Bài 4: Kết nối các lực lượng, phát huy sức mạnh nội lực của đồng bào (Tiếp theo và hết)

Hỗ trợ hiệu quả cho dân tộc thiểu số dưới 1.000 người

Khảo sát thực tế, nơi nào chúng tôi đến cũng được đồng bào các DTTS kể nhiều chuyện được “hưởng lợi” từ chủ trương, chính sách ưu tiên của Đảng, Nhà nước và các cấp chính quyền địa phương. Đó sự đãi ngộ dành cho DTTS được thực hiện ở các xã: Nga My (Tương Dương, Nghệ An), Kan Hồ (Mường Tè, Lai Châu), Bờ Y (Ngọc Hồi, Kon Tum) và Mô Rai (Sa Thầy, Kon Tum). Ông Vi Văn Đậu, Chủ tịch UBND xã Nga My cho biết: “Ngay từ ngày mới lập thôn Văng Môn, chính quyền xã đã vận động người dân ở thôn Bản Pốt và thôn Bản Vãng nhường một phần đất canh tác và vườn ruộng cho đồng bào Ơ Đu. Mọi người đều vui vẻ ủng hộ. Trong ngày những hộ Ơ Đu chuyển về thôn tái định cư họ được cả xã chào đón bằng một chương trình văn nghệ với sự góp mặt của 14 đội văn nghệ các thôn trong xã. Ngoài ra, những dự án phát triển văn hóa, kinh tế, xã hội chính quyền xã Nga My luôn ưu tiên đồng bào dân tộc Ơ Đu hưởng trước”.

 Mô Rai là một xã nghèo, vùng sâu, vùng xa thuộc huyện Sa Thầy. Đồng bào Rơ Măm có truyền thống cách mạng. Bà con rất biết ơn khi quân đội cũng tham gia góp phần phát triển kinh tế-xã hội và chăm lo đời sống cho người dân. Những năm qua, Công ty 78 (Binh đoàn 15) đóng quân trên địa bàn xã Mô Rai đã tạo việc làm cho khoảng 600 lao động người địa phương với phần lớn là đồng bào DTTS Rơ Măm. Khi có đời sống kinh tế ổn định, đó là điều kiện giúp đồng bào khơi thông, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa. Trong suốt chuyến đi này, chúng tôi cảm nhận được sự quan tâm của lãnh đạo chính quyền địa phương đối với đời sống của nhân dân. Nhiều người DTTS đã trở thành “chuyên gia” về văn hóa của dân tộc mình. Họ có thể giới thiệu về những tiết mục dân ca, trang phục truyền thống của đồng bào, mối thân tình đoàn kết gắn bó của đồng bào với cộng đồng các dân tộc. Bên cạnh đó, họ cũng chia sẻ với những khó khăn của đồng bào, như: Thiếu đất canh tác, đường sá trắc trở, thời tiết khắc nghiệt, thiếu kinh phí hỗ trợ đầu tư…

Đám cưới của người Si La được tái hiện tại Làng Văn hóa các dân tộc Việt Nam.

Tại huyện Ngọc Hồi, ông Trần Văn Chí thông báo với chúng tôi, đầu năm 2018, UBND tỉnh Kon Tum ban hành quyết định phê duyệt đề án hỗ trợ phát triển kinh tế-xã hội DTTS rất ít người Rơ Măm và B’râu đến năm 2025 với tổng kinh phí hỗ trợ 159 tỷ 259 triệu đồng. Đồng bào DTTS Ơ Đu của huyện Tương Dương sau khi đề xuất đầu tư xây dựng nhà truyền thống người Ơ Đu đã được tỉnh phê duyệt, giao Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Nghệ An triển khai thực hiện (dự kiến lễ khởi công công trình diễn ra vào những ngày đầu năm 2019). Bên cạnh đó, Ban Dân tộc tỉnh Nghệ An cũng hoàn thiện xong đề án bảo tồn và phát huy văn hóa DTTS đồng bào Ơ Đu, với nguồn kinh phí đề xuất hơn 10 tỷ đồng. Như vậy, niềm mong mỏi của người dân thôn Văng Môn về những lớp học truyền dạy ngôn ngữ, lớp dệt vải làm trang phục truyền thống của đồng bào Ơ Đu, hay phục dựng Lễ hội đón tiếng sấm đầu năm… đã không còn xa vời.

Theo một số chuyên gia văn hóa thì ngành giáo dục các địa phương nên có những bài học về các đồng bào dân tộc nhỏ bé này, nói kỹ về lịch sử, văn hóa của họ. Cùng với đó, các cấp quản lý văn hóa, chính quyền địa phương cần đầu tư kinh phí để ghi âm, ghi hình các nghi lễ, dân ca, dân vũ, phong tục tập quán...; sản xuất những chương trình truyền hình, truyền thanh, dần dần xây dựng ngân hàng dữ liệu văn hóa từng tộc người nhằm lưu giữ, bảo tồn, phục dựng. Tuy vậy, điều quan trọng là luôn tạo điều kiện cho đồng bào, nhưng tránh tình trạng họ ỷ lại, lười biếng, ngồi trông chờ sự giúp đỡ của Đảng, Nhà nước hoặc chính quyền. Con người phải có động năng, phát triển mới tồn tại lâu dài.

Khi thực hiện vệt bài viết này, chúng tôi rất “thấm” những vất vả, khó khăn trong cuộc sống đồng bào DTTS. Lũ quét, đường sạt lở hay đường mòn, mất lối đều tác động không nhỏ đến đời sống và xa hơn là công cuộc bảo tồn, gìn giữ bản sắc văn hóa. Tuy vậy, cũng có những thuận lợi. Đó là sự quan tâm, cung cấp thông tin của các đơn vị Bộ đội Biên phòng, các cấp chính quyền và đặc biệt là những người dân… Đại tá Nguyễn Thăng Thanh, Chính ủy Công ty 78 (Binh đoàn 15), đơn vị đóng quân trên địa bàn xã Mô Rai cho biết: “Đồng bào bám trụ sinh sống ở những mảnh đất này để bảo vệ ruộng đất, tạo "phên giậu" bảo vệ Tổ quốc, được ví như những "cột mốc di động" bảo vệ vùng biên cương của Tổ quốc”. Từ những tình cảm đó, cộng đồng các dân tộc anh em khác thì chẳng thể nào không quý trọng, giúp đỡ đồng bào làm ăn sinh sống yên ổn cũng như tiếp thêm động lực để họ giữ gìn và phát huy văn hóa bằng những việc làm thiết thực.

Khơi dậy sức mạnh cộng đồng

Trong phiên chất vấn của đại biểu Quốc hội về việc bảo tồn di sản văn hóa truyền thống các DTTS diễn ra chiều 31-10 vừa qua, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) Nguyễn Ngọc Thiện khẳng định: Bảo tồn di sản văn hóa đối với đồng bào các DTTS là chính sách lớn của Đảng và Nhà nước, là một trong những nhiệm vụ trọng tâm ưu tiên của ngành VHTT&DL. Trong những năm vừa qua, Bộ VHTT&DL đã, đang và sẽ triển khai đồng bộ nhiều giải pháp và nhiệm vụ. Trong đó, tiến hành điều tra và kiểm kê để bảo tồn phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể của đồng bào DTTS. Hằng năm, Bộ VHTT&DL triển khai nhiều hoạt động chào mừng Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam 19-4. Định kỳ tổ chức Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch các vùng Tây Bắc, Đông Bắc, miền Trung Tây Nguyên; giao lưu văn hóa với từng dân tộc, như: Ngày hội Văn hóa dân tộc Hoa, Thái, Chăm, Mường, Dao… với quy mô toàn quốc; giao lưu liên hoan nghệ thuật hát Then, đàn tính dân tộc Tày-Nùng-Thái; giao lưu văn hóa nghệ thuật các tuyến biên giới Việt Nam-Lào, Việt Nam-Campuchia.

Một nhiệm vụ nữa cũng được Bộ VHTT&DL chú trọng là điều tra sưu tầm, thống kê và tổ chức phục dựng các lễ hội truyền thống đặc sắc của đồng bào các dân tộc có nguy cơ mai một cao. Định kỳ tổ chức gặp mặt già làng, trưởng bản, nghệ nhân, người có uy tín đồng bào DTTS có số dân dưới 10.000 người để trực tiếp lắng nghe ý kiến đề xuất, tâm tư nguyện vọng của đồng bào… Bộ trưởng Nguyễn Ngọc Thiện cũng chia sẻ nỗi lo lắng của các đại biểu Quốc hội về nguy cơ nhiều di sản văn hóa của đồng bào các DTTS mai một, biến dạng. Theo đó, để hạn chế điều này, cần huy động sức mạnh toàn xã hội trong bảo tồn, phát huy văn hóa DTTS.

Việc thực hiện những ý tưởng, giải pháp nêu trên sẽ rất khả thi, bởi chúng ta đã có mục tiêu, quyết tâm, ý chí thực hiện và đã có người tâm huyết, giờ chỉ cần sự kết nối các lực lượng và phát huy tốt sức mạnh nội lực của đồng bào trong bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

Bài và ảnh: LÊ ĐÔNG - VƯƠNG HÀ