Thách thức pháp lý
Tổng chưởng lý bang California Xavier Becerra cho biết, vụ kiện của 16 bang nói trên nhằm ngăn chặn ông Trump lạm dụng quyền lực, sử dụng các khoản ngân sách mà Quốc hội dành riêng cho người dân để xây bức tường biên giới. Ông nói các bang có đủ tư cách khởi kiện Tổng thống Trump vì ngân sách phân bổ cho các bang của họ có nguy cơ bị trưng dụng để xây bức tường biên giới. “Nếu Tổng thống nhất thiết phải lấy số tiền đã được phân bổ cho các bang vì các mục đích khác nhau, chúng tôi sẽ bị thiệt hại và người dân của các bang sẽ bị thiệt hại”, ông Becerra nói.
Các chuyên gia pháp lý cho rằng Tổng thống Trump có khả năng sẽ phải đối mặt với cuộc chiến pháp lý kéo dài, thậm chí tới khi ông vận động tái tranh cử Tổng thống năm 2020.
Tổng thống Trump đã buộc phải ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia sau khi Quốc hội từ chối phê chuẩn khoản ngân sách 5,7 tỷ USD để xây bức tường biên giới phía Nam. Đây cũng là cam kết tranh cử mà ông chưa thực hiện được trong hai năm đầu cầm quyền, nhưng khi đó ông hứa là Mexico sẽ trả tiền cho việc xây bức tường chứ không phải Mỹ.
Có cần phải ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia hay không?
Theo Đạo luật Khẩn cấp quốc gia được Quốc hội Mỹ thông qua năm 1976, tổng thống được quyền ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia khi thấy cần thiết. Hiến pháp Mỹ quy định các quyết định về việc sử dụng nguồn quỹ từ người đóng thuế và hoạch định chính sách sẽ do Quốc hội đưa ra. Tuy nhiên, quyền lực đặc biệt trên cho phép tổng thống “vượt mặt” Quốc hội quyết định sử dụng nguồn quỹ trong trường hợp có tình trạng khẩn cấp quốc gia. Nó cho phép tổng thống bỏ qua các tiến trình chính trị thông thường để thực thi nhiệm vụ hành pháp nhanh chóng và hiệu quả hơn trong bối cảnh khủng hoảng hoặc an ninh quốc gia bị đe dọa. Đạo luật trên được xây dựng nhằm tạo sự linh hoạt cần thiết trong thời gian khủng hoảng tồn tại mà Quốc hội không có đủ thời gian để xử lý.
Nhưng điều đáng nói là đạo luật nêu trên không quy định cụ thể những trường hợp như thế nào thì được coi là “khẩn cấp”, do đó quyền quyết định hoàn toàn thuộc về tổng thống.
Quyết định của ông Trump bị chỉ trích một phần vì ông không hề đưa ra được chứng cứ xác thực cho thấy cuộc khủng hoảng biên giới cần phải được xử lý bằng một biện pháp bất thường. Hơn nữa, các nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng tình trạng vượt biên trái phép đã giảm và tình hình chưa cấp bách tới mức cần phải có hành động khẩn cấp.
Trong lịch sử nước Mỹ, kể từ năm 1978 đến 2018 đã có gần 60 tình trạng khẩn cấp quốc gia được ban bố. Trong đó có 31 tình trạng khẩn cấp quốc gia vẫn đang còn hiệu lực, và việc các tổng thống Mỹ ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia được coi là điều bình thường. Tuy nhiên, giới nghiên cứu lịch sử ở Mỹ lại cho rằng, việc ông Trump ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia là “bất thường”, một phần vì ông không giải thích được tình trạng khẩn cấp này sẽ giúp cải thiện tình hình như thế nào. Hơn nữa, ông cũng chưa từng định hình một cách chính xác tình hình an ninh ở khu vực biên giới với Mexico. Phần vì trước ông Trump, gần như chưa có tổng thống nào sử dụng quyền ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia để có tiền cho một dự án được chọn, đặc biệt là một dự án trong nước quy mô lớn, lâu dài và bị Quốc hội phản đối như vậy.
Có thể chấm dứt tình trạng khẩn cấp quốc gia
Phe Dân chủ trong Quốc hội tuyên bố sẵn sàng có những hành động pháp lý để chống lại ban bố. Một số nghị sĩ trong Đảng Cộng hòa cũng đồng tình với phe Dân chủ để chấm dứt tình trạng khẩn cấp này. Giới phân tích dự đoán họ sẽ hành động đáp trả “hai gọng kìm”, một là tiến hành bỏ phiếu ở Quốc hội trong tuần tới, hai là kiện ông Trump ra tòa, hoặc ít nhất là “chống lưng” để các đảng khác ra tay.
Trong Đạo luật Khẩn cấp quốc gia năm 1976 có một số điều khoản cho phép chấm dứt tình trạng khẩn cấp quốc gia được ban hành trước đó. Đạo luật cũng trao quyền cho Quốc hội kiểm định lại việc ban bố tình trạng khẩn cấp, nhưng đòi hỏi phải có sự đồng thuận của cả hai viện. Theo đó, phe phản đối có thể đề xuất một dự thảo nghị quyết về chấm dứt tình trạng khẩn cấp quốc gia để trình thông qua ở Hạ viện trước, sau đó đến Thượng viện. Nếu được Quốc hội thông qua, dự thảo sẽ được chuyển tới Nhà Trắng để phê chuẩn. Trong trường hợp ông chủ Nhà Trắng phủ quyết, cần có đa số tuyệt đối tại cả Hạ viện và Thượng viện để bỏ qua quyền phủ quyết của Tổng thống và chấm dứt tình trạng khẩn cấp.
Hiện phe Dân chủ đang chiếm đa số ở Hạ viện nên một dự thảo nghị quyết như vậy không khó để “qua ải” đầu tiên này. Trong khi ở Thượng viện do phe Cộng hòa kiểm soát, nhiều nghị sĩ cũng đã bày tỏ không hài lòng với quyết định của ông Trump.
MAI NGUYÊN