Xã hội vốn phát triển không đồng đều, học sinh có người hoặc có tư chất nổi trội hoặc có phương pháp, điều kiện và khát vọng, cố gắng cao hơn sẽ có khả năng vào các trường đại học và lớp học tốt hơn. Tuy nhiên, xưa nay hệ thống đại học của ta vẫn duy trì lối tổ chức dạy và học cào bằng tất cả. Tuy đánh giá tốt nghiệp có đủ loại từ tốt nghiệp bình thường đến khá và giỏi, xuất sắc, song với những điều kiện và chương trình, phương pháp học tập giống nhau thì số sinh viên giỏi hơn, ham mê thực hành, nghiên cứu đi sâu vào nghề nghiệp hơn đã không được bồi dưỡng, phát huy nên tài năng không thực sự bật nổi, không hứa hẹn nhiều về năng lực sáng tạo, phát triển đột phá khi bước vào thực tiễn.
Có một thực tế đã làm nảy sinh nhận định từ lâu rằng, đại học chỉ như “trường phổ thông cấp 4”. Nghĩa là phương pháp và điều kiện dạy và học ở nhiều trường đại học vẫn chỉ là giảng viên cứ giảng theo giáo trình soạn sẵn, sinh viên học thế nào, tiếp thu ra sao thì là việc của họ. Thậm chí tình trạng đọc-chép vẫn tồn tại. Nhiều năm qua, việc bùng nổ về số lượng trường đại học càng làm chất lượng đại học không được nâng lên mà còn bị “pha loãng”.
Một thực tế khác là ngay ở hệ thống phổ thông với mục tiêu đào tạo học sinh hiểu biết được các kiến thức phổ thông của cuộc sống cũng đã mở các “trường chuyên, lớp chọn” để đào tạo, bồi dưỡng số học sinh có năng lực tốt hơn. Vậy mà đại học, nơi đào tạo chuyên sâu về nghề nghiệp, thực chất là tài năng cho đất nước, lại đánh đồng năng lực đầu vào của sinh viên? Mới thấy thứ di chứng của chủ nghĩa bình quân xa xưa và tư duy đào tạo kiểu bao cấp còn nặng nề kìm hãm đến thế nào.
Những ai quan tâm đến các lớp hệ cử nhân, kỹ sư tài năng đều cảm nhận được niềm phấn khích của cả thầy và trò trong các lớp này. Các giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ được giảng dạy ở các lớp này đều có cảm giác như được thỏa chí truyền đạo, truyền nghề cho các sinh viên có mục đích học tập rõ ràng, có chí vươn lên, ham muốn được thực hành, khám phá, nghiên cứu sáng tạo. Hạnh phúc hơn, họ được trực tiếp truyền dạy, hướng dẫn và cảm nhận được thành quả từ những học trò sẽ nối nghiệp mình, sẽ đóng góp được nhiều hơn mình.
Khi xu thế chung là tuyển dụng lao động không chỉ căn cứ vào bằng cấp dù giỏi và khá thì các sinh viên từ hệ tài năng sẽ có ưu thế hơn bởi thực học, thực làm. Tỷ lệ đến một nửa số sinh viên tốt nghiệp hệ này tiếp tục học lên sau đại học cùng 3/4 số họ được làm việc trong các đơn vị nghiên cứu, giảng dạy, công nghệ thông tin… cho thấy khả năng của hệ đào tạo này đáp ứng những yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và đòi hỏi của việc đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục của đất nước hiện nay.
Việc đào tạo hệ cử nhân, kỹ sư tài năng do vậy cần được tổng kết, đánh giá toàn diện để nâng cao chất lượng, uy tín của các trường đại học nói trên mà có thể mở rộng từng bước chắc chắn trong mỗi trường và nhiều trường đại học khác trong cả nước. Kinh nghiệm từ hệ đào tạo này rõ ràng sẽ có ích trong cải tiến, nâng cao chất lượng đào tạo trong mỗi trường.
Công bằng chứ không phải cào bằng, trước mỗi con người phải được thực hiện ngay trong giáo dục, đào tạo.
SA MUỘN