Trong nhiều thập kỷ và kể từ sau cuộc chiến năm 1848, biên giới giữa Mỹ và Mexico hầu như không thay đổi. Một đường biên giới vô hình được hình thành trên địa hình gồ ghề và uốn lượn dọc theo sông Rio Grande. Đây là con sông chảy từ phía Tây Nam bang Colorado của Mỹ đến Vịnh Mexico, một phần của dòng sông tạo thành biên giới Mexico-Mỹ.
“Bức tường” đầu tiên được dựng lên ở biên giới giữa Mỹ và Mexico được hoàn thành cách đây hơn một thế kỷ, vào năm 1911. Trên thực tế, bức tường đó chỉ là một hàng rào đơn giản, dài khoảng 30km, được thiết kế để ngăn chặn gia súc Mexico chạy lạc sang Mỹ, đồng thời để ngăn ngừa lây lan dịch bệnh.
Cuộc khủng hoảng năm 1929 kéo theo nạn thất nghiệp gia tăng khiến nhiều công nhân Mexico bị trục xuất khỏi một số thành phố công nghiệp của Mỹ. Thế nhưng, khi đó, giới chính trị và dư luận Mỹ cũng chẳng mấy quan tâm đến biên giới với Mexico cũng như người nhập cư từ phía nam.
Từ năm 1942, Mỹ cấp hàng triệu giấy phép lao động tạm thời cho người Mexico theo chương trình Bracero để bù đắp việc thiếu nhân công làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, đường sắt cũng như quân đội, nhằm có thêm lực lượng tham gia vào Chiến tranh thế giới thứ hai. Nhưng nghịch lý ở chỗ, chương trình này lại dẫn đến việc dựng lên các rào cản mới ở biên giới. "Nó tạo ra một dòng di cư chưa từng có từ phía nam lên phía bắc. Chương trình Bracero có tiêu chí tuyển chọn là những người đàn ông trẻ, khỏe, song có những người không phù hợp với tiêu chí đó cũng đổ về nước Mỹ”, nhà sử học Mary E. Mendoza, chuyên gia về biên giới Mỹ-Mexico tại Đại học bang Pensylvania (Mỹ) cho hay.
Chính vì vậy, một loạt “bức tường” được xây dựng để ngăn phụ nữ vượt qua biên giới. “Hàng rào mọc lên ở những khu vực đông dân cư. Do tình trạng di dân ồ ạt nên Mỹ đã kết thúc chương trình Bracero vào năm 1964. Một năm sau đó, nước Mỹ bắt đầu nói về tình trạng nhập cư”, bà Mary E. Mendoza nói.
Người Mexico nhập cư vào Mỹ, dù hợp pháp hay bất hợp pháp, vẫn tiếp tục tăng. Do vậy, từ vô hình, hàng rào biên giới dần dần thành hiện thực cùng với sự quản lý chặt chẽ theo luật nhập cư của Mỹ. Năm 1979, dưới thời cầm quyền của Tổng thống Jimmy Carter, hàng rào biên giới Mỹ-Mexico được phủ bằng dây thép gai. 15 năm sau, một tổng thống khác của đảng Dân chủ, ông Bill Clinton, tiếp tục công việc của người tiền nhiệm. Với 3 chiến dịch, gồm “Gatekeeper” ở California, “Safeguard” ở Arizona và “Hold the line” ở Texas, hơn 300km đường biên giới đã được bảo vệ bằng hàng rào kim loại. Năm 2006, Tổng thống George W. Bush đã thông qua "Đạo luật hàng rào an toàn", theo đó bổ sung và gia cố hơn 1.000km đường biên, đồng thời tăng gấp đôi lực lượng tuần tra biên giới. Đến thời cầm quyền của Tổng thống Barack Obama, nhà lãnh đạo da màu tập trung đầu tư vào công nghệ, bao gồm lắp đặt camera chụp ảnh nhiệt. Ngày nay, 1/3 trong tổng số 3.200km đường biên giới chạy từ bang California đến Texas, từ Thái Bình Dương đến Vịnh Mexico, được ngăn cách bởi một bức tường. “Trong 40 năm, kiểm soát và an ninh biên giới luôn là nỗi ám ảnh của các nghị sĩ Mỹ. Biên giới Mỹ-Mexico luôn nằm trong chương trình nghị sự chính trị của cả đảng Dân chủ và Cộng hòa. Gần đây, cuộc thảo luận liên quan đến vấn đề này bị phân cực nhiều. Trái với suy nghĩ của nhiều người, Tổng thống Donald Trump không muốn làm theo những gì mà những tổng thống tiền nhiệm từng làm”, nhà sử học Mary E. Mendoza nói.
Một nhà sử học khác nghiên cứu về biên giới, ông Benjamin Johnson, giáo sư tại Đại học Loyola ở Chicago, tin rằng, thập niên 90 của thế kỷ trước là một “bản lề” trong mối quan hệ giữa Mỹ với các nước láng giềng phía nam. Tuy nhiên, theo vị giáo sư này, việc ký kết Hiệp định Thương mại tự do Bắc Mỹ (NAFTA, nay là Hiệp định Mỹ-Mexico-Canada (USMCA), một phiên bản mới chưa được Quốc hội Mỹ bỏ phiếu), cũng như cách thức hội nhập kinh tế khu vực, với sự di chuyển vốn tự do chứ không phải là nguồn nhân lực như trước đây là một trong những nguyên nhân dẫn tới tình trạng di dân ồ ạt. Ít nhất, một triệu nông dân trồng ngô ở Mexico đã phá sản sau khi NAFTA có hiệu lực. Bên cạnh đó, việc chính quyền của Tổng thống Bill Clinton củng cố hình sự hóa nạn nhập cư bất hợp pháp đã gây ra sự hỗn loạn ở khu vực biên giới. Trong khi đó, nhiều công ty của Mỹ muốn thuê lao động giá rẻ nên đã tiếp cận thị trường phía nam.
Tất cả những yếu tố trên dẫn đến một cuộc di cư lớn từ nông thôn, đầu tiên là đến các thành phố ở Mexico, sau đó là đến Mỹ. Trong một dòng tweet đăng trên Tweeter, Tổng thống Donald Trump viết: “Biên giới Mỹ-Mexico bị xé nát bởi những lệnh cấm mâu thuẫn này. Không có gì tốt hơn là xây một bức tường”. Tuy nhiên, những hàng rào biên giới mọc lên khiến việc vượt biên bất hợp pháp trở nên đắt đỏ và nguy hiểm hơn đối với người di cư.
BÌNH NGUYÊN (dịch)