Sách Trắng Brexit mang tên “Mối quan hệ tương lai giữa Vương quốc Anh và EU” đã khẳng định lập trường của Chính phủ Anh trong các cuộc đàm phán với EU về tương lai quan hệ hợp tác đôi bên về kinh tế, thương mại và an ninh thời hậu Brexit. Sách Trắng thể hiện mong muốn của Anh duy trì quan hệ gần gũi với EU hậu Brexit, thông qua việc tiếp tục tham gia vào các cơ quan của khối trong những lĩnh vực hóa chất, hàng không và y tế...
Đáng chú ý, Anh đề xuất duy trì một “bộ quy tắc chung” đối với tất cả hàng hóa trong quan hệ thương mại với EU. Cụ thể, Anh sẽ ký với EU một hiệp định mà theo đó, Anh sẽ “tuân thủ hài hòa” những quy định về thương mại của EU. Nhưng Quốc hội Anh sẽ có quyền giám sát các chính sách thương mại của Anh và có quyền quyết định điều chỉnh việc Anh áp dụng các quy định của EU. Thông qua đề xuất này, Anh mong muốn vừa tiếp cận được khu vực tự do thương mại EU, vừa có quyền tự quyết đối với các chính sách thương mại độc lập. Tóm lại, Anh mong muốn triển khai một khu vực tự do thương mại mới mà ở đó “không có sự va chạm” với các thành viên còn lại của EU.
Tuy nhiên, Sách Trắng cũng cho thấy Anh đã từ bỏ các kế hoạch duy trì quan hệ gần gũi với EU trong lĩnh vực dịch vụ tài chính. Như vậy có nghĩa Anh sẽ gặp nhiều hạn chế hơn trong việc tiếp cận các thị trường dịch vụ tài chính của châu Âu để đổi lấy sự linh hoạt và tự chủ trong vấn đề này. Điều này đe dọa tới vị trí trung tâm tài chính thế giới của thủ đô London và các công ty tại trung tâm này sẽ không còn được phép hoạt động tự do trên toàn EU.
Về an ninh, Sách Trắng cho biết Anh muốn xây dựng một hiệp ước mới về an ninh nội bộ, trong đó Anh sẽ tiếp tục chia sẻ dữ liệu về an ninh cũng như về các hành khách hàng không với EU.
Với những đề xuất trên, có thể thấy chính phủ của bà Theresa May đã lựa chọn một kế hoạch Brexit “mềm” thay vì Brexit “cứng” như ban đầu. Theo đó, Anh sẽ duy trì quan hệ thương mại chặt chẽ với EU thời hậu Brexit. Thủ tướng Anh lập luận rằng, kế hoạch nhằm giữ mối quan hệ kinh tế thân thiết với EU là “nguyên tắc và thực dụng”, cho phép Anh tuân thủ các quy định của EU về hàng hóa để bảo vệ thương mại song phương và tránh những thủ tục biên giới giữa Bắc Ireland và Cộng hòa Ireland, song vẫn cho phép Anh kiểm soát dòng người nhập cư và ký kết những thỏa thuận thương mại với các nước khác ngoài EU, trong đó có cả các thỏa thuận về dịch vụ.
Chính vì lựa chọn một Brexit “mềm” mà kế hoạch cho ra đời Sách Trắng Brexit của Chính phủ Anh đã bị trì hoãn sau nhiều tháng do tồn tại nhiều bất đồng. Hai Bộ trưởng có vai trò quan trọng trong tiến trình Brexit của Anh là Bộ trưởng Brexit David Davis và Ngoại trưởng Boris Johnson đã từ chức để phản đối kế hoạch này. Động thái này cho thấy ngay trong nội bộ đảng Bảo thủ cầm quyền của nữ Thủ tướng Theresa May đang tồn tại những mâu thuẫn sâu sắc về kế hoạch Brexit của chính phủ do bà đứng đầu. Chính ông Boris Johnson, người trước đây từng ủng hộ Brexit, đã tuyên bố rằng kế hoạch mới về Brexit đã “giết chết” giấc mơ có một cuộc “chia tay dứt khoát” với EU. Còn những người ủng hộ Brexit “cứng” thì coi lựa chọn của chính phủ là sự “bội ước”.
Giới doanh nghiệp Anh cũng bị chia rẽ vì sự lựa chọn của chính phủ. Ngoài những doanh nghiệp ủng hộ đề xuất bảo vệ thương mại hàng hóa và duy trì gắn kết kinh tế với EU, cũng có những doanh nghiệp phản đối. Các đại diện của Trung tâm Tài chính London lo ngại việc chính phủ từ bỏ kế hoạch duy trì quan hệ gần gũi với EU trong lĩnh vực dịch vụ tài chính có thể hủy hoại lĩnh vực được coi là quan trọng nhất tại Anh. Bà Catherine MacGuinness, quan chức phụ trách về chính sách liên quan đến Trung Tâm Tài chính London cho rằng, với mối quan hệ lỏng lẻo hơn với châu Âu, lĩnh vực tài chính sẽ ít có khả năng tạo ra việc làm, tạo ra thuế và hỗ trợ sự tăng trưởng của nền kinh tế hơn.
Giữa lúc Anh đang chia rẽ về Brexit như vậy, ngày 12-7, Tổng thống Donald Trump ngay trong ngày đầu tiên trong chuyến thăm 4 ngày của ông đến Anh, đã đưa bình luận có nguy cơ “đổ thêm dầu vào lửa” rằng: Thủ tướng nước chủ nhà Theresa May đang không đưa ra được một kế hoạch Brexit mà người dân nước này đã chọn thông qua trưng cầu ý dân. Theo Tổng thống Donald Trump, bà Theresa May đã không lắng nghe lời khuyên của ông về việc làm thế nào để đàm phán với EU. Trả lời tờ The Sun ngày 12-7 khi được hỏi về lựa chọn Brexit “mềm” của bà Theresa May, Tổng thống Donald Trump ám chỉ rằng, nếu Anh thực hiện một thỏa thuận như thế thì Mỹ sẽ đàm phán với EU thay vì với Anh, bởi thế nó sẽ "giết chết" thỏa thuận song phương giữa hai nước.
Về phía châu Âu, các nhà lãnh đạo ở “lục địa già” cho dù còn dè dặt đối với Sách Trắng về Brexit của Anh nhưng cũng đã có những phản ứng ban đầu có thể cho là tích cực. Trưởng đoàn đàm phán về Brexit của EU Michel Barnier chỉ nói một cách thận trọng rằng “sẽ phân tích các đề xuất” của Anh. Một số nhà ngoại giao châu Âu dù hoan nghênh việc Anh cuối cùng cũng đưa ra đề nghị rõ ràng hơn, song cho rằng “chặng đường phía trước còn rất dài” và Chính phủ Anh cần phải làm rất nhiều việc.
Cả EU và Anh đều đặt mục tiêu đạt được một thỏa thuận về Brexit trong tháng 10 năm nay để bảo đảm đủ thời gian cho các cơ quan lập pháp của EU và Anh thông qua trước thời điểm Anh rời EU vào cuối tháng 3-2019. Việc hai bên không đạt được một thỏa thuận về Brexit được cảnh báo có thể sẽ kéo theo những biến động lớn về kinh tế nằm ngoài mong muốn của cả Anh và EU.
MAI NGUYÊN