Theo số liệu của BHXH tỉnh Gia Lai, tính đến hết tháng 8-2018, tổng số nợ BHXH, BHYT, BHTN của các đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn gần 239 tỷ đồng, chiếm 10,8% so với số phải thu, tăng 23,5% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, 801 đơn vị nợ trên 3 tháng với tổng số nợ hơn 64,79 tỷ đồng, ảnh hưởng trực tiếp đến 7.862 NLĐ. Đặc biệt, 106 đơn vị "mất tích", giải thể, phá sản với tổng số nợ 11,62 tỷ đồng không thể thu hồi. Các đơn vị nợ chủ yếu ở khối doanh nghiệp tư nhân, hoạt động nhỏ lẻ và có nhiều thủ đoạn lách luật hoặc cố tình dây dưa kéo dài nợ.  

Đề cập đến vấn đề này, ông Nguyễn Bá Đông, Trưởng phòng Khai thác và Thu nợ (BHXH tỉnh Gia Lai) cho biết: "Cơ quan đã chuyển Liên đoàn Lao động (LĐLĐ) tỉnh Gia Lai danh sách 18 đơn vị có thời gian nợ kéo dài để khởi kiện". Tuy nhiên, theo bà Nguyễn Thị Xuân, Phó trưởng Ban Chính sách-Pháp luật (LĐLĐ tỉnh Gia Lai) thì không thể khởi kiện các đơn vị này khi NLĐ chưa có đơn ủy quyền cho LĐLĐ tỉnh. Còn NLĐ thì chưa thấy ai đứng ra kiện doanh nghiệp. Trên địa bàn, không ít doanh nghiệp dùng thủ đoạn để trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN, còn NLĐ thì chưa có kiến thức, kỹ năng để bảo vệ quyền lợi của mình.  

Tìm hiểu thực tế, chúng tôi được biết, tình trạng này kéo dài nhiều năm và hiện đang ở mức báo động, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi NLĐ. Không ít NLĐ khi nghỉ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, mất việc làm… không được hưởng chế độ và trợ cấp thất nghiệp theo quy định của pháp luật. Thậm chí, có những người hết tuổi lao động nhưng không thể hoàn thiện hồ sơ để hưởng lương hưu và rơi vào hoàn cảnh khó khăn, bế tắc. Thủ đoạn mà một số doanh nghiệp sử dụng để trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN là: Đăng ký sản xuất, kinh doanh một nơi, nhưng thực tế hoạt động ở nơi khác; tuyển dụng lao động thông qua một người trung gian hoặc thỏa thuận miệng; có doanh nghiệp chỉ đóng BHXH, BHYT, BHTN cho một bộ phận nhỏ để qua mắt cơ quan chức năng hoặc cố tình đóng chậm để chiếm dụng quỹ BHXH...

Chị N.T.H, trú tại phường Chi Lăng (TP Pleiku, tỉnh Gia Lai) đã làm việc cho một doanh nghiệp tư nhân trên địa bàn gần 4 năm nay nhưng vẫn “4 không” (không hợp đồng lao động, không BHXH, không BHYT, không BHTN). Chị H cho biết, doanh nghiệp thỏa thuận miệng với NLĐ trả 120.000 đồng/ngày công và không được đóng bất kỳ một loại bảo hiểm nào.   

Trao đổi với ông Lê Quốc Khánh, Phó giám đốc BHXH tỉnh Gia Lai, chúng tôi được biết, trước thực trạng trên, cơ quan BHXH trong toàn tỉnh Gai Lai đã tích cực phối hợp với các ngành liên quan triển khai nhiều biện pháp để thu hồi nợ và bảo vệ quyền lợi NLĐ. Từ tỉnh đến các huyện đều thành lập tổ công tác liên ngành đến tận cơ sở để tuyên truyền, nhắc nhở các đơn vị sử dụng lao động đóng BHXH, BHYT, BHTN theo quy định. Đối với doanh nghiệp nợ kéo dài thì thực hiện các biện pháp cương quyết, như: Công khai tên và số nợ trên các phương tiện thông tin đại chúng; gặp gỡ người đứng đầu đơn vị yêu cầu ký cam kết trả nợ... LĐLĐ tỉnh Gia Lai đang áp dụng biện pháp hòa giải, đề nghị đơn vị nợ khắc phục số tiền nợ đóng BHXH, BHYT, BHTN cho NLĐ và một số đơn vị đã trả một phần nợ với số tiền gần 10 tỷ đồng. Tỉnh Gia Lai cũng đang tăng cường đấu tranh chống tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật BHXH, BHYT, BHTN. 8 đơn vị có thời gian nợ kéo dài cũng đã được BHXH tỉnh Gia Lai chuyển hồ sơ cho Công an tỉnh Gia Lai để theo dõi...

Ghi nhận những biện pháp tích cực của các cơ quan chức năng tỉnh Gia Lai, tuy nhiên, chúng tôi cho rằng: Để khắc phục tình trạng nợ và trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN cho NLĐ thì vấn đề đặc biệt quan trọng là nhận thức của NLĐ phải được nâng cao và không để người SDLĐ “nhờn luật” như hiện nay. Ở tỉnh Gia Lai, một số đơn vị nợ BHXH, BHYT, BHTN trên 40 tháng nhưng vẫn không bị xử lý theo quy định của pháp luật, bởi lý do như trên đã nêu là NLĐ không có đơn ủy quyền, nên LĐLĐ tỉnh Gia Lai không thể khởi kiện. Trong khi đó, Điều 216 Bộ luật Hình sự 2015 có hiệu lực từ ngày 1-1-2018 quy định rõ về “Tội trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN cho NLĐ”.  

Nhận thức của NLĐ về lợi ích mà BHXH, BHYT, BHTN mang lại còn rất hạn chế. Nhiều NLĐ làm việc trong một thời gian dài nhưng không có hợp đồng lao động, sẵn sàng thỏa hiệp với doanh nghiệp để không đóng BHXH, BHYT, BHTN. Hiện tượng lao động “4 không” như chị N.T.H trên địa bàn tỉnh Gia Lai hiện khá phổ biến, họ thường làm việc trong các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ hay trong các xưởng chế biến nông sản, nông trại, xây dựng… Vì vậy, một mặt, phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, hướng dẫn thực hiện Luật BHXH, Luật BHYT, lợi ích của việc tham gia BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện đối với người sử dụng lao động và NLĐ trong doanh nghiệp; mặt khác, phải tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm, kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT, BHTN theo quy định của pháp luật.

NGUYỄN ANH SƠN