Trước hết, có thể khẳng định chưa có tổ chức khu vực nào đạt được nhiều thành công như ASEAN trong việc thu hút sự can dự chiến lược của tất cả các nước lớn vì lợi ích chung là hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực và trên thế giới. Trong bối cảnh châu Âu phải “oằn mình” giải quyết vấn đề Brexit (sự kiện Anh rời Liên minh châu Âu) và nhiều thách thức khác, các điểm nóng tại châu Á-Thái Bình Dương diễn biến phức tạp với sự cạnh tranh và cọ xát giữa các nước lớn, hay Trung Cận Đông với “cơn bĩ cực” ngoại giao của Qatar, thành công và sức sống của ASEAN càng được thể hiện rõ nét thông qua vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực đa cực, đa tầng nấc đang định hình. Việc nhiều quốc gia bên ngoài bày tỏ nguyện vọng thiết lập quan hệ cho thấy ASEAN đã khẳng định được vai trò và vị thế vượt lên trên tầm khu vực. Chỉ đôi nét như vậy cũng phần nào phác họa được bảng vàng thành tích của ASEAN trong suốt chặng đường nửa thế kỷ qua.

leftcenterrightdel
Ảnh minh họa / http://asean.mofa.gov.vn 


ASEAN vẫn được biết đến với đặc trưng “thống nhất trong đa dạng”. Các nước thành viên ASEAN gần gũi về địa lý, nhưng đa dạng về chế độ chính trị, văn hóa, ngôn ngữ và trình độ phát triển. Trước những diễn biến phức tạp của bức tranh chính trị-an ninh toàn cầu và khu vực, đã xuất hiện không ít hoài nghi, băn khoăn về sự đoàn kết và đồng thuận của ASEAN. Nhưng chỉ cần nhìn vào quan điểm nhất quán của ASEAN đối với các vấn đề nóng ở khu vực trong năm nay, như sự bành trướng của chủ nghĩa khủng bố mà cụ thể là Tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng hay vấn đề hạt nhân trên Bán đảo Triều Tiên... sẽ thấy rõ sự đồng thuận của ASEAN trong phản ứng đối với các nguy cơ an ninh khu vực.

Năm 2017, Biển Đông có vẻ “yên ắng”, nhưng ẩn sâu trong đó vẫn là những cơn “sóng ngầm”. Trong khi đó, tình hình trên Bán đảo Triều Tiên liên tục ở trạng thái căng như dây đàn. Trong bối cảnh như vậy, bỏ qua những đồn đoán về sự khác biệt, ASEAN đã đạt được tiếng nói chung thể hiện quan ngại sâu sắc, kêu gọi mạnh mẽ các bên liên quan tuân thủ luật pháp quốc tế, đối thoại để cùng tháo ngòi căng thẳng, bảo đảm hòa bình, ổn định trong khu vực và trên thế giới nói chung. Đó là chưa kể ASEAN và Trung Quốc còn thông qua được dự thảo khung Bộ quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC) sau gần 4 năm đàm phán. 

Cần phải lưu ý rằng, một Đông Nam Á hòa bình, ổn định và phát triển như hiện nay đã từng là một khu vực nhiều xung đột, căng thẳng. Không những vậy, từ một cơ cấu hợp tác có tính tiểu khu vực của Đông Nam Á, ASEAN giờ trở thành “hạt nhân” và đóng vai trò “trung tâm” trong các cơ chế, kiến trúc hợp tác khu vực ở châu Á-Thái Bình Dương. Chính vì vậy, tiếng nói chung cho thấy hơn ai hết, ASEAN hiểu được giá trị của hòa bình cũng như trách nhiệm của hiệp hội đối với các vấn đề chính trị-an ninh khu vực và quốc tế.

Không phủ nhận rằng, thành công của ASEAN trong 50 năm qua ít nhiều phụ thuộc vào tác động từ môi trường bên ngoài, song trước hết được quyết định bởi sức mạnh đoàn kết nội khối và nhất là khả năng vượt qua khác biệt. Rõ ràng, với đại gia đình ASEAN, vận mệnh chung, lợi ích chung của 10 nước anh em luôn được nhìn nhận lớn hơn những khác biệt. Và thực tế chứng minh sức mạnh của đoàn kết đã chiến thắng lực cản của sự khác biệt, tác động từ bên ngoài. 

Đó là về an ninh-chính trị. Về kinh tế, với môi trường hòa bình, ổn định, ASEAN tiếp tục là một điểm sáng về hợp tác kinh tế ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương và trên thế giới trong năm 2017. Trong bối cảnh kinh tế thế giới phục hồi chậm chạp, nền kinh tế ASEAN có tổng GDP đạt gần 2.600 tỷ USD/năm, đứng thứ 6 trên thế giới, dự báo có tốc độ tăng trưởng trên 5% trong năm nay. Năm 2017 cũng được đánh dấu bởi sự đẩy mạnh liên kết kinh tế nội khối ASEAN. Cứ với đà này, đến năm 2050, ASEAN được kỳ vọng sẽ trở thành nền kinh tế lớn thứ 4 toàn cầu.

Dĩ nhiên, bức tranh Đông Nam Á 2017 không chỉ toàn gam màu sáng. Ngoài các vấn đề mang tính nội bộ của một số quốc gia vốn là “dư âm” của nhiều năm trước để lại, Đông Nam Á còn phải đương đầu với một bài toán cực kỳ nan giải mang tính toàn cầu. Trong khi IS thất thế ở Trung Đông và cần có một địa bàn mới thay thế thì Đông Nam Á, nơi trú chân của nhiều nhóm phiến quân như Jemaah Islamiyah tại Indonesia hay Abu Sayyaf tại Philippines, đã trở thành một lựa chọn lý tưởng. IS không còn đứng ngoài "gõ cửa" mà đã thực sự đặt được chân rết của mình vào khu vực. Hàng loạt vụ tấn công bạo lực, đặc biệt là hai vụ đánh bom liều chết tại thủ đô Jakarta của Indonesia và nhóm phiến quân Hồi giáo cực đoan Maute cắm cờ đen IS tại thành phố Marawi của Philippines hồi tháng 5 vừa qua, chính là những minh chứng cụ thể.  

Nguy cơ IS hiện hữu ngay trong lòng Đông Nam Á với các cuộc tấn công quy mô lớn, sử dụng ngay chính người bản địa, đe dọa trực tiếp Cộng đồng ASEAN còn non trẻ là không phải bàn cãi. Tình hình Biển Đông vốn có liên hệ chặt chẽ với bài toán chủ quyền, lợi ích của các quốc gia thành viên trong hiệp hội, cũng như cạnh tranh giữa các nước lớn sẽ tiếp tục là phép thử đối với sức mạnh đoàn kết của ASEAN. Chặng đường phía trước rõ ràng còn nhiều khó khăn, thách thức như  vậy, song một ASEAN đã đi qua hai thế kỷ có thử thách nào chưa vấp phải, có khó khăn nào chưa vượt qua. Do đó, chẳng có lý gì để thôi nghĩ về một Đông Nam Á đoàn kết, phát triển và thịnh vượng trong những năm sắp tới.

HOÀNG VŨ