Theo tiết lộ của một số quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ, chuyến thăm của ông Tillerson nhằm thảo luận cách thức giải quyết các vấn đề tồn đọng dai dẳng tại khu vực này bao gồm cuộc khủng hoảng Syria, cuộc chiến chống khủng bố và tiến trình hòa bình Trung Đông. Bên cạnh đó, theo đánh giá của một số chuyên gia, chuyến thăm lần này cũng mang hy vọng tìm lại ảnh hưởng ở khu vực Trung Đông thông qua việc củng cố mạng lưới đồng minh của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Trong chuyến thăm hai ngày tới Ai Cập, ngày 12-2, Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson đã tham dự buổi họp báo chung với người đồng cấp Ai Cập Sameh Shoukry tại thủ đô Cairo. Tại đây, ông Tillerson nhấn mạnh Washington ủng hộ cuộc chiến của Ai Cập chống lại tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng, cũng như các cuộc bầu cử tự do và công bằng tại quốc gia Bắc Phi này. Ngoài ra, theo ông Tillerson, Washington cũng duy trì cam kết hướng tới việc đạt được nền hòa bình lâu dài tại Trung Đông giữa Israel và Palestine, dù trước đó Tổng thống Donald Trump đã quyết định công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel.
Trong chuyến thăm tới Jordan, người đứng đầu Bộ Ngoại giao Mỹ sẽ gặp Quốc vương Abdullah II và Ngoại trưởng Ayman Al-Safadi để thảo luận về cuộc khủng hoảng Syria. Ông Tillerson sẽ nhấn mạnh vai trò cũng như sức mạnh lâu bền của mối quan hệ Mỹ-Jordan, cùng với giới lãnh đạo Jordan hoàn tất Bản ghi nhớ (MoU) mới về hỗ trợ song phương, thảo luận các vấn chủ chốt trong khu vực cũng như cuộc khủng hoảng hiện nay ở Syria và sự ủng hộ của Jordan đối với tiến trình hòa bình Trung Đông.
Thổ Nhĩ Kỳ là chặng dừng chân tiếp theo trong chuyến công du Trung Đông của Ngoại trưởng Mỹ, nơi ông Tillerson và giới chức nước chủ nhà sẽ thảo luận các biện pháp thúc đẩy quan hệ song phương và giải quyết những vấn đề khu vực. Tại Beirut, Ngoại trưởng Mỹ Tillerson sẽ gặp Tổng thống Liban Michel Aoun, Thủ tướng Saad Hariri và Chủ tịch Quốc hội Nabih Berri. Chuyến thăm Beirut của ông Tillerson sẽ nhấn mạnh sự ủng hộ của Mỹ đối với nhân dân Liban và các lực lượng vũ trang ở quốc gia Trung Đông này.
Ngoại trưởng Tillerson cũng sẽ tới Kuwait, nơi ông dự Hội nghị cấp bộ trưởng của Liên quân toàn cầu chống nhóm khủng bố IS và Hội nghị Quốc tế Kuwait về tái thiết Iraq. Đây là lần thứ ba ông Tillerson dự hội nghị cấp bộ trưởng của liên quân quốc tế chống IS kể từ khi tổ chức gồm 74 nước thành viên này được thành lập ngày 11-9-2014.
Chuyến công du của Ngoại trưởng Mỹ diễn ra chỉ một ngày trước khi Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc dự kiến đưa ra thảo luận và bỏ phiếu dự thảo nghị quyết yêu cầu ngừng bắn 30 ngày tại Syria, nhằm tạo điều kiện thực hiện phân phát viện trợ nhân đạo khẩn cấp. Dự thảo trên do Thụy Điển và Kuwait đề xuất. Nhiều nhà quan sát nhìn nhận, những diễn biến gần đây liên quan tới tình hình Syria nói riêng và Trung Đông nói chung đã cho thấy Mỹ đang mất đi các lợi ích và vai trò của nước này dường như mờ nhạt dần trong việc giải quyết một số điểm nóng khu vực như Syria, Israel-Palestine.
Kể từ khi Tổng thống Donald Trump lên nắm quyền, chính sách của Mỹ đối với khu vực này có nhiều thay đổi với việc ưu tiên chính sách “nước Mỹ trên hết”. Điểm thay đổi lớn nhất phải kể tới là việc chính quyền Tổng thống Donald Trump củng cố mạng lưới liên minh, đặc biệt là quan hệ với các đồng minh thân cận như Israel và Saudi Arabia, duy trì kiểm soát khu vực Trung Đông thông qua tăng cường vai trò của đồng minh. Bên cạnh đó, những bước đi mới như công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel, tuyên bố sẵn sàng từ bỏ thỏa thuận hạt nhân Iran đã cho thấy Mỹ dường như đang muốn “làm chủ” mọi cuộc chơi tại khu vực.
Song việc thay đổi hay thậm chí là đảo ngược chính sách không chỉ của chính quyền tiền nhiệm mà còn của nước Mỹ đang theo đuổi hàng chục năm qua đã không đem lại kết quả như mong muốn. Trong khi vị thế của Nga ở Trung Đông tiếp tục được củng cố thì vai trò của Mỹ dường như mờ nhạt dần. Bên cạnh đó, vai trò của “ông lớn” Trung Quốc cũng đang tăng lên đáng kể khi nước này là một trong những đối tác hàng đầu của Trung Đông và được đánh giá là một nhà trung gian hòa giải có trọng lượng, có quan hệ tốt với nhiều nước lớn trong khu vực.
Trong bối cảnh việc cạnh tranh ảnh hưởng ở khu vực Trung Đông vẫn diễn ra gay gắt và đang bước vào một giai đoạn mới thời “hậu IS” cùng với cuộc khủng hoảng Syria chuyển từ chiến trường sang bàn đàm phán, hẳn là chính quyền Tổng thống Donald Trump hy vọng chuyến thăm Trung Đông lần này của Ngoại trưởng Rex Tillerson sẽ phần nào giúp xốc lại quan hệ đồng minh của Mỹ ở Trung Đông, qua đó tạo đà để Mỹ tìm lại ảnh hưởng và tiếng nói trong khu vực này.
NGỌC THƯ