Gia đình tôi có nhiều chuyện gắn với mùa bông. Tía má tôi khi xưa gặp nhau trong chợ bông. Rồi sau đó một năm, ngay ngày Mồng Một Tết, lúc chợ bông vừa tan cũng là lúc tía má tôi được ông bà hai bên làm lễ cưới. Rồi năm sau, tôi ra đời ngay lúc má đang mang bầu ngồi bán ở sạp bông.
Có lẽ vậy mà tía má tôi chọn lấy nghề thương hồ đi ghe hàng bông; mỗi năm trông cậy vào một mùa bán hàng dịp Tết. Mùa trồng bông bắt đầu vào hai tháng cuối của năm, rộn ràng dần dần trên mảnh đất tía má gieo bông, gieo cả những mồ hôi, nước mắt vui buồn. Mảnh đất trước nhà, nơi tía má làm không công cho chủ; chăm sóc những luống bắp, khoai. Sau mùa thu hoạch, người ta sẽ để lại cho tía má tôi mảnh đất ấy để gieo trồng đến sau ngày Tết. Khoảng thời vụ hai tháng ngắn ngủi ấy không đủ để trồng những loại cây dài ngày. Vả lại, má tôi nói, đất nó đã gồng mình suốt một năm trời, Tết nhất mình cũng phải để cho nó nghỉ ngơi. Bởi vậy mà tía tôi chọn việc trồng bông. Ít vốn, không hư đất mà lại thấy mát lòng trong những ngày rộ nở.
Từ mảnh đất vừa qua mùa vụ, tía tôi cần mẫn làm đất, gieo bông, tưới phân, cắt tỉa… Qua những giọt mồ hôi, những nụ cười khi thấy bông bắt đầu ra nụ của tía, tôi thấy ở ông tấm lòng đối với đất và thành quả mà ông làm ra; mặc dù rồi ông cũng đem những cánh bông ấy bán cho người ta. Những cánh bông rồi sẽ đi về đâu, ông không biết được.
Tía chăm sóc từng luống bông một cách kỳ công, chăm chút từng cây và có vẻ như hồi hộp cho ngày rộ nở. Những ngày bông bắt đầu cho nụ, tía mừng vui ra mặt. Những lúc rảnh tay, ngồi trên bờ đê, tía với má thả mắt nhìn những cánh bông vừa đâm nụ. Có lẽ lúc đó cả tía và má tôi đều đang mơ về một chân trời phía cuối những cành bông, chỗ ấy đầu tiên là cái đẹp ngợp mắt sắp về, sau đó là những cái áo mới cho bọn tôi, một cặp dưa hấu to và mấy bao gạo đủ cho cả nhà ăn đến qua mùa giáp hạt. Tết năm nay sẽ là mùa no, mùa ấm để tía má yên tâm đặt hy vọng vào những đồng tiền dư dả hơn từ những ngày nhổ cỏ mướn, sạ lúa thuê sắp tới.
Rồi Chạp cũng về hơn phân nửa. Tía má bắt đầu chăm chút những khóm bông và chọn đưa vào chậu. Đó là những khóm bông to nhất và đẹp nhất. Với chúng tôi, những khóm bông ấy mang sứ mệnh quần áo mới, hy vọng mới… Với những người mua bông, sứ mệnh của bông là niềm vui, là tài lộc mới… Má nói, nghề bán bông là vậy, trao cho nhau hy vọng; người bán người mua ai cũng vui tươi, như bông cúc trắng đẹp đẽ, tinh khôi.
Trong những khóm bông tía má trồng ở bên sông, má quý nhất loài hoa cúc trắng. Má nói, đó là loài hoa trắng ngần tự nhiên, không cần ngâm phải bất cứ thứ thuốc nhuộm nào vẫn tinh khôi và đẹp đẽ. Má nghĩ rằng, người ta cũng sẽ thấy bông cúc trắng đẹp và tinh khôi, nên cũng mua về chưng nhà cho có gì đó êm đềm và nhẹ nhàng vào thời khắc bước vào năm mới. Nhưng má có biết đâu, người ta chọn mua thì mua cúc đỏ, cúc vàng, cúc tím… Dù gì thì bông có màu bắt mắt cho Tết tưng bừng vẫn trội hơn, chứ đâu ai chọn bông cúc trắng, như hoa cỏ quê mùa, buồn buồn và thơ dại này chi… Bởi vậy năm nào, những chậu cúc trắng của má dù to rẻ đến cách mấy đều cũng khó mà bán hết được. Phần đó má gửi tặng lại mấy bạn hàng ngồi gần, họ cũng chối từ. Nên năm nào nhà tôi cũng có bông cúc trắng chưng Tết. Duy nhất một năm là không, đó là năm má đi bán bông và không về nữa…
Người ta kể với tôi, “má mầy tiếc chậu bông cúc trắng, nên đã theo bông, bỏ lại ba cha con tụi mầy lông bông”. Tôi không cãi lại, chỉ thấy cảnh khác với lời người ta kể. Tôi mường tượng khung cảnh dòng sông Dữ lúc Giao thừa, thấy mấy ngọn đèn ở hai bên bờ sông sáng lấp lánh, má tôi suốt ruột nên nói với tía, hay năm nay mình về sớm cúng ông bà. Còn mấy chậu bông cúc trắng này, mình đem về cho tụi nhỏ mừng. Đó là mấy chậu cúc nở bông to và đẹp nhất, má luyến tiếc lắm mới chọn đem đi bán. Nhưng má cũng luyến tiếc lắm khi phải đem nó về vì không ai thấy rằng cúc trắng mùa Tết này rất đẹp. Má về với sự nhẹ nhõm trong lòng, bông đã bán xong, mớ tiền kiếm được đủ để lấp đầy những thiếu hụt năm sau. Còn lại chậu bông cúc trắng này để chưng nhà mùa Tết là hết chỗ chê. Má gọi điện về nhà: “Má chừa cho con và nội mấy chậu cúc to nhất, má có mua mấy cái áo mới cho hai đứa, bộ ấm trà mới cho nội. Nói nội đừng lo, chừng ba tiếng nữa tía má về tới nhà”…
Nhưng sông Dữ đâu hiền như tía má nghĩ, có lúc cũng hung, mà lần này sông lại hung ngay lúc Tết đến. Những con sóng lưỡi búa làm cho chiếc ghe loạng choạng khi qua ngã ba Dòng. Chiếc ghe long đong, chậu cúc trắng kế bên chỗ má ngồi bất chợt rơi xuống sông cái “tủm”. Tiếng rơi nghe như người ta đánh rơi ước mong của mình xuống đó. Má với tay theo chụp lại, nhưng không kịp. Đâu chỉ có má, mà cả tía tôi, ông cũng không kịp tay với lấy vợ mình trước khi chiếc ghe và người mỗi lúc mỗi xa, chia thành ba ngã…
Người ta cứu được tía tôi, tìm được chiếc ghe trôi lạc xuống đuôi cồn trong đêm, nhưng mãi đến hôm sau mới tìm được má. Lúc đó, má vẫn còn cầm trong tay mấy cây bông cúc trắng trơ cọng, những cánh bông đẹp đẽ, tinh khôi chở những ước mơ đã rơi mất ở dọc đường của má.
Tía hay rầy: “Chuyện cũ rồi, con đau làm chi, má con buồn”. Tôi biết, ông an ủi tôi đó thôi, chứ lòng ông cũng mênh mông và trơ trọi như cánh đồng bông cúc mỗi lúc cuối Chạp, chơ vơ. Tôi nói với tía, hay mình bán chiếc ghe đi, chiếc ghe này không may mắn. Tía ngồi trên bờ đê nhìn mớ đất cũ sắp vào mùa xới, ông im lặng đến mức nghe cả tiếng gió đi trên sông. Tôi lại nói tiếp: “Tía, năm nay tía cũng yếu hơn rồi. Hay là mình đừng đi bán nữa, ở nhà với tụi con cho Tết ấm cúng nha tía”. Lúc này thì tía có vẻ giận, ông im lìm không nói, rồi lủi thủi đi về phía dòng sông. Tôi nghe mắt mình hơi xót, hình như tấm lưng tía còng đi một phần vì cõng nhiều nỗi niềm ký ức…
Đó là những ngày tôi ý thức rõ sức khỏe tía bắt đầu có những dấu hiệu yếu dần. Gần nhất là lần tía choáng váng khi đang cuốc đất, rồi quỵ té trên đê. Sau đó là dấu hiệu những bước chân có lúc không vững nữa. Tôi thuyết phục tía bán chiếc ghe, bỏ nghề hàng bông, trôi nổi những ngày đông. Nhưng tía cương quyết không chịu, ông nói đời ông mỗi năm chỉ mong có mấy ngày chờ Tết, bắt tía không đi bán nữa thì ông chết sướng hơn. “Nhưng tía ơi, nhà mình đâu còn nghèo khó nữa đâu, con đã đi làm trên thị xã, thằng Út làm nghề sửa xe trước nhà, đã có tiền đủ cho nhà mình no ấm. Tía đâu cần phải chật vật mưu sinh”. Tôi muốn tía ở nhà dưỡng già và mạnh khỏe để Tết nhất ấm cúng, má thấy cảnh vậy má cũng yên lòng. Nhưng tía không chịu, tía bắt đầu xuống nước, ông có vẻ như van xin chúng tôi cho ông được tiếp tục trồng và bán bông: “Tía nhớ sông, nhớ hàng bông, nhớ chợ”. Lúc đó lòng tôi đau như thắt, cảnh tía nài nỉ, van xin con thì còn gì đau bằng. Tôi nói với thằng Út, năm này nữa thôi, năm sau nhất định không để tía đi nữa. Thằng Út cũng đồng tình. Út bỏ sửa xe những ngày cuối Chạp, đi theo tía…
Những ngày như vậy, tía mừng vui. Ông trồng cả cánh đồng ven sông bông thọ, bông cúc, bông huệ… Và vẫn không quên vun trồng một hàng bông cúc trắng ở phía bờ sông. Tía chọn bốn chậu cúc trắng to mang lên phố bán. Nhưng y như mọi lần, không ai mua bông cúc trắng, tía lại ì ạch mang bốn chậu về. Những bông cúc trắng thơ ngây từ xứ quê mùa, được tưới niềm hy vọng “đó là loại hoa đẹp nhất”, lên phố đứng xem dòng người qua lại buông những câu chữ khen chê. Rồi lại về quê khi đời của cúc trắng sắp bước vào mùa tàn.
Tía đứng ở bến chợ Hàng Bông thị xã, gọi điện cho tôi:
- Bữa nay tía bán đến tám giờ tối rồi thôi. Con tranh thủ ra đi ghe về chung, khỏi đi xe đò chi cho tốn tiền.
Tôi “dạ” và nghe bên kia tiếng tía sao quá đỗi thân quen, như chất giọng của tía những năm tôi mới vào học trên thị xã, cũng nhắn con, ra bến chợ đi về ghe với tía. Chiếc ghe năm xưa là cả một không gian tuổi thơ tôi, giờ đây có phần hơi chật. Tôi nằm bên tía, ngó lên nóc mái che, như thấy gương mặt tôi và thằng Út những năm theo tía lên chợ bán bông, đến gần Giao thừa vẫn còn chạy lông nhông đợi tía bán xong, réo gọi “về nhanh đi, bận áo mới nè”.
Tía ngó ra ngoài cửa, trời tối đen như mực, rồi lại quay vào. “Tới chợ Mương Tịnh rồi đó, chỗ này năm xưa tía với má mầy gặp nhau. Năm đó má của tụi con đi bán xoài, tía đi bán bông. Má con mê bông cúc trắng nên về với tía…”, rồi tía cười khà khà, “nhắc nhớ chuyện xưa sao mà mắc cỡ quá”. Đoạn hồi lâu, tía ngó ra sông rồi lại nói, “tới chợ Bà Vệ rồi đó, hồi đó má đau bụng đẻ thằng Hai ngay bữa Ba mươi Tết, đang lúc bán bông. Vừa dứt lời câu chuyện, tía ngó ra sông, “này là tới ngã ba Dòng, con ngồi dậy kêu má về ăn Tết đi con”. Tôi lật đật ngồi dậy, mắt hơi xốn xốn, tôi nói nhỏ, “má ơi, con nè má, má về nhà ăn Tết, má ơi”. Tía lắng nghe tôi nói, rồi lắng nghe thằng Út gọi má. Lắng tai nghe cho rành rọt rồi, tía nói với theo, “tui chừa mấy chậu bông cúc trắng, trắng tinh à, đẹp dữ lắm bà ơi…”.
Ngã ba sông Dữ lúc nào mà không có sóng, sóng làm chiếc ghe chòng chành. Tía nói, “sóng chỗ này dữ lắm, sông mà, phải có sóng chứ. Nhưng mình phải sống với nó, đừng để sóng nó làm lòng mình chòng chành, rơi ngã, chìm nghỉm theo…”. Tôi ngó mấy bông cúc trắng, trong chập choạng ánh đèn cà na ở trên cây bẹo, dòng sông vẫn không ngớt sóng; bông cúc trắng vươn thân thẳng, bông vươn cao những cánh trắng tinh khôi làm lòng mình trong lắng đến lạ kỳ. Hình như tôi thấy má đang cười với cha con tôi, tôi thấy những ký ức tuổi thơ đang ùa về, những tiếng nói cười đẹp và lung linh như những cánh bông cúc trắng…
Ôi, những cánh bông không xa hoa, nhưng cũng chở được cho ta ký ức tuổi thơ và những nỗi niềm…
Truyện ngắn của LÊ QUANG TRẠNG