Nhưng bên cạnh đó, khi các cấp chính quyền quá sốt sắng về đích NTM thì mục tiêu nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho nhân dân lại đang bị bỏ ngỏ.

Chưa đạt chuẩn NTM vì làm "chệch" tiêu chí văn hóa

Quảng Công (Quảng Điền, Thừa Thiên-Huế) là một trong những xã ven biển, thu nhập của người dân chủ yếu bằng nghề đi biển và nuôi trồng thủy hải sản. Tuy nhiên, sự cố môi trường biển năm 2016 ảnh hưởng khá nhiều đến cuộc sống của người dân. Dẫn chúng tôi đi một vòng quanh xã, ông Ngô Văn Tuấn, Phó chủ tịch UBND xã Quảng Công không khỏi chạnh lòng khi cho biết, xuất phát điểm xây dựng NTM của xã rất thấp. Các hộ dân trong xã phần nhiều là dân vạn đò tái định cư. Nằm trong vùng ven biển, nên người dân hầu hết đi biển dài ngày, đây cũng là vấn đề khó khăn khi vận động người dân chung tay xây dựng NTM.

Đứng trước ngôi nhà có biển hiệu NVH thôn 4, chúng tôi nhận thấy ngôi nhà ngói ba gian như sắp đổ, mái ngói nhuốm màu thời gian nhiều chỗ sụt, rơi vỡ, ngoài ba cột bê tông để trụ ở phía ngoài hiên thì một cây bạch đàn khô cũng được sử dụng để hy vọng chống đỡ trước những đợt gió biển. Hằng tuần, hằng tháng có công việc họp thôn mọi người đều tập trung ở đây. Ông Huỳnh Ngọc Thượng, cán bộ văn hóa xã Quảng Công cho biết, thôn 4 có khoảng 720 nhân khẩu, dân số đông thứ nhì của xã, nhưng NVH thì tận dụng từ nhà máy xay xát cũ. Nhiều năm rồi, thôn đề xuất đập đi để xây NVH mới, nhưng thời gian vừa qua xã tập trung làm NVH và sân vận động của xã nên chưa có tiền đầu tư cho các NVH thôn. Giờ thôn chỉ mong được cấp kinh phí để sửa sang. NVH thôn 4 là một trong số 5 NVH của xã đang tận dụng những ngôi nhà cũ, hầu hết chưa được trang bị các thiết bị theo tiêu chí số 6 (loa đài, thư viện…). Theo ông Ngô Văn Tuấn, xã hầu như không có nguồn thu nào khác ngoài việc đấu thầu đất, kinh phí thu về được tái đầu tư vào việc xây dựng hạ tầng liên thôn, trong đó ưu tiên đầu tư cho trường học chiếm gần 60% tổng kinh phí. Riêng hai năm qua, lo đạt tiêu chí trường học đã ngốn hết kinh phí của xã gần 4 tỷ đồng. Trong 19 tiêu chí thuộc Bộ tiêu chí quốc gia thì 2 tiêu chí số 6 (về cơ sở vật chất văn hóa) và tiêu chí 16 yêu cầu tỷ lệ thôn, bản, ấp đạt tiêu chuẩn văn hóa theo quy định dừng ở dòng kết luận: "Đạt nhưng thiếu một số nội dung".

Nhà văn hóa thôn 4, xã Quảng Công, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên-Huế được tận dụng từ nhà máy xay xát cũ, đã dột nát và không biết sẽ sụp đổ lúc nào.

Ông Ngô Văn Tuấn nói với chúng tôi: “Cán bộ chính quyền và nhân dân háo hức mong về đích lắm. So sánh với các địa phương khác, mình cũng đã nỗ lực thực hiện, chung sức đồng lòng mà sao họ về đích được mà mình lại không. Trường học đã hoàn thành tiêu chí, an ninh trật tự đảm bảo, điện, giao thông, thủy lợi… đạt hết. Lẽ ra năm 2017 xã đã về đích, thế nhưng đến tháng 10-2017 rà soát lại, 2 thôn trong xã có hộ sinh con thứ 3; có hộ để đám tang quá 48 giờ, đây là tập tục đang rất khó lay chuyển trong dân. Tiêu chí 6.2 (mới bổ sung giai đoạn 2016-2020) không đạt vì quỹ đất đã hết để làm khu vui chơi giải trí cho người già và trẻ em… Thật đáng tiếc!”.

Nơi thừa, chỗ thiếu

Chúng tôi đến xã Cẩm Hoàng (Cẩm Giàng, Hải Dương); xã Thạch Châu (Lộc Hà, Hà Tĩnh), hầu hết các NVH xã được tập trung xây dựng khang trang, theo quy định của bộ tiêu chí. Nhiều nơi đầu tư đầy đủ trang thiết bị vận hành, như: Loa đài, thư viện, tủ sách… Tuy nhiên, khi hỏi lãnh đạo một số địa phương về các hoạt động, sinh hoạt văn hóa, thể thao, không nhiều người nêu ra được các chương trình cụ thể, hoạt động tiêu biểu mang tính thường xuyên, lâu dài. NVH mới dừng ở nơi hội họp cho các cấp hội, tổ chức đoàn thể… Đó chính là lý do trong nhiều năm qua, tình trạng NVH xây dựng khang trang, rộng lớn không ai ra vào; sân vận động bỏ hoang, cỏ dại um tùm. Ngược lại, một số địa phương không quan tâm đến quy hoạch đất đai cho xây dựng NVH, khu thể thao.

Đề cập đến vấn đề này, bà Hoàng Thị Thu Hương, Phó giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Trị cho biết, việc triển khai thực hiện tiêu chí số 6 và 16 phải song song. Tuy nhiên, thời gian qua nhiều địa phương mới chỉ tập trung triển khai tiêu chí số 6. Bởi không phải địa phương nào cũng có điều kiện, cụ thể ở tỉnh Quảng Trị, các huyện, xã chủ yếu ở vùng ven biển hoặc vùng núi cao, đồng bào dân tộc thiểu số, điều kiện kinh tế khó khăn, lại thường xuyên xảy ra thiên tai. Khi triển khai tiêu chí 16, riêng việc vận động bà con loại bỏ hủ tục để người chết trong nhà không quá 48 giờ hoặc không sinh con thứ 3 cũng tốn rất nhiều thời gian. Vì thành tích phải báo cáo, sốt sắng về đích sớm nên không ít địa phương khi triển khai xây dựng NTM chỉ chú tâm đến số lượng mà thiếu chất lượng.

Anh Trần Minh Ước, một người con của quê hương Hải Sơn (Hải Hậu, Nam Định) băn khoăn: Xây dựng NTM ở địa phương đang quá chú trọng đến thành tích. Nhân dân Hải Sơn chủ yếu làm nghề nông, tiền bạc không dư dả, nhưng chính quyền vì sốt sắng hoàn thành các tiêu chỉ để về đích NTM nên có lúc tận thu bà con. Năm 2017 vừa qua, các hộ gia đình vẫn phải nộp nhiều khoản tiền, nào là cho đề án giao thông xóm, đấu thầu đường, xây dựng trường mầm non, quỹ phòng, chống thiên tai… “Một sự bất hợp lý là nhiều trục đường chính của các xã có những cây xanh, cây nhãn xum xuê tuổi đời 20-30 năm người dân trồng với mục đích chắn gió, chắn bão, thế nhưng vì phục vụ phong trào “đường hoa” NTM mà chặt bỏ. Giờ người dân đi ra đồng hè nắng chang chang, tìm gốc cây ngồi hóng mát cũng khó, đường bê tông nóng hầm hập bốc lên. Trong khi đó, chính quyền lại yêu cầu nhân dân thuê đất trước cửa, cổng nhà mình để trồng hoa và chăm sóc hoa. Có nghĩa là nhà dân muốn cổng đẹp, đường đẹp vừa phải lo chăm sóc, vừa phải trả tiền”, Anh Ước cho hay.

Box: Tiêu chí 6 quy định các xã xây dựng NTM phải có NVH và khu thể thao đạt chuẩn do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đề ra, cụ thể: Trung tâm văn hóa thể thao xã quy định diện tích tối thiểu 2.500m2 (vùng đô thị và đồng bằng), 1.500m2 (vùng núi, hải đảo); hội trường đa năng có tối thiểu 250 chỗ ngồi, vùng hải đảo tối thiểu 200 chỗ ngồi. NVH, khu thể thao thôn (làng, bản, ấp) có diện tích từ 500m2 đến 2.000m2 (vùng đồng bằng), từ 300m2 đến 1.500m2(vùng núi). Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2020 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt nêu rõ có 90% số xã và 75% số thôn (làng, bản, ấp) có NVH.

Bài và ảnh: VƯƠNG HÀ