Thành Điện Hải trước là đồn Điện Hải, được khởi công xây dựng từ năm Gia Long thứ 12 (năm 1813) tại khu vực cửa biển nhằm thực hiện nhiệm vụ kiểm soát tàu thuyền vào ra và trấn giữ Đà Nẵng. Đến năm Minh Mạng thứ tư (năm 1823), đồn được dời đến vị trí hiện tại do vị trí ban đầu bị sạt lở, hư hại. Thành được xây hoàn toàn bằng gạch, có chu vi 139 trượng (556m), chung quanh có hào sâu 7 thước, cao 1 trượng 2 thước (gần 5m), có một cửa hướng về phía đông, nhìn xuống sông Hàn, một cửa hướng về phía nam (cửa chính). Trong thành có hành cung, kỳ đài, các cơ sở chứa lương thực, đạn dược, thuốc súng. Thành hình vuông, có 4 góc lồi, là một trong những công trình phòng thủ quan trọng nhất ở Đà Nẵng, được trang bị 30 súng đại bác cỡ lớn bố trí trên các ụ súng, quay mặt ra phía biển sẵn sàng nghênh chiến với tàu địch. Các khẩu súng được đúc bằng sắt, gang hoặc bằng đồng, khẩu to nhất nặng hơn 3 tấn, khẩu nhỏ nặng hơn 1 tấn.

leftcenterrightdel
Du khách tham quan trong khuôn viên Thành Điện Hải.

Ngày 1-9-1858, liên quân Pháp-Tây Ban Nha đem 14 chiếc thuyền cùng 2.500 quân lính nổ súng đánh Đà Nẵng, âm mưu biến nơi đây thành bàn đạp để tiến ra buộc triều đình Huế phải đầu hàng. Tuy phải đối mặt với một đội quân xâm lược nhà nghề, nhưng dưới sự chỉ huy của các vị tướng Đào Trí, Lê Đình Lý, đặc biệt là danh tướng Nguyễn Tri Phương, các quan, quân triều đình cùng nhân dân Đà Nẵng đã dựa vào Thành Điện Hải và các đồn lũy giăng khắp nơi kiên cường chiến đấu. Sau một năm rưỡi sa lầy và chịu nhiều thiệt hại, ngày 23-3-1860 kẻ thù đành phải rút lui khỏi Đà Nẵng, chấp nhận sự thất bại. Chúng để lại dưới chân núi Sơn Trà một tháp hài cốt (người dân gọi là nghĩa địa Y Pha Nho), chôn cất nhiều sĩ quan và binh lính tử trận, tử nạn.

Với giá trị to lớn về lịch sử, văn hóa, Thành Điện Hải được công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia vào năm 1988 và được Thủ tướng Chính phủ ký xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt ngày 25-12-2017. Tại lễ đón nhận sự kiện đặc biệt này, ông Huỳnh Đức Thơ, Chủ tịch UBND thành phố khẳng định: “Di tích Thành Điện Hải là biểu tượng cho ý chí quật cường, tinh thần yêu nước và là minh chứng hùng hồn, sống động về cuộc chiến tranh của quân dân ta trong buổi đầu chống thực dân Pháp xâm lược. Từ năm 2016 đến nay, UBND thành phố đã quyết liệt chỉ đạo các ngành, các cấp tiến hành các biện pháp bảo tồn di tích, chủ trương quy hoạch quảng trường văn hóa thành phố, trong đó Thành Điện Hải nằm ở vị trí trung tâm… Hy vọng rằng, sau khi được trùng tu, Thành Điện Hải sẽ trở thành một "địa chỉ đỏ" trên bản đồ di tích văn hóa lịch sử thành phố, một điểm đến hấp dẫn để tham quan, nghiên cứu, học tập, giáo dục truyền thống cho nhân dân và du khách”.

Hiện nay, địa phương đã khởi công dự án tu bổ, phục hồi, tôn tạo di tích Thành Điện Hải, tới đây tiếp tục khởi công dự án nâng cấp khu di tích Nghĩa trủng Khuê Trung (Nghĩa trủng Hòa Vang), nơi được xem là nghĩa trang liệt sĩ đầu tiên của cả nước, quy tập 1.500 ngôi mộ của những quan quân, nghĩa sĩ, đồng bào đã hi sinh trong cuộc kháng chiến bảo vệ Tổ quốc giữa thế kỷ 19. Trong tương lai không xa, du khách tham quan sẽ chứng kiến một Thành Điện Hải được phục dựng uy nghi, trầm mặc bên bờ sông Hàn, như đã từng tồn tại từ 200 năm trước.

Bài và ảnh: VIỆT HÙNG