Hiện mọi công tác chuẩn bị đang bước vào giai đoạn nước rút. Công nghệ mà Tập đoàn Shimizu mang đến Việt Nam lần này hứa hẹn triển vọng mới trong lựa chọn phương pháp xử lý các khu vực đất nhiễm dioxin do hậu quả của cuộc chiến tranh hóa học mà Mỹ và đồng minh đã thực hiện tại Việt Nam.
Những ngày tháng 11 này, cán bộ của Trung tâm Công nghệ xử lý môi trường (CNXLMT) liên tục tổ chức các cuộc gặp, làm việc triển khai những phần việc với Tập đoàn Shimizu. Đại diện lãnh đạo của Trung tâm CNXLMT cho phóng viên Báo Quân đội nhân dân biết: Hai bên phối hợp với nhau hết sức chặt chẽ, cẩn trọng. Bất kỳ vấn đề nào cũng đều được hai bên bàn bạc, trao đổi rồi báo cáo qua nhiều cấp để đưa đến quyết định cuối cùng. Hiện nay, những phần việc chính đã được thống nhất. Phần việc quan trọng nhất là lắp đặt một nhà máy xử lý di động tại hiện trường (sân bay Biên Hòa). Tất cả thiết bị của nhà máy xử lý đều được Tập đoàn Shimizu vận chuyển từ Nhật Bản sang và triển khai lắp đặt.
Trước khi triển khai thử nghiệm công nghệ xử lý rửa đất nhiễm dioxin của Tập đoàn Shimizu lần này, nhiều công nghệ đã được Việt Nam thử nghiệm hoặc ứng dụng, gồm: Công nghệ sinh học của Cục Bảo vệ môi trường Mỹ, thử nghiệm cuối năm 2009; công nghệ phân hủy hóa cơ MCD của New Zealand, thử nghiệm đợt 1 năm 2012 ở Biên Hòa và đợt 2 ở Nam Phi năm 2014; công nghệ giải hấp nhiệt MCS™ của TTI, thử nghiệm ở Scotland năm 2014; công nghệ phân hủy bằng hóa học và sinh học của HPC (Đức), thử nghiệm năm 2014; công nghệ giải hấp nhiệt tại mố IPTD của Mỹ, áp dụng ở Đà Nẵng giai đoạn 2014-2017...
Phát biểu tại buổi lễ công bố biên bản ghi nhớ hợp tác và kế hoạch thử nghiệm công nghệ xử lý dioxin tại sân bay Biên Hòa giữa Trung tâm CNXLMT và Tập đoàn Shimizu, theo Thiếu tướng Hà Văn Cử, Tư lệnh Binh chủng Hóa học: Đây là một trong những hoạt động cụ thể tăng cường hợp tác, tranh thủ các nguồn lực quốc tế thực hiện nhiệm vụ khắc phục hậu quả chất độc còn tồn lưu sau chiến tranh tại Việt Nam. Việc hợp tác nói trên có ý nghĩa quan trọng nhằm đánh giá, lựa chọn công nghệ tiên tiến, hiệu quả, bảo đảm an toàn trong xử lý dioxin và từng bước nghiên cứu, làm chủ công nghệ xử lý dioxin.
Việc lựa chọn công nghệ tối ưu cho Việt Nam trong xử lý đất nhiễm dioxin đặc biệt quan trọng, được Việt Nam cũng như cộng đồng quốc tế rất quan tâm. Xử lý đất nhiễm dioxin rất phức tạp do dioxin có tính bền vững cao trong thiên nhiên, trong khi nồng độ nhiễm ở các sân bay từng được Hoa Kỳ và đồng minh sử dụng để phun rải chất khai quang trong chiến tranh ở Việt Nam cao nhất thế giới. Cuộc chiến tranh hóa học mà Hoa Kỳ và đồng minh gây ra khiến một diện tích rất lớn của Việt Nam bị nhiễm chất độc hóa học, trong đó có dioxin, là chất độc nguy hại nhất đối với cuộc sống con người. Gần 50 năm sau chiến tranh hóa học của Mỹ ở Việt Nam, nồng độ dioxin ở những vùng bị phun rải cơ bản giảm đến dưới ngưỡng cho phép, không còn nguy hiểm. Dioxin tồn lưu với nồng độ cao từ vài chục đến vài trăm lần ngưỡng cho phép chỉ tập trung ở 3 sân bay cũ: Biên Hòa (Đồng Nai), Đà Nẵng và Phù Cát (Bình Định), gọi là “3 điểm nóng”.
Tại khu vực sân bay Đà Nẵng, khối lượng đất và trầm tích nhiễm dioxin được xác định là gần 150.000m3, trong đó 90.000m3 đã được Hoa Kỳ xử lý bằng công nghệ giải hấp nhiệt giai đoạn 2014-2017 và 50.000m3 được chôn lấp năm 2017. Tại Phù Cát, khối lượng đất và trầm tích nhiễm dioxin xác định là 7.500m3 đã được chôn lấp năm 2012. Riêng tại khu vực sân bay Biên Hòa, khối lượng đất và trầm tích nhiễm dioxin được xác định là khoảng 500.000m3 (theo số liệu của Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ năm 2016). Với khối lượng khổng lồ này, khoảng 150.000m3 đã được Bộ tư lệnh Hóa học phối hợp với các đơn vị chôn lấp (dự án XĐ-1 và XĐ-2), trong đó có 3.384m3 được phân hủy sinh học ở dự án XĐ-1. Tuy nhiên, chôn lấp chỉ là biện pháp cô lập tạm thời sự phát tán của dioxin vào môi trường để chờ phương pháp xử lý triệt để dioxin hoặc giảm dần nồng độ dioxin về ngưỡng cho phép theo chu kỳ bán hủy.
Công nghệ tẩy rửa đất ô nhiễm của Shimizu là quá trình sử dụng nước để “phân tách vật lý” dựa trên các nguyên tắc khai thác mỏ và chế biến khoáng sản để loại bỏ các chất ô nhiễm hữu cơ và vô cơ trong đất ô nhiễm. Hầu hết các chất ô nhiễm hữu cơ, vô cơ có xu hướng dính kết, hóa học hay vật lý, với đất sét, bùn và các hạt hữu cơ. Tẩy rửa sẽ tách các hạt nhỏ ra khỏi hạt lớn bằng cách phá vỡ các liên kết. Vật liệu dạng hạt sau khi đã xử lý có thể được tái sử dụng. Đất ô nhiễm sẽ được cô đặc lại ở khối lượng nhỏ hơn nhiều và tiếp tục được xử lý bằng phương pháp khác hoặc bằng công nghệ đốt. Công nghệ tẩy rửa đất Shimizu đã được áp dụng xử lý đất nhiễm xyanua, thủy ngân, hóa chất bảo vệ thực vật, chất chứa phóng xạ, PAH và dioxin tại Nhật Bản.
Ông Takeshi Sekiguchi, Giám đốc Phân ban giải pháp công nghệ, Tập đoàn Shimizu cho biết: “Tập đoàn đã phát triển công nghệ tẩy rửa đất ô nhiễm từ năm 2002 và tiến hành rửa đất tại 14 điểm trên toàn nước Nhật. Do đó, tập đoàn có kinh nghiệm và hoàn toàn làm chủ công nghệ hiện đại này. Những kỹ thuật mà tập đoàn sử dụng tại nhà máy xử lý đất nhiễm ở Biên Hòa lần này sẽ là công nghệ an toàn, có chất lượng, làm sạch được đất nhiễm dioxin và đạt được mục tiêu mà dự án đề ra”.
Theo đại diện Tập đoàn Shimizu, với công nghệ tẩy rửa kết hợp công nghệ đốt, công nghệ Shimizu bảo đảm xử lý triệt để dioxin ở nồng độ cao hay rất cao, giảm tới mức thấp nhất khối lượng đất ô nhiễm dioxin phải xử lý bằng công nghệ đốt, ít có tác động đến môi trường và chi phí ở mức thấp nhất so với các loại công nghệ khác. Trong quá trình Tập đoàn Shimizu xử lý đất nhiễm dioxin sẽ được Trung tâm CNXLMT giám sát chặt chẽ. Trung tâm sẽ thực hiện quan trắc giảm ô nhiễm môi trường. Các đối tượng có khả năng gây ô nhiễm môi trường thuộc diện được quan trắc, theo dõi chặt chẽ là: Không khí, mùi và bụi (do quá trình đào xúc, vận chuyển, tiền xử lý đất nhiễm), tiếng ồn; nước thải, gồm nước thải tuần hoàn trong quá trình xử lý, tồn chứa tạm, thải ra môi trường; đất, gồm ô nhiễm trên bề mặt tại khu xử lý, ô nhiễm thấm sâu tại khu xử lý. Việc thử nghiệm tại thực địa về tẩy rửa đất toàn diện này sẽ được tiến hành trong 3 tháng, dự kiến kết thúc vào tháng 4-2019.
NGUYỄN ANH TUẤN