Xuân nghe xẩm nghĩ về tương lai

Đêm “Xẩm Xuân 16” vừa diễn ra vào những ngày giáp Tết Bính Thân trong thời tiết giá lạnh của mùa đông Hà Nội, vậy mà có tới hơn 200 khán giả tới tham dự, chật kín không gian nghệ thuật số 24 Lý Quốc Sư, Hà Nội. Trong đó có những vị khán giả lớn tuổi vượt cả trăm cây số từ Hải Phòng lên Hà Nội chỉ để thưởng thức đêm nhạc; lại có những bé mới chỉ 5-6 tuổi được theo bố mẹ tới dự mà thích thú lắng nghe không đòi về. Trong khi, chương trình kéo dài gần hai giờ đồng hồ có thể coi là quá dài đối với một chương trình nghệ thuật dân tộc thường chỉ phổ biến từ 45-60 phút. Đặc biệt nữa, toàn bộ số khán giả để có thể tham dự chương trình đều phải mua vé với giá 200-300 nghìn đồng. Đó là mức giá thấp đối với một chương trình ca nhạc lớn, có ngôi sao, nhưng là trung bình với ca nhạc nói chung và lớn so với các chương trình nghệ thuật truyền thống. Tất cả điều đó cho thấy hướng đi vào đời sống mà nhóm Xẩm Hà thành chúng tôi đang áp dụng ngày càng nhận được sự hưởng ứng từ công chúng. Truớc đó, Xẩm Hà thành đã ra mắt các MV với chất lượng hình ảnh chưa từng có đối với hát xẩm như MV xẩm “Tiễu trừ cướp biển”, “Xẩm trà đá”… được dư luận và công luận đặc biệt quan tâm, khi âm nhạc truyền thống là xẩm đã đề cập trực diện nhưng dí dỏm, hóm hỉnh trước những vấn đề lớn của đất nước đang được quan tâm, hay những tồn tại trong lối sống của một bộ phận giới trẻ ngày nay, nạn chặt phá rừng, số phận những đứa trẻ mồ côi…

Ngay trước thềm đêm “Xẩm Xuân 16”, nhóm Xẩm Hà thành đã “tung” MV “Bốn mùa hoa Hà Nội” được thực hiện bởi một ê-kíp tràn đầy sức trẻ, với phần hình ảnh được dựng theo đúng lối của những MV ca nhạc trẻ phổ biến hiện nay. Tất cả đã tạo ra một sản phẩm “Bốn mùa hoa Hà Nội” sống động, một làn gió mới góp vào món quà Xuân Bính Thân của nhóm gửi tặng những khán giả của mình càng thêm phần ý nghĩa. Ông Lê Bình, một Việt kiều hiện đang sinh sống tại Đức chia sẻ: “Hà Nội là Thủ đô, là trái tim Tổ quốc. Hà Nội đẹp trong tính cách con người, đẹp từ mỗi hàng cây, góc phố, đẹp ở mỗi mùa hoa… Đã có rất nhiều tác phẩm nghệ thuật khắc họa, đề cao tính cách con người và vạn vật Thủ đô. MV “Bốn mùa hoa Hà Nội” của nhóm Xẩm Hà thành đẹp từ giai điệu, hình ảnh tới ca từ. Trong thời khắc đất trời chuyển mình, nghe sao thấy bâng khuâng…”.

Tất nhiên, sáng tạo không phải là chuyện một sớm một chiều, nhất là khi Xẩm Hà thành đặt sáng tạo nằm trong dòng chảy của nghệ thuật âm nhạc truyền thống dân tộc, có nghĩa là khơi thông tiếp mạch nguồn từ truyền thống cho ngày hôm nay chứ không chỉ lưu giữ và truyền bá những vốn xẩm đã có từ hơn nửa thế kỷ trở về trước. Để Xẩm Hà thành tự tin khi sáng tạo những bài xẩm mang hơi thở đương đại là cả một quá trình kéo dài tới hơn chục năm các thành viên đều gắn bó với xẩm. Trưởng nhóm, nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa vẫn được coi là học trò duy nhất của nghệ nhân Hà Thị Cầu về đàn và hát, đã có thời gian dài gắn bó với xẩm, nghiên cứu, học hỏi và trình diễn xẩm… Nhóm Xẩm Hà thành gồm: Mai Tuyết Hoa, Quang Long, Khương Cường vốn theo học âm nhạc chuyên nghiệp ở mảng nghiên cứu lý luận âm nhạc tại Nhạc viện Hà Nội (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam). Năm 2005, họ tham gia nhóm của GS, TS, NGND Phạm Minh Khang và nhạc sĩ Thao Giang phục hồi, đưa hát xẩm trở lại với đời sống tinh thần. Từ những buổi diễn ở sân khấu nhỏ bên cạnh chợ Đồng Xuân vào các tối cuối tuần, cùng sự góp mặt biểu diễn của nghệ sĩ Xuân Hoạch, Thanh Ngoan, Thúy Ngần… đến việc xẩm được trình diễn phục vụ các đại sứ, khách quốc tế, kiều bào…, đặc biệt được “khoác áo gấm” trình diễn trong Nhà hát Lớn Hà Nội trước đông đảo công chúng trong năm 2015…

Lẽ thường thì những người nghiên cứu chỉ làm các công việc chuyên môn riêng, phục hồi những điệu, bài bản cũng như khích lệ các thế hệ nghệ nhân tham gia trình diễn trở lại. Gần 10 năm phục hồi, cứ hễ nghe nơi đâu đó trong dân gian có người biết hát xẩm là nhóm chúng tôi lại tìm tới. Vậy nên, từ Hà Đông, Sơn Tây (Hà Nội) cho tới Bắc Ninh, Ninh Bình, Thái Bình, Thanh Hóa… đâu đâu chúng tôi cũng từng đặt chân tới. Thành quả dù không nhiều, nhưng ngoài “báu vật” Hà Thị Cầu, chúng tôi cũng tìm thêm được đôi ba cái tên đáng chú ý như: Nghệ nhân Nguyễn Văn Gia (Hà Nội, đã mất); hay Nguyễn Minh Sen, Tô Quốc Phương (Thanh Hóa)… Trong tình cảnh ấy, các nhà nghiên cứu không ai bảo ai, đều trực tiếp tham gia trình diễn hát xẩm, những mong câu hát được hồi sinh, đồng thời nhân lên tình yêu hát xẩm ở các bạn trẻ.

Trên tinh thần ấy, Xẩm Hà thành đang tiếp tục tham gia chiến dịch tuyên truyền văn hóa giao thông khi đang chuẩn bị cho ra mắt chùm 5 MV về xẩm giao thông; đồng thời đang tràn đầy lạc quan và tiếp tục lên kế hoạch thực hiện số thứ hai của loạt chương trình "Tinh hoa nhạc Việt" vốn đã được mở đầu tốt đẹp với đêm “Xẩm Xuân 16”.

Nhà nghiên cứu âm nhạc NGUYỄN QUANG LONG