Tuy nhiên, cũng như nhiều di sản văn hóa phi vật thể ở Việt Nam, hát Then và đàn Tính đang đứng trước nguy cơ mai một do thiếu người kế cận. Đến thôn Bản Hon hỏi vợ chồng nghệ nhân Mã Trung Trực và Lý Thị Nhung thì ai cũng biết. Bởi lẽ, vợ chồng anh là những người đang tích cực góp phần gìn giữ hồn tính tẩu, hát Then ở địa phương.
Anh Trực và chị Nhung (người đánh đàn) và thành viên câu lạc bộ hát Then-đàn Tính Bản Hon trong một buổi biểu diễn văn nghệ.
Nghệ nhân Mã Trung Trực, 38 tuổi, là người duy nhất biết làm đàn tính ở Bản Hon hiện nay. Sinh ra trong một gia đình có truyền thống về hát Then và làm đàn Tính nên Mã Trung Trực yêu những làn điệu then ngay từ nhỏ. Tiếng đàn Tính, lời hát Then cứ thế theo anh lớn lên từng ngày. Rồi anh theo học làm đàn Tính và hằng ngày cặm cụi chế tác đàn. Chia sẻ về cách làm đàn Tính, anh Trực cho biết: “Cây đàn Tính gồm các bộ phận: Bầu đàn, cần đàn, dây đàn, mặt đàn, tai đàn, khuy đàn, ngựa đàn và tua đàn. Bầu đàn được làm bằng quả bầu già, có công dụng như tạo âm. Cần đàn làm bằng gỗ chuyên dụng như gỗ trai, thừng mực. Mặt đàn làm bằng gỗ cây vông…Thời gian làm đàn nếu làm thủ công thì mất khoảng 6 ngày, nếu có máy móc hỗ trợ thì khoảng 3 ngày”.
Bên cạnh làm đàn Tính, anh Mã Trung Trực còn hỗ trợ vợ là chị Lý Thị Nhung duy trì Câu lạc bộ hát Then-đàn Tính của Bản Hon. Theo chị Nhung, hát Then được cộng đồng người Tày ở Bản Hon tổ chức trong các dịp cầu mùa, hội làng, mừng năm mới, ngày cưới… thậm chí trong cả những lúc buồn. Ở bất cứ hoàn cảnh nào, lời ca, điệu múa và âm nhạc hòa quyện lại, tạo cho người nghe những cung bậc cảm xúc với sức lôi cuốn cao. Ngày nay, những làn điệu Then cổ vẫn được lưu giữ và được nhiều người ưa thích. Do nhu cầu thưởng thức văn hóa văn nghệ của người dân ngày càng cao nên có những làn điệu Then được đặt thêm lời mới theo âm nhạc hiện đại. Lời bài hát được đặt lời mới theo nhu cầu của người thưởng thức nhưng khi hát lên vẫn có thể nhận ra được là giai điệu của người Tày. Những bài hát then ở vùng hồ Ba Bể có giai điệu rộn ràng, vui tươi, ca ngợi vẻ đẹp đổi mới của quê hương, đất nước như bài: Đường về Bắc Kạn, Ba Bể cảnh tiên, Sự tích cây đàn tính, Bắc Kạn mình đây….
Tuy nhiên hiện nay số lượng người hát Then và chơi đàn Tính không còn nhiều. “Ở Bản Hon, người hát Then chỉ đếm trên đầu ngón tay”, chị Nhung cho hay. Chính vì vậy, vợ chồng chị cùng với một số người trong thôn đang cố gắng lưu giữ và phát triển hát Then, giữ gìn loại hình nghệ thuật này bằng việc truyền dạy hát Then và làm đàn Tính cho thế hệ trẻ. Câu lạc bộ hát Then-đàn Tính của thôn đang thu hút rất nhiều các bạn trẻ, trong đó có những em nhỏ tuổi, tham gia.
Chắc chắn, với sự đóng góp công sức của anh Trực, chị Nhung… nét đẹp văn hóa về hát Then và chơi đàn Tính sẽ được giữ gìn và phát triển.
Bài, ảnh: PHƯƠNG LINH