Saudi Arabia từ lâu đã bị chỉ trích vì là quốc gia duy nhất trên thế giới cấm phụ nữ lái xe, bất chấp những năm gần đây, vương quốc này có những cải cách theo hướng cởi mở hơn đối với các vấn đề liên quan tới nữ giới. Truyền thống lâu đời cấm phụ nữ lái xe vẫn bị coi là biểu tượng cho tư tưởng trọng nam khinh nữ ở Vương quốc Hồi giáo Saudi Arabia.
Trong mấy năm qua, Saudi Arabia đã nỗ lực xây dựng hình ảnh một đất nước hiện đại hơn với mục tiêu tăng cường vai trò của phụ nữ trong xã hội, trong đó bao gồm gia tăng lực lượng lao động là nữ giới. Tuy nhiên, Vương quốc Saudi Arabia vẫn là nước còn áp dụng một số quy định hà khắc nhất thế giới đối với phụ nữ và để lại ấn tượng không mấy tích cực với cộng đồng quốc tế.
Một phụ nữ Hồi giáo lái xe ô tô (ảnh minh họa). Ảnh: Reuters
Mọi chuyện đang dần thay đổi theo chiều hướng tích cực hơn từ sau khi vua Salman lên cầm quyền vào năm 2015. Ngày càng có thêm nhiều lĩnh vực được mở cửa cho phụ nữ thông qua các chương trình cải cách hiện đại hóa. Đặc biệt, mọi việc được đẩy nhanh khi Thái tử Mohamed, 32 tuổi, được giao trọng trách thúc đẩy chương trình cải tổ ở nước này, bao gồm nỗ lực thúc đẩy sự tiến bộ của phụ nữ.
Những đổi thay này ở Saudi Arabia được cả thế giới đánh giá tích cực, nhưng điều được quan tâm hơn cả là những gì sẽ xảy ra tiếp theo ở Vương quốc Hồi giáo sau bước đi có thể nói là mang tính cách mạng này. Mặc dù chưa có hiệu lực tức thì vì phải đến tháng 6-2018, sắc lệnh cho phép phụ nữ lái xe mới có hiệu lực thi hành nhưng tin tức về phụ nữ được phép lái xe đã đủ làm cho người dân nước này sững sờ. Họ không tin sắc lệnh mới này sẽ giải quyết được tất cả các vấn đề nhưng thay đổi này được tin là “một bước gần hơn để trở thành một công dân đầy đủ”.
Suốt nhiều thập kỷ qua, vấn đề phụ nữ lái xe là “đấu trường” quan trọng trong cuộc tranh cãi xung quanh bản chất của Nhà nước Saudi Arabia và tương lai của nó.
Được xây dựng trên nền tảng liên minh giữa Hoàng gia và các con cháu của một giáo sĩ Hồi giáo bảo thủ cực đoan, Saudi Arabia trong suốt chiều dài lịch sử của mình đã phải đấu tranh để làm sao dung hòa giữa hiện đại hóa với sự trung thành dành cho di sản tôn giáo. Cuộc chiến này càng nóng bỏng khi nguồn tài nguyên dầu mỏ đã làm giàu cho đất nước, mang tới những thói quen và công nghệ mới mẻ như truyền hình, giáo dục công và ô tô.
Đối với những người tự do, việc cấm lái xe là một “vết nhơ” của thương hiệu quốc gia, làm cản trở hiện đại hóa và suy yếu nền kinh tế. Còn những người bảo thủ, bao gồm cả những giáo sĩ quyền lực thì cho rằng, cho phép phụ nữ lái xe sẽ là một “vết nứt” trên chiếc đập chắn khiến chủ nghĩa thế tục tràn vào và cuốn trôi bản sắc độc đáo của người Hồi giáo.
Giới phân tích cho rằng, sắc lệnh mới cho phép phụ nữ lái xe là một thắng lợi đối với những nhà cải cách ở Saudi Arabia vốn chiếm ưu thế trong mấy năm gần đây nhờ ban lãnh đạo trẻ tuổi của đất nước. Quyết định “cởi trói” cho phụ nữ trong việc lái xe chắc chắn sẽ chọc giận các nhà chính trị bảo thủ, nhưng cho thấy quyết tâm của ban lãnh đạo ở Saudi Arabia trong việc thúc đẩy chương trình cải cách nhiều tham vọng của chính phủ nhằm thích ứng với thời kỳ hậu dầu mỏ.
Ngay sau khi sắc lệnh mới được công bố, Đại sứ Saudi Arabia tại Washington, Hoàng tử Khaled Bin Salman, tuyên bố: “Các nhà lãnh đạo của chúng tôi hiểu rằng xã hội Saudi Arabia đã sẵn sàng cho điều này. Đây là một quyết định đúng đắn được ra vào một thời điểm đúng đắn”.
Việc giành được quyền lái xe sẽ không phải là sự kết thúc của cuộc đấu tranh đòi nữ quyền ở Saudi Arabia. Nhiều người hy vọng chính phủ sẽ dỡ bỏ “các luật lệ giám hộ”, buộc người phụ nữ phải có sự cho phép của người giám hộ nam để có thể lấy hộ chiếu, đi du lịch nước ngoài hoặc làm các thủ tục y tế. Theo luật của Saudi Arabia, một thành viên nam giới trong gia đình, thường là cha, chồng hoặc anh trai, sẽ nắm quyền cho phép một phụ nữ được học tập, đi lại và tham gia các hoạt động khác. Hoàng tử Khaled Bin Salman nói rằng, phụ nữ Saudi Arabia sẽ không cần phải xin phép sự đồng ý của người giám hộ họ để được cấp bằng lái xe. Cô AbuSulayman, người dẫn chương trình truyền hình cho rằng, điều này sẽ đòi hỏi thời gian, nhưng quỹ đạo là rõ ràng.
Đối với nhiều phụ nữ Saudi Arabia, đây là thắng lợi chung cuộc trong chiến dịch lâu dài đòi sự thay đổi trong xã hội. Cô Manal al-Sherif, 38 tuổi, từng bị bỏ tù vì đã đăng các đoạn video quay cô tự lái xe. Cô đã viết một cuốn sách về các hoạt động của mình vì sự thay đổi rộng rãi trong xã hội. Sinh ra trong một gia đình nghèo bảo thủ ở thánh địa Mecca, Sherif đã được dạy dỗ rằng, phụ nữ phải ở nhà và người Hồi giáo thì phải tránh “những kẻ ngoại đạo” không có cùng đức tin. Nhưng thế giới quan của cô đã thay đổi khi trở thành sinh viên đại học ở thành phố cảng Red Sea của Jidda. Cô đã nhìn thấy những người phụ nữ không trùm kín mặt nơi công cộng, thậm chí có cả bạn trai mặc dù phải bí mật. Sherif cho rằng, tình trạng của người phụ nữ Saudi Arabia đã bị lợi dụng trong nhiều năm để xoa dịu những người bảo thủ. Các quyền của phụ nữ luôn bị dùng trong các trò chơi chính trị và điều này thực sự khiến đất nước bị tụt hậu.
Trong hơn 25 năm qua, các nhà hoạt động nữ quyền đã cổ xúy cho quyền được lái xe ô tô. Họ đã xuống đường biểu tình bày tỏ nguyện vọng, gửi các thỉnh nguyện thư tới nhà vua, đăng trên mạng xã hội các đoạn video ghi cảnh phụ nữ sau vô lăng. Trong phong trào đấu tranh này, nhiều nhà hoạt động đã bị bắt giữ.
MAI NGUYÊN