- Cậu biết “Tà” (ông-cách gọi kính nể) Hai, là Đại tá bộ đội Việt Nam hông? Ông ấy là anh hùng đấy!
Câu hỏi của Sô Thia làm tôi hơi bất ngờ và có chút tò mò. Chưa kịp trả lời thì cậu nói tiếp:
- “Tà” Hai “lờ o” (rất tốt)!
Lúc nói câu nói ấy, gương mặt Sô Thia tươi hẳn lên, như chất chứa trong đôi mắt, nụ cười đó là biết bao điều…
Sô Thia không nói rành rõ tiếng Việt, nhưng trong lần ấy tôi cảm giác như chất điệu giọng nói của cậu rất thân quen. Những kỷ niệm của cậu như sâu thẳm tiếng lòng của đất, của sông, của rừng, của núi đồi đất nước Chùa tháp xa xa vọng về; cảm giác như có một sự thiêng liêng trong từng câu nói của Sô Thia, từ tốn và rành mạch…
Cậu ngước mặt lên cao, đôi mắt như vô định. “Hồi mấy năm trước, lúc còn học phổ thông ở quê nhà Kandal, có lần Đội Quy tập hài cốt liệt sĩ Việt Nam đến đóng trại ở quê mình, kề bên sóc. Ngày nào bà nội và mẹ cũng nấu một nồi bắp hoặc khoai”-Sô Thia đứng dậy, cung đôi tay thành vòng tròn trước ngực, miệng vẫn nói tiếp, mẹ kêu cậu đem vào trại biếu mấy chú “kon tốp Việt Nam” (bộ đội Việt Nam). Trong trại có ông già, tướng cao ráo và nhanh nhẹn, đôi mắt lúc nào cũng sáng ngời, mẹ gọi là “Tà” Hai: “Tà” Hai giống y hệt như một chú bộ đội Việt Nam, năm xưa khi hành quân qua sóc, đã cứu sống mẹ.
***
Suốt mấy ngày sau đó, câu chuyện của Sô Thia vẫn làm tôi tò mò; lòng cứ thôi thúc đi tìm gặp tận mặt “Tà” Hai. May mắn trong lần đi về cửa khẩu biên giới Tịnh Biên, tôi xin vào viếng hài cốt các liệt sĩ vừa được quy tập về ở Đội K93. Hỏi thăm các anh trong đơn vị tôi mới biết, bộ đội Việt Nam trên đất bạn thì có rất nhiều “Tà” Hai, nhưng ở gần đây thì có một “Tà” Hai gần giống như lời của Sô Thia; có thể đó là Anh hùng LLVT nhân dân-Đại tá Huỳnh Trí, nguyên Chủ nhiệm Chính trị Bộ CHQS tỉnh An Giang.
Thật may mắn, khi ghé nhà thì tôi gặp ngay chú Huỳnh Trí, đúng như Sô Thia tả, vị đại tá về hưu vẫn còn rất khỏe, dáng đi nhanh nhẹn, đôi mắt sáng ngời. Tôi cảm giác như trong đôi mắt ấy có sự xen lẫn của những nỗi niềm hạnh phúc và trăn trở. Đôi mắt có lúc ánh lên như cười, nhưng cũng có đôi lúc nhìn vô định về một hướng, suy tư.
Tôi kể chú nghe chuyện của Sô Thia. Tất nhiên, chú không thể nào nhớ rõ được rằng những năm cùng Đội K93 đi tìm hài cốt liệt sĩ nằm lại trên đất bạn Campuchia chú đã từng gặp Sô Thia. Chú cũng không dám chắc mình có phải là người đã cứu mẹ của Sô Thia không? Vì hồi đó bộ đội Việt Nam cứu giúp rất nhiều người dân Campuchia đói khát nằm giữa đường.
Có lần đơn vị chú Huỳnh Trí hành quân ngang một sóc nằm sâu trong núi lúc trời đã xế chiều. Trong lúc bộ đội dừng chân chuẩn bị bữa cơm chiều thì thấy một cụ già ngồi co ro trước cổng của sóc. Biết là cụ đang đói, chú lấy miếng lương khô trong ba lô đưa biếu cụ. Cụ run run nhận lấy rồi chấp tay giữa ngực cúi đầu cảm ơn. Chú nắm bàn tay và giúp cụ đứng dậy. Chú đưa cụ vào sóc. Lúc vào sóc chú phát hiện, cả sóc chỉ còn mấy nắm gạo, nhiều người già và trẻ em ốm xanh xao và đói. Thấy vậy, chú gọi anh em đem gạo ra nấu cơm cho cả sóc cùng ăn. Đêm đó, sau bữa ăn, mấy miếng lương khô làm từ đậu ép đường được thay cho bánh, những gói trà Bắc mà bộ đội mang theo được đem ra nấu trong một nồi nước to. Cả sóc ngồi quây quần bên bộ đội Việt Nam, vừa ăn bánh, uống trà cười nói vui vẻ. Có cụ già nắm tay chú Huỳnh Trí nói: "Đã ba năm rồi, tôi mới có thể ngồi đây ăn bánh, uống trà ngon mà ngắm trăng". Rồi cụ nói thật to và dứt khoát: “Kon tốp Việt Nam kư chia ma nus la o!” (Bộ đội Việt Nam vô cùng tốt bụng!)
Sau đêm trăng ấm cúng tình quân dân đó, tiểu đoàn của chú Huỳnh Trí được lệnh di chuyển lên tuyến trên chiến đấu, đến mấy tháng sau mới trở về ngang sóc. Lúc ấy, không còn nhận ra sóc nữa vì người và nhà cửa đã bị quân Pôn Pốt vào tàn sát, đốt phá. Nhiều người trong sóc bị Pôn Pốt giết hại; một số chạy thoát, nhưng không ai dám trở lại mảnh đất máu lửa này nữa. Bên trong những bụi rậm gần đó, những đôi mắt lờ đi vì mệt mỏi. Họ cố mở to mắt nhìn bộ đội. Những giọt nước mắt trào ra, khuôn mặt biểu lộ niềm hy vọng...
Bộ đội dừng chân giúp người dân dựng lại nhà cửa xong xuôi mới tiếp tục lên đường. Chú Huỳnh Trí nói, chú vẫn không thể nào quên ánh mắt của những người dân nhìn theo đoàn quân đi hôm ấy, ánh mắt cảm mến và quyến luyến. Tiếng người dân vang lên đến khi đoàn quân đã đi thật xa vẫn còn nghe vọng nhỏ dần bên tai: “Xôm leer! Sóc sbay tân ok khneer!” (Tạm biệt nhé! Xin cầu chúc tất cả những người anh em đi mạnh giỏi và bình an!)
Bộ đội mình hồi mới sang đất bạn đâu có biết ăn mắm bò hóc. Sau này người dân trong sóc mời ăn, ăn riết rồi quen, cũng thấy ngon. Sau này trở về quê, những lúc nhớ chiến trường xưa, nhớ mùi vị mắn bò hóc quá chừng-chú Huỳnh Trí hào hứng kể.
Những lúc bộ đội đóng quân gần các phum sóc, bà con hễ đến dịp lễ, Tết hay nhà có tiệc cưới hỏi đều sang mời bộ đội qua dự chung vui. Bộ đội Việt Nam đâu biết múa Apsara, nhưng bạn vui, mình cũng vui lây, múa cùng bạn riết rồi quen. Nhiều anh em bộ đội thời đó, sau này giải ngũ về quê, khi nghe điệu nhạc “Svay Chanty” thì nhảy ra, múa Apsara rất có điệu bộ.
Nói đến câu chuyện vui, vị đại tá chợt thoáng chút nỗi buồn. Chú đốt thêm điếu thuốc, tàn lửa cháy sáng rồi dịu nhẹ dần: “Nhưng anh em mình hy sinh, thân xác còn nằm trên đất bạn nhiều quá. Chú trở về sống trong hòa bình, nhưng vẫn đau đáu nỗi đau anh em còn bên ấy”. Vậy là, khi vừa nhận quyết định nghỉ hưu, chú Huỳnh Trí tham gia cùng anh em Đội Quy tập hài cốt liệt sĩ K93, trở lại chiến trường xưa tìm kiếm và đưa hài cốt đồng đội trở về. Chiến trường năm nào sau gần 40 năm với nhiều biến cố trở nên đổi khác, mừng vui cho đất nước bạn vươn mình phát triển hơn xưa, nhưng cũng thoáng chút buồn khi cảnh vật đổi thay đã hầu như xóa hết dấu tích trong bản đồ chôn cất liệt sĩ.
Người dân trên đất nước Campuchia đại đa số theo đạo Phật, họ tin vào lời Đức Phật: “Cứu giúp người khác là đang tích đức cho bản thân, hãy vô tư giúp người mà không cần trông chờ sự báo đáp”. Ở Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Giúp bạn là tự giúp mình”… Do vậy mà bấy lâu nay, trong chiếc cầu nối tình hữu nghị keo sơn gắn bó của hai dân tộc, phần nhiều được xây dựng bền chặt từ hai ý niệm trên. Từ những người bộ đội Việt Nam hết lòng giúp bạn, đến những người dân Campuchia chất phác thật thà, từ gói trà Bắc Bộ Việt Nam đến miếng mắm bò hóc của nhân dân trong phum sóc những năm đau thương khốn khổ và hôm nay, những tuyến đường nhựa phẳng lỳ nối liền hai nước; người dân hai bên biên giới hằng ngày qua lại giao lưu mua bán đã và đang xây đắp nên một “chiếc cầu” nối hai bờ biên, hai đất nước láng giềng thân thiết…
***
Trên đường về, tôi gặp cậu bạn thân-Sô Thia. Cậu đang trên đường từ nhà xuống trường. Sô Thia vui mừng kể tôi nghe, hôm nay là lần đầu tiên cậu đi trên cây cầu biên giới Chrey Thom-Long Bình. Cây cầu bê tông cao lớn, vững chãi được xây dựng bởi sự chung tay của những kỹ sư, công nhân Việt Nam và Campuchia, bắc ngang sông Bình Di nối liền hai bờ biên giới. Cậu nói: “Nhìn cây cầu hoàn thành, mình vui lắm. Vậy là từ nay, ba mẹ mình muốn qua Việt Nam mua bán không phải ngại sự ngăn cách bởi con sông; mình từ nhà đến trường không phải chờ đợi những chuyến đò cách trở ”.
Sô Thia cười thật tươi:
- Hay là cuối tuần này, cậu về quê mình chơi một chuyến đi. Tụi mình sẽ đi qua cầu Long Bình - Chrey Thom…
Lời mời rất thật tình của cậu làm tôi nhớ đến chú Huỳnh Trí và các anh Bộ đội Cụ Hồ năm xưa. Trong đầu tôi mường tượng hình ảnh của những người dân thân tình, đất nước Chùa tháp thân yêu của bạn. Hộ chiếu đã có trong ba lô nên sớm muộn mình sẽ sang thăm quê hương bạn…
Ký văn học của HUỲNH TRÍ - LÊ QUANG TRẠNG