ương tới địa phương cần tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục phòng tránh tai nạn bom, mìn; thực hiện hiệu quả các dự án hỗ trợ nạn nhân, hỗ trợ tái định cư cho nhân dân vùng bị ô nhiễm bom, mìn nặng. Các cấp có thẩm quyền chủ động xây dựng chính sách phát triển nguồn nhân lực cho công tác khắc phục bom, mìn. Các địa phương tăng cường đưa những dự án khắc phục hậu quả bom, mìn, vật nổ sau chiến tranh vào kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội; cùng các cơ quan chức năng xác định cơ chế phù hợp thu hút các nguồn tài trợ của chính phủ, các tổ chức phi chính phủ, tổ chức nhân đạo nước ngoài; các doanh nghiệp, nhà hảo tâm... nhằm tạo sức mạnh tổng hợp, tăng nguồn lực hỗ trợ đẩy nhanh tiến độ khắc phục hậu quả bom, mìn sau chiến tranh, nhất là tại các vùng bị ô nhiễm nặng. 

PHẠM THU HẰNG