Nhật Bản - “người dẫn đường"
CPTPP được đánh giá là một thành công vượt bậc, là kết quả nỗ lực không mệt mỏi của 11 thành viên sau khi Mỹ rút lui. Nhật Bản, Việt Nam đóng vai trò quan trọng của quá trình này, trong đó phải kể tới Nhật Bản với vai trò dẫn đầu, trong khi Việt Nam góp vai trò quan trọng tại Hội nghị APEC 2017 tại Đà Nẵng.
Chính quyền Tổng thống Donald Trump đã sử dụng câu thần chú “Nước Mỹ trước tiên” làm khẩu hiệu tranh cử và quản trị mang tính quyết định của mình, coi mở cửa kinh tế và toàn cầu hóa là gây tổn hại đến công ăn việc làm và tính cạnh tranh công nghiệp của Mỹ. Kết quả là một sự chuyển hướng sang bảo hộ kinh tế, gồm cả việc Mỹ rút khỏi TPP. Trong khi nước Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump có thành kiến với các thỏa thuận thương mại song phương thì TPP-11 vẫn tiến triển. Bên lề các hội nghị APEC ở Đà Nẵng (Việt Nam) vào tháng 11-2017, 11 nước thành viên còn lại chính thức nhất trí về các nhân tố cốt lõi của CPTPP, là TPP đã được đổi tên. Bất chấp sự vắng mặt của Mỹ và đình chỉ 22 điều khoản của thỏa thuận TPP gốc, TPP-11 đã tìm cách để duy trì thành công các quy tắc thương mại tiêu chuẩn cao và xóa bỏ hơn 95% các dòng thuế.
    |
 |
|
Toàn cảnh cuộc họp không chính thức của bộ trưởng các nước thành viên TPP bên lề Tuần lễ Cấp cao APEC 2017 tại Đà Nẵng, tháng 11-2017. Ảnh: Reuters |
Trong suốt tiến trình đạt được thỏa thuận TPP-11, Nhật Bản đã thay đổi cách tiếp cận của mình, mở rộng nỗ lực ngoại giao lên mức cao nhất để TPP-11 sớm được thực hiện. Cựu quan chức thương mại Mỹ Wendy Cutler đã đặc biệt ca ngợi vai trò của Nhật Bản khi lấp đầy khoảng trống ở châu Á do việc Mỹ rút khỏi TPP.
Sức ép nặng nề và quyết định lịch sử
Nhật Bản muốn chuyển hướng từ TPP-12 sang TPP-11 khi Tổng thống Mỹ Donald Trump chính thức rút khỏi TPP vào ngày 23-1-2017, ba ngày sau khi nước này phê chuẩn TPP (20-1-2017). Việc Mỹ rút lui khỏi TPP là một đòn nghiêm trọng giáng xuống chính sách thương mại của Thủ tướng Nhật Bản S.Abe.
Tại sao TPP khi đó lại có tầm quan trọng đối với Thủ tướng S.Abe? Bởi vì đó là một phần trong chính sách kinh tế được mệnh danh là “Abenomics” nhằm chống giảm phát và tiếp sức sống cho nền kinh tế Nhật Bản.
Thủ tướng Abe quyết định thực hiện một chuyến thăm bất thường tới New York để có cuộc gặp gỡ không chính thức với Tổng thống đắc cử Donald Trump tại Tháp Trump vào tháng 11-2016, trở thành nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên gặp gỡ Tổng thống Donald Trump sau chiến thắng bầu cử. Thủ tướng S.Abe sau đó kể lại chi tiết rằng, ông tìm cách thuyết phục ông Donald Trump để Mỹ ở lại TPP. Các nỗ lực của Thủ tướng S. Abe giữ cho TPP tồn tại đã tiếp tục sau cuộc gặp với Tổng thống Donald Trump. Ông đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sớm khởi động TPP tại một loạt cuộc gặp cấp cao song phương với các nhà lãnh đạo từ các nước thành viên, bao gồm các ông Justin Trudeau của Canada, John Key của New Zealand, Najib Razak của Malaysia, Lý Hiển Long của Singapore và cựu Tổng thống Barack Obama của Mỹ. Ông Abe cũng xác nhận quan điểm này với những người đồng cấp trong các chuyến thăm sau đó tới Australia và Việt Nam vào tháng 1-2017.
|
|
 |
|
Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh và Bộ trưởng Tái thiết kinh tế Nhật Bản Toshimitsu Motegi tại cuộc họp báo bên lề Tuần lễ Cấp cao APEC 2017 tại Đà Nẵng, tháng 11-2017. Ảnh: Reuters |
Với quyết tâm này, Thủ tướng S.Abe đã có chuyến thăm tới Washington cho cuộc gặp gỡ cấp cao chính thức đầu tiên của ông với Tổng thống Donald Trump vào tháng 2-2017. Hai nhà lãnh đạo đưa ra tuyên bố chung, trong đó có điểm rất quan trọng rằng, Nhật Bản sẽ đưa TPP trở nên có hiệu lực ngay cả nếu không có Mỹ và Mỹ sẽ không phản đối động thái này. Cuộc gặp gỡ này giúp Thủ tướng S.Abe quyết tâm tiếp tục tham gia các khuôn khổ TPP mà không có Mỹ.
Sau cuộc gặp trên một tháng, các bộ trưởng thương mại của 11 nước thành viên TPP còn lại đã tập hợp vào ngày 14-3-2017 tại Chile, nhất trí tranh luận về cách thức tiến tới thỏa thuận mà không có Mỹ. Các bộ trưởng thương mại của 11 nước họp mặt tại Việt Nam vào tháng 5-2017, ra tuyên bố khẳng định sự đồng thuận đưa TPP-11 trở nên có hiệu lực sau hàng loạt khó khăn. Vào thời điểm tháng 5-2017, tờ Australian Financial Review đã nhận xét về diễn biến trong việc Nhật Bản hồi sinh TPP-11 và miêu tả đó là “sự thay đổi 180 độ đầy kinh ngạc”. Theo tuyên bố của các bộ trưởng, các nước đã nhất trí: Tìm cách sớm hiện thực hóa TPP; triển khai tiến trình đánh giá các lựa chọn, bao gồm việc làm thế nào để tạo điều kiện thuận lợi cho tư cách thành viên của Mỹ; hoàn thành nhiệm vụ đánh giá này tại Hội nghị các nhà lãnh đạo kinh tế APEC vào tháng 11-2017 tại Đà Nẵng.
Để đạt được thỏa thuận tại Hội nghị Thượng đỉnh APEC ở Việt Nam vào tháng 11-2017, các trưởng đoàn đàm phán tập trung vào những điều khoản bị "đóng băng" từ thỏa thuận ban đầu ký kết tháng 2-2016, cam kết giảm số lượng các điều khoản xuống mức tối thiểu. 11 nước thành viên hy vọng một sự "đóng băng" tạm thời đối với một số điều khoản nhất định sẽ không chỉ đẩy nhanh tốc độ của các cuộc đàm phán TPP-11, mà còn khuyến khích Mỹ quay trở lại.
Cuối cùng, yêu cầu của Canada có sự đối xử đặc biệt đối với các sản phẩm văn hóa của chính nước này, cũng như yêu cầu riêng của một số nước được giải quyết theo cách thức đơn giản hơn là ký kết các văn kiện đàm phán bổ sung song phương giữa các nước thành viên. Điều này có nghĩa là 11 bộ trưởng thương mại có thể họp mặt vào tháng 3-2018 trong buổi lễ ký kết chính thức tại Santiago, Chile.
NGUYỄN HOÀ