Một năm bội thu
Trong năm 2016, Việt Nam liên tục nhận được tin vui từ các diễn đàn của UNESCO. Di sản văn hóa “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” được Ủy ban Liên chính phủ Công ước bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Hai di sản tư liệu Thơ văn trên kiến trúc Cung đình Huế và Mộc bản Trường học Phúc Giang (Hà Tĩnh) được Ủy ban Chương trình Ký ức Thế giới khu vực châu Á-Thái Bình Dương ghi danh là Di sản tư liệu thế giới. Lần đầu tiên, Việt Nam nhận giải thưởng quốc tế trị giá 20.000USD về xóa mù chữ của UNESCO với chương trình “Sách hóa nông thôn” do ông Nguyễn Quang Thạch khởi xướng…
Đặc biệt năm qua, chúng ta đã đưa được các chuyên gia Việt Nam vào hàng ngũ các chuyên gia tư vấn của ủy ban quan trọng tại UNESCO. PGS, TS Trần Tân Văn tiếp tục tham gia vào ban tư vấn của mạng lưới công viên địa chất toàn cầu và mạng lưới công viên địa chất khu vực châu Á-Thái Bình Dương cũng như trực tiếp tham gia việc thẩm định các hồ sơ công viên địa chất toàn cầu UNESCO; TS Nguyễn Thị Hiền, Phó viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam được đề cử và trúng cử là thành viên tham gia ban tư vấn Ủy ban Liên chính phủ Công ước UNESCO 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể với thắng lợi thuyết phục, mang tính thực tiễn…
Bà Nguyễn Phương Hòa, Phó cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), cho rằng: Đối với ngành văn hóa, thông qua các danh hiệu của UNESCO, cộng đồng của chúng ta nhận diện được các giá trị di sản để cùng chính quyền chung tay góp sức bảo vệ tốt di sản. Đó cũng là một phương tiện hữu hiệu để chúng ta quảng bá hình ảnh, thu hút khách du lịch như là một điểm đến giàu di sản, văn hóa…
Đại sứ các nước tham quan Tràng An (Ninh Bình).
Khẳng định vị thế quốc gia
Bà Trần Thị Hoàng Mai, Phó tổng thư ký Ủy ban UNESCO Quốc gia Việt Nam, cho rằng: Thời gian qua, với các vị trí trong UNESCO, chúng ta đã tích cực cùng với các nước khác tìm giải pháp thỏa đáng đối với các hồ sơ cũng như khôn khéo xử lý những mối quan hệ giữa các nước; được các quốc gia liên quan đánh giá cao về năng lực và tinh thần trách nhiệm, qua đó một mặt nâng cao hình ảnh Việt Nam tại các diễn đàn đa phương của UNESCO, góp phần thúc đẩy quan hệ song phương giữa Việt Nam với nhiều nước. Thông qua việc tham gia sâu, rộng vào các diễn đàn của UNESCO, chúng ta đã bảo vệ được những lợi ích của đất nước, bảo vệ và đưa những ý tưởng phù hợp với Việt Nam vào các định hướng hoạt động của tổ chức; bảo vệ thành công các hồ sơ của Việt Nam; kết nối với mạng lưới các chuyên gia, mở rộng quan hệ hợp tác với các tổ chức, quốc gia nhằm tranh thủ sự hỗ trợ tư vấn của những chuyên gia cho các vấn đề của ta và từng bước tiếp cận hiệu quả những nguồn lực UNESCO để phục vụ công cuộc phát triển kinh tế-xã hội của các địa phương và của đất nước.
Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Sanh Châu là người từng có 17 năm gắn bó với các hoạt động của UNESCO. Ông cũng là 1 trong 4 ứng cử viên được các quốc gia giới thiệu cho vị trí Tổng giám đốc của UNESCO vào năm 2017. Ông chia sẻ: Năm 2016 cho thấy bức tranh tốt đẹp hơn, tất cả các bộ, ban, ngành đã vào cuộc với UNESCO mạnh mẽ hơn, chủ động, tích cực hơn. Như thế, đội ngũ tham gia, các chuyên gia cũng trưởng thành hơn. Bên cạnh đó, khi các di sản của ta được UNESCO công nhận, tất cả các bên đều được hưởng lợi nhưng đồng thời cũng đặt ra thách thức lớn hơn về đòi hỏi quản lý phải thay đổi… Một nét mới nữa của năm 2016 là sự thành công của diễn đàn đa phương của UNESCO, trong đó có sự đóng góp của Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam với rất nhiều tiểu ban và sự hiện diện của đại diện Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Giáo dục và Đào tạo… là một minh chứng.
Những bài học từ thực tiễn
Chính việc triển khai các mô hình của UNESCO giúp chúng ta nhận ra những bất cập trong hệ thống chính sách, hệ thống văn bản pháp luật hiện hành, để từ đó hình thành những kiến nghị mới. Sau một thời gian được công nhận di sản, đại diện các cơ quan quản lý di tích như Hội An, Cù Lao Chàm (Quảng Nam), Cố đô Huế (Thừa Thiên-Huế), Tràng An (Ninh Bình)… đều cho rằng, việc quản lý các di sản vẫn đang gặp phải những vướng mắc. Ông Phạm Đình Huỳnh, Phó trưởng Ban quản lý Vịnh Hạ Long, nêu bất cập: “Lượng khách đổ về Vịnh Hạ Long thời gian qua tăng nhanh. Năm 2016, số lượng khách thực tế lên tới 3,1 triệu lượt. Cộng vào đó sắp tới, Vịnh Hạ Long lại chịu thêm sức ép mở rộng sang Cát Bà với quy chế hoạt động, quản lý của hai khu vực khác nhau. Chúng tôi đề nghị một cơ chế quản lý chặt chẽ hơn và cần một mô hình ổn định hơn để việc nghiên cứu, quản lý vịnh thuận lợi, bảo tồn được giá trị di tích…”. Trong khi đó, ông Bùi Văn Mạnh, Phó giám đốc Ban quản lý Quần thể danh thắng Tràng An, đề xuất sớm có mô hình quản lý đích danh, mô hình phối hợp hiệu quả… Hiện nay, ban quản lý là cơ quan quản lý di tích nhưng cơ quan này không quản lý người dân sinh sống trong khu vực, khi phát hiện ra vi phạm, cơ quan này cũng không được quyền xử phạt.
Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Hoài Trung cho rằng, việc tham gia vào UNESCO đã giúp các cấp, các ngành và nhân dân Việt Nam hiểu hơn về những tiêu chí, tiêu chuẩn quốc tế trong các lĩnh vực để từng bước thúc đẩy vai trò của UNESCO trong việc phối hợp hỗ trợ phát triển khoa học, giáo dục. Từ đó, chúng ta có thể tiếp cận, học hỏi thêm kinh nghiệm, tận dụng kiến thức chuyên môn của chuyên gia trong các lĩnh vực còn mới với Việt Nam. Đây cũng là tiền đề để chúng ta tranh thủ sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế, phát huy hơn nữa vai trò, vị trí ở UNESCO.
Bài và ảnh: HUY AN