Từ A đến Z hay là câu chuyện hành trình

Con chim Joong bay từ A đến Z là cách diễn đạt hình tượng về hành trình từ khởi đầu đến kết thúc. Với cách hiểu này, Z có thể là điểm kết thúc, cũng là điểm dừng lại, là giới hạn. Bởi thế, trong một vài ý kiến ngắn tại đây, chúng tôi xin phép gợi lên vài điểm Z, như một cách trả lời cho hành trình từ A đến Z của sự đọc.

 Tiểu thuyết Con chim Joong bay từ A đến Z đề cập đến một cách trực tiếp những vấn đề tồn tại trong xã hội Việt Nam. Theo đó, người đọc sẽ nhận ra câu chuyện từ chiến tranh đến đổi mới, hội nhập, kinh tế thị trường, tham nhũng, cơ hội, tình yêu, phong tục, tập quán, hiện tại, quá khứ, cấp tiến, bảo thủ… Tất cả được cấu trúc vào trong một chỉnh thể nghệ thuật để cùng trình hiện một cách đặc sắc nhất lịch sử, văn hóa Việt Nam trong quá trình đấu tranh thống nhất, tái thiết đất nước và hòa nhập quốc tế. Điều quan trọng hơn, dường như Con chim Joong bay từ A đến Z đã thể hiện được nhãn quan xã hội trong tiến trình đi lên, gắn với những biến cố, những vận động ngay trong lòng đất nước từ quá khứ đến hiện tại. Đó là những câu chuyện mà người đọc hiểu rằng, câu chuyện nào cũng có ý nghĩa đại diện, biểu trưng cho thực trạng Việt Nam. 

Nếu tự sự kinh điển chú trọng vào việc kể cái gì, tự sự hậu kinh điển chú trọng vào việc kể thế nào, thì đây là cuốn tiểu thuyết dường như đã nhập được không khí của cả hai dòng tự sự ấy! Có thể, trong vai trò chủ thể sáng tạo, Đỗ Tiến Thụy không ý thức về điều đó, nhưng theo dõi Con chim Joong bay từ A đến Z, người đọc nhận ra, cùng với những dụng công cho cốt truyện, Đỗ Tiến Thụy nỗ lực duy trì một không khí truyện kể khá tự nhiên, giản dị, không gò ép hay cố tỏ vẻ màu mè, tô vẽ.

Con chim Joong bay từ A đến Z mang những câu chuyện có sức níu giữ người đọc ở lại, gắng tìm đến một kết cục thỏa mãn những tò mò được gợi lên từ đầu tác phẩm. Từ những câu chuyện xung quanh số phận con chim Joong đến cuộc đời cụ Tướng, ông Khoa, cô tạp vụ, Y Linh, Y Ngoan, ông Bẩm, cậu Gấu, thiếu gia; từ những câu chuyện thời chiến tranh; từ những cách thức tham ô, tham nhũng đến các thủ đoạn làm ăn kinh tế; từ thành thị tới nông thôn; từ đồng bằng đến rừng núi; từ chuyện đàm tiếu ở bếp ăn cơ quan đến chuyện quốc gia đại sự; từ tình yêu, tình người đến sự lợi dụng, công kích lẫn nhau; từ những cái chết thảm khốc thời chiến đến những cái chết bi thương đời thường,… cuốn tiểu thuyết của Đỗ Tiến Thụy đã thể hiện khá rõ những mối bận tâm của tác giả về hành trình của Việt Nam qua những biến cố sử thi, thế sự. Có thể nói, riêng ở khía cạnh sự kiện, tác giả thể hiện một khả năng bao quát các vấn đề nổi bật của xã hội Việt Nam từ thời chiến đến thời bình.

 Mặc dù trải rộng trên nhiều không gian, với nhiều sự kiện, nhưng điểm gợn lên sau tất cả những câu chuyện ấy chính là chúng không mới. Đây chính là điểm Z đầu tiên mà người đọc tinh ý sẽ nhận ra ở tiểu thuyết của Đỗ Tiến Thụy. Kể những câu chuyện đã quen mà hấp dẫn được người đọc, đó là cái khéo của tác giả. Dĩ nhiên, nhưng chắc rằng khoái cảm của sự đọc sẽ không dài lâu. Không có phát hiện mới về hiện thực với những đào sâu hay khám phá thể hiện độ sắc bén, tinh nhạy cùng khả năng dự báo của nhà văn là điểm Z khiến cho tác phẩm không thực sự ám ảnh. Vì thế, đọc xong cuốn tiểu thuyết cứ thấy tiêng tiếc! Dường như, cần một điều gì nữa để người ta phải trầm trồ hay ngập ngừng dừng lại ngẫm suy! Những câu chuyện, dù quen, dù hấp dẫn, vẫn cứ trôi đi một cách mau chóng đến kết cục. Với nghệ thuật đương đại, trên cái nền của ý thức hiện sinh, kết cục dường như lại không phải là mục đích. Do đó, chú tâm vào cốt truyện, duy trì mạch truyện để đi đến kết cục, rõ ràng là một thói quen đã cũ.

Con chim Joong bay từ A đến Z không thực sự đặc sắc về cấu trúc. Cấu trúc của tiểu thuyết xoay quanh câu chuyện được kể bởi hai “thế thân”-Joong và khẩu súng đại liên. Dù có đan cài vài tự sự kiểu hồi ức thì căn bản, cấu trúc của tác phẩm vẫn là mạch thẳng theo mô hình tuyến tính, trình tự sự kiện vẫn diễn ra theo trục thời gian. Điểm Z tiếp theo chính là khi câu chuyện đi đến kết cục, đồng nghĩa với dòng thời gian của sự kiện kết thúc. Cuốn tiểu thuyết, như thế sẽ không có nhiều dư âm ở phía sau sự đọc, khi khép lại câu chuyện.

Đỗ Tiến Thụy là một người hoạt ngôn. Sự hoạt ngôn ấy thể hiện trong chính hành ngôn của tiểu thuyết. Không khó để nhận ra khí lực ngôn từ, câu chữ trong tiểu thuyết của tác giả này. Một lối viết ào ạt, thông suốt chỉ có thể đến từ một sự chuẩn bị kỹ lưỡng cả về vốn sống, tư liệu và chữ nghĩa. Nhưng, hạn chế của sự ào ạt, thông suốt chính là không trĩu lại để cô kết, lắng đọng. Thiếu đi phần nào đó sức nặng của chữ, của nghĩa, của ý tứ và lớn hơn là sức nặng của tư tưởng chính là một điểm Z nữa của cuốn tiểu thuyết. Sự đọc, sau khi gấp lại cuốn sách, sau khi đi đến những kết cục, đáng tiếc không còn nhiều những rung ngân, vang động.

Đỗ Tiến Thụy là một nhà văn luôn nỗ lực thực hành lối viết giản dị, cố gắng đạt đến sự nhuần nhuyễn của kỹ thuật, thủ pháp với nội dung truyện kể. Con chim Joong bay từ A đến Z đã thể hiện khá rõ nét phong cách đó của tác giả. Trong mặt bằng chung của tiểu thuyết Việt Nam đương đại, dẫu sao, đây cũng là cuốn sách đáng đọc. Những điểm Z được nêu lên tại đây, trong ý nghĩa là giới hạn cũng chỉ xem như những hình dung chủ quan từ phía một người đọc. Mỗi người, chắc chắn sẽ tự có cho riêng mình một hành trình riêng từ A đến Z.

Tiến sĩ NGUYỄN THANH TÂM