Biện pháp cũ từ chính quyền mới
Chính quyền Tổng thống Mỹ Đô-nan Trăm (Donal Trump) hôm 18-7 cho rằng, I-ran tuân thủ thỏa thuận hạt nhân, nhưng thể hiện sự thiếu tinh thần của thỏa thuận và Mỹ sẽ tìm cách để tăng cường điều đó. "Mỹ vẫn quan ngại sâu sắc về các hoạt động ác ý của I-ran ở khắp Trung Đông, làm suy giảm ổn định, an ninh và thịnh vượng của khu vực", Bộ Ngoại giao Mỹ tuyên bố. Phía Mỹ cho rằng, cho dù I-ran đã tôn trọng Kế hoạch hành động chung toàn diện, thỏa thuận hạt nhân mà quốc gia này đạt được với nhóm P5+1 (gồm Mỹ, Nga, Anh, Pháp, Trung Quốc cùng Đức) hồi năm 2015, song I-ran vẫn "chưa hoàn toàn" thể hiện thiện chí ngăn chặn vũ khí hạt nhân và do đó, Mỹ sẽ tìm cách để gia tăng sức ép.
Trong thông báo của mình, Bộ Ngoại giao Mỹ cũng nhấn mạnh "quan ngại sâu sắc các hoạt động nguy hại của I-ran tại Trung Đông, làm suy yếu an ninh, ổn định và thịnh vượng tại khu vực". Theo Chính phủ Mỹ, I-ran đang ủng hộ các lực lượng Hezbollah ở Li-băng, phong trào Hamas ở Pa-le-xtin, chính quyền Xy-ri và nhóm phiến quân Hồi giáo người Houthi ở Y-ê-men.
Theo Bộ Ngoại giao Mỹ, các biện pháp trừng phạt này sẽ được áp đặt đối với 18 cá nhân và thực thể của I-ran bị coi là ủng hộ chương trình tên lửa đạn đạo và có quan hệ chặt chẽ với Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo I-ran (IRGC) thông qua việc phát triển máy bay không người lái và thiết bị quân sự, sản xuất, bảo trì tàu thuyền, thu mua những thiết bị điện. Một số còn bị trừng phạt do "dàn xếp các vụ trộm cắp các chương trình phần mềm của Mỹ và phương Tây", bán cho I-ran. 18 cá nhân và thực thể này sẽ bị phong tỏa mọi tài sản tại Mỹ và người dân Mỹ cũng sẽ không được phép giao dịch với các đối tượng trên.
Một vụ thử vũ khí của I-ran. Ảnh: Ynetnews
I-ran đồng lòng đáp trả
Ngày 19-7, Tổng thống I-ran Hát-xan Ru-ha-ni (Hassan Rouhani) tuyên bố Tê-hê-ran (Tehran) sẽ "đáp trả thích đáng" những biện pháp trừng phạt mới của Mỹ, song I-ran vẫn tiếp tục thực hiện cam kết về thỏa thuận hạt nhân mà quốc gia này đạt được với nhóm P5+1 hồi năm 2015. Tổng thống Ru-ha-ni cáo buộc chính quyền Oa-sinh-tơn thực hiện chính sách "hai mặt", thể hiện rõ qua việc chính quyền Mỹ đã gửi thông báo chính thức tới Quốc hội nước này xác nhận I-ran đã tôn trọng thỏa thuận hạt nhân mà quốc gia này đạt được với nhóm P5+1, nhưng lại tiếp tục tìm kiếm những biện pháp trừng phạt mới với nhiều lý do nhằm đi ngược lại tinh thần của thỏa thuận. Phát biểu trong cuộc họp nội các I-ran, Tổng thống Ru-ha-ni nêu rõ: "Cộng hòa Hồi giáo I-ran sẽ luôn thực hiện những cam kết quốc tế. Tuy nhiên, nếu Mỹ muốn thúc đẩy những biện pháp trừng phạt mới dưới bất kỳ lý do nào, I-ran sẽ đáp trả một cách thích đáng".
Trước đó, Chính phủ I-ran cũng nhiều lần nhấn mạnh không có ý định theo đuổi việc phát triển vũ khí hạt nhân. Ngoại trưởng I-ran M.G.Gia-ríp (Mohammad Javad Zarif) nói: “Trong phát biểu tại Tòa án Công lý quốc tế năm 1996, tôi cũng từng nói rằng, bất kỳ hành vi sử dụng vũ khí hạt nhân nào đều là bất hợp pháp, bởi nó vi phạm những nguyên tắc cơ bản nhất của luật nhân đạo quốc tế. Và đây cũng là lập trường của I-ran”.
Trong khi đó, Tướng A.A.Ha-di-gia-đết (Amir Ali Hajizadeh), người đứng đầu chương trình phát triển tên lửa và máy bay của quân đội I-ran cho biết: “Mỹ muốn làm suy yếu khả năng và sức mạnh của chính quyền I-ran. Chúng tôi đề xuất có các hành động trả đũa thích đáng”.
Quốc hội I-ran cũng đã bỏ phiếu nhằm tăng khẩn cấp ngân sách cho chương trình tên lửa cũng như IRGC nhằm đối phó với Mỹ tại khu vực. Theo trang web Mizan Online, đa số các nghị sĩ I-ran đã thông qua kiến nghị dành ưu tiên cho dự luật "đối đầu với các hành động khủng bố và phiêu lưu của Mỹ tại khu vực". Dự luật mới này cho phép chính phủ phân bổ thêm 260 triệu USD cho các lực lượng vũ trang hỗn hợp nhằm "phát triển chương trình tên lửa" và một khoản ngân quỹ tương tự cho Lực lượng Quds, cánh vũ trang hoạt động tại nước ngoài của IRGC. Chủ tịch Quốc hội I-ran A.La-ri-gia-ni (Ali Larijani) khẳng định, bản kiến nghị phát đi một thông điệp rõ ràng đối với Mỹ rằng Quốc hội nước này "sẽ vận dụng mọi khả năng để chống lại Mỹ".
Sẽ trở lại "điểm xuất phát"?
Kể từ khi Tổng thống theo đường lối ôn hòa Ru-ha-ni lên nắm quyền vào tháng 8-2013, ông đã chủ trương theo đuổi mục tiêu đạt được một thỏa thuận cuối cùng về chương trình hạt nhân I-ran nhằm đưa I-ran thoát khỏi lệnh cấm vận kinh tế mà Mỹ và phương Tây áp đặt trong nhiều thập kỷ qua. Thêm vào đó, sự thay đổi của chính quyền cựu Tổng thống Mỹ B.Ô-ba-ma (Barack Obama) trong cách tiếp cận vấn đề hạt nhân của I-ran cũng đã giúp cho các nỗ lực đàm phán giữa các nước phương Tây và I-ran đạt được nhiều tiến triển. Tiến trình đàm phán kéo dài 13 năm đã kết thúc đáng mừng khi tháng 7-2015, I-ran và Nhóm P5+1 đạt được một thỏa thuận hạt nhân lịch sử mang tên JCPOA. Sau khi đạt được thỏa thuận hạt nhân toàn diện, các lệnh trừng phạt I-ran đã chính thức được gỡ bỏ vào tháng 1-2016. Tuy gỡ bỏ các lệnh trừng phạt liên quan đến vấn đề hạt nhân, nhưng Mỹ vẫn duy trì các lệnh trừng phạt liên quan trực tiếp tới chương trình phát triển tên lửa đạn đạo của I-ran.
Động thái gần đây của chính quyền Mỹ đang làm dấy lên những hoài nghi về số phận của thỏa thuận hạt nhân khi Tổng thống Mỹ Đô-nan Trăm không ít lần công kích thỏa thuận quốc tế quan trọng này, gọi đây là "thỏa thuận tồi tệ nhất chưa từng có". Tháng 4 vừa qua, Mỹ cũng đã thông báo sẽ tiến hành đánh giá lại liệu việc bãi bỏ các biện pháp trừng phạt I-ran có phù hợp với lợi ích an ninh quốc gia Mỹ hay không. Trong khi đó, I-ran từng cảnh báo, nếu chính quyền mới của Mỹ hủy bỏ thỏa thuận hạt nhân lịch sử này, mọi thứ sẽ trở lại "điểm xuất phát".
Các nhà phân tích cho rằng, việc Mỹ tiếp tục trừng phạt I-ran cho thấy quan hệ hai nước đang đứng trước vòng xoáy mới.
NGUYỄN HÒA