Bài 1:  “Nghìn lẻ” lý do trì hoãn đóng BHXH

Để bảo đảm an toàn quỹ BHXH, những năm gần đây, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã triển khai nhiều giải pháp nhằm thu đúng, thu đủ BHXH. Thế nhưng, những nỗ lực của cán bộ, nhân viên ngành BHXH đã không đem lại kết quả tích cực khi nhiều doanh nghiệp, tổ chức có sử dụng lao động luôn tìm mọi cách để trì hoãn đóng BHXH.

Theo số liệu thống kê của ngành BHXH, năm 2015 nợ đọng BHXH chiếm 4% trên tổng thu, với số tiền nợ là 8.000 tỷ đồng; nhưng chỉ 5 tháng đầu năm 2016 nợ đọng đã chiếm đến 7% trên tổng thu, tương đương khoảng 14.000 tỷ đồng. Những địa phương có tỷ lệ nợ cao so với số phải thu là: Bình Định, Bạc Liêu, Hòa Bình, Sóc Trăng, Lào Cai... Trong số tiền nợ BHXH có 3.581 tỷ đồng là số nợ kéo dài trên 6 tháng, không chỉ ở các đơn vị khu vực kinh tế ngoài quốc doanh và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, mà cả các đơn vị khu vực doanh nghiệp nhà nước, tập trung ở ngành giao thông, xây dựng và các đơn vị đang thực hiện cơ cấu lại doanh nghiệp. Một số doanh nghiệp có số tiền nợ BHXH lớn, thời gian nợ kéo dài như: Công ty Cổ phần Tập đoàn Kỹ nghệ gỗ Trường Thành (Bình Dương) nợ 49 tỷ đồng; Công ty Cổ phần Lisemco (Hải Phòng) nợ 35,8 tỷ đồng...

Trao đổi với phóng viên Báo QĐND, ông Mai Đức Thắng, Phó trưởng ban thu BHXH Việt Nam, khẳng định: “Hiện nay, một sốdoanh nghiệp gặp khó khăn trong sản xuất, kinh doanh, dẫn đến đóng BHXH còn chậm. Nhưng nhìn chung, các doanh nghiệp chây ỳ nợ BHXH chủ yếu vẫn là do ý thức chấp hành pháp luật BHXH của chủ sử dụng lao động chưa nghiêm, nhất là khu vực ngoài nhà nước. Họ luôn tìm mọi lý do để trốn đóng, chậm đóng, chiếm dụng tiền đóng vào quỹ BHXH của người lao động. Một nguyên nhân nữa là do các tổ chức công đoàn cơ sở ở các doanh nghiệp chưa phát huy được vai trò của mình, chưa mạnh dạn đấu tranh bảo vệ quyền lợi cho người lao động. Bên cạnh đó, các chế tài xử phạt về BHXH chưa thật nghiêm minh và vẫn còn quá nhẹ. Theo quy định hiện nay, hành vi vi phạm pháp luật của người sử dụng lao động nợ số tiền BHXH có thể lên đến hàng chục tỷ đồng, nhưng chỉ bị xử phạt tối đa đến 75 triệu đồng, vì vậy doanh nghiệp không ngần ngại khi nợ BHXH để chiếm dụng vốn”.

Phòng thu BHXH của thành phố Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang. 

Để trốn đóng hoặc nợ BHXH, các doanh nghiệp đã nghĩ ra đủ cách thức với mức độ ngày càng tinh vi. Có những doanh nghiệp chỉ ký hợp đồng 3 tháng với công nhân, thường xuyên thay đổi địa bàn, không đóng BHXH cho tất cả người lao động thuộc diện BHXH bắt buộc, mà chỉ đóng BHXH cho một số lãnh đạo quản lý, nhân viên chính thức. Có doanh nghiệp khi ngừng hoạt động đã “bán chui” nhà xưởng và tài sản cho người khác để trốn nợ, dẫn đến tình trạng doanh nghiệp cũ biến mất trong khi doanh nghiệp mới chối bỏ trách nhiệm về những khoản nợ BHXH hàng chục tỷ đồng. Nhiều doanh nghiệp đã thu tiền đóng BHXH của người lao động nhưng lại dùng tiền đó để sử dụng vào những mục đích khác.

Ông Vũ Đức Thuận, Phó giám đốc BHXH thành phố Hà Nội cho biết: Hiện nay nợ đọng BHXH như căn bệnh mãn tính. Suốt một thời gian dài, việc chiếm dụng quỹ BHXH dễ hơn nhiều so với việc làm các thủ tục để vay ngân hàng... nên các doanh nghiệp đã "tận dụng" nguồn vốn này để đưa vào sản xuất, kinh doanh. Cán bộ làm việc tại BHXH cũng rất vất vả, thường xuyên đến các doanh nghiệp đang nợ tiền BHXH để kiểm tra, đôn đốc, nhắc nhở, thế nhưng luôn gặp phải sự né tránh, không hợp tác hoặc đùn đẩy trách nhiệm của các doanh nghiệp.

Ở các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, tình trạng chây ỳ đóng BHXH còn nan giải hơn nhiều. Tính đến ngày 31-12-2015, cả nước có 106 doanh nghiệp nước ngoài có chủ bỏ trốn khỏi Việt Nam, theo đó là khoảng 4.000 lao động làm việc tại các doanh nghiệp này không được thực hiện nghĩa vụ đóng BHXH. Trong khi đó, pháp luật về BHXH chưa quy định cơ chế xử lý nợ BHXH của doanh nghiệp đã giải thể, phá sản, dừng hoạt động do chủ sử dụng lao động bỏ trốn, mất tích, do đó ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động. Đã vậy, các doanh nghiệp này chỉ đi thuê nhà xưởng, máy móc thiết bị hoặc tài sản đã được thế chấp tại ngân hàng nên khi thanh lý tài sản của doanh nghiệp thì các ngân hàng được ưu tiên thu hồi nợ trước.

Có đến “nghìn lẻ” lý do, cách thức để các doanh nghiệp, các tổ chức có sử dụng lao động trốn tránh hoặc chây ỳ đóng BHXH. Điều này đã và đang tác động xấu đến quỹ BHXH, làm giảm tính nghiêm minh của pháp luật và ảnh hưởng trực tiếp đến người lao động...

Bài và ảnh: VIỆT PHƯƠNG – HUYỀN TRANG