Ngày 15-12, Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Nga, Thiếu tướng Igor Konashenkov, cho biết: Bộ Quốc phòng Mỹ đã không có phản hồi chính thức nào đối với đề xuất của Nga về việc thảo luận với Mỹ về Hiệp ước INF. Trước đó, Nga đã gửi hai thông điệp tới Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis thông qua một tùy viên của Đại sứ quán Mỹ, trong đó có thông điệp về việc Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu đề xuất thảo luận với Mỹ những bất đồng giữa hai nước về các điều kiện tuân thủ trong Hiệp ước INF. Tuy nhiên, sau 3 ngày, Lầu Năm Góc thậm chí còn không có một phản hồi chính thức về đề xuất của Bộ Quốc phòng Nga.
Thông báo trên của Bộ Quốc phòng Nga được đưa ra một ngày sau khi Phái bộ thường trực Nga tại Liên hợp quốc (LHQ) trình một dự thảo nghị quyết ủng hộ Hiệp ước INF lên Đại hội đồng LHQ. Theo dự thảo nghị quyết ủng hộ việc duy trì và tôn trọng INF, Nga kêu gọi tất cả các bên thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ của họ trong khuôn khổ hiệp ước này và giải quyết các vấn đề gắn liền việc thực thi đầy đủ những cam kết, với sự hỗ trợ của các cơ chế được quy định trong hiệp ước.
Trước thái độ không hợp tác của phía Mỹ, Thiếu tướng Konashenkov cho rằng điều này chứng tỏ Mỹ “không sẵn sàng duy trì một cuộc đối thoại ý nghĩa và chuyên nghiệp với Nga để giải quyết các vấn đề thích đáng liên quan an ninh khu vực và toàn cầu”.
Hiệp ước INF được Washington và Moscow ký từ năm 1987, theo đó cấm hai bên phát triển mọi loại tên lửa hành trình phóng từ mặt đất có tầm bắn 500 đến 5.500km. Đầu tháng 12 này, Mỹ gửi một tối hậu thư cho Nga bằng việc đe dọa rút khỏi INF trong hai tháng tới, động thái mà nhiều chuyên gia quốc tế nhận định: Washington tự cho mình là trung tâm và phản tác dụng. Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo tuyên bố Nhà Trắng sẽ đình chỉ các nghĩa vụ của mình trong khuôn khổ INF trong 60 ngày, trừ khi Nga quay lại tuân thủ hoàn toàn thỏa thuận này.
Đáp lại, Chủ tịch Ủy ban An ninh quốc phòng Hội đồng Liên bang Nga Viktor Bondarev tuyên bố, nếu Mỹ rút khỏi hiệp ước, Nga sẽ phải đáp trả bằng hàng loạt biện pháp, trong đó có việc tăng tốc phát triển và biên chế các loại vũ khí có một không hai trên thế giới.
Trước đó, ngày 20-10, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẽ rút khỏi Hiệp ước INF, với cáo buộc cho rằng Nga liên tục vi phạm thỏa thuận này bằng việc phát triển tổ hợp tên lửa Novator 9M729 (phiên bản tăng tầm của tên lửa tầm ngắn 9M728) với tầm bắn tới 5.000km. Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov yêu cầu Mỹ phải cung cấp bằng chứng Nga vi phạm hiệp ước và tiết lộ các cơ quan chính phủ, trong đó có Bộ Quốc phòng, đang chuẩn bị các phương án đối phó việc Mỹ rút khỏi INF.
Ngày 14-12, người phát ngôn của Phái bộ Nga, ông Fyodor Strzhizhovsky cho biết: Các hành động đơn phương của Mỹ khi khởi động thủ tục ngừng tham gia INF là động thái gây nguy hiểm cho tương lai của hiệp ước. Ông khẳng định Nga rất coi trọng việc duy trì INF và việc hủy bỏ hiệp ước này có thể làm suy yếu nghiêm trọng các cơ chế quốc tế trong việc không phổ biến các vũ khí hủy diệt hàng loạt và kiểm soát vũ khí.
Trong khi đó, nhiều nhà bình luận quốc tế cho rằng việc Washington rút khỏi hiệp ước này sẽ đặt thế giới vào một cuộc khủng hoảng kiểm soát vũ khí và Mỹ sẽ tìm cách hưởng lợi nhiều hơn từ động thái của mình. Trong khi, các đồng minh của Mỹ ở châu Âu luôn coi INF là cơ sở giúp kiểm soát vũ khí, đồng thời quan ngại rằng việc INF sụp đổ có thể dẫn đến cuộc chạy đua vũ trang mới.
Trước nguy cơ Mỹ từ bỏ hiệp ước này, giới chuyên gia đặt câu hỏi liệu Mỹ có phát triển và triển khai các tên lửa tầm trung trên bộ trong tương lai hay không? Theo Giám đốc điều hành Viện Nghiên cứu chiến lược quốc tế Mark Fitzpatric: “Vì đảng Dân chủ kiểm soát Hạ viện, tôi không cho rằng họ sẽ khuyến khích các hệ thống đó do chi phí quá cao và không thực sự cần thiết”.
Giám đốc điều hành nhóm luật sư Hiệp hội Kiểm soát vũ khí Daryl Kimball cũng cho rằng, điều đáng tiếc là Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo lại không cho thấy Mỹ muốn thực hiện nỗ lực cuối cùng nhằm cứu vãn hiệp ước này thông qua tham gia hội đàm với Nga để giải tỏa những lo ngại mà Washington và Moscow nêu ra.
Chuyên gia an ninh quốc tế Viện Nghiên cứu quốc gia Primakov về kinh tế thế giới và quan hệ quốc tế tại Moscow, ông Alexey Arbatov nhấn mạnh: “Lịch sử cho thấy việc bác bỏ các thỏa thuận kiểm soát vũ khí không bao giờ cải thiện an ninh của một nước, mà luôn gây phương hại cho nước đó”.
MAI NGUYÊN