Trong hơn một thập kỷ qua, những động thái tăng cường hiện diện quân sự của Mỹ tại châu Âu của Mỹ, đặc biệt là việc triển khai các thành phần của hệ thống phòng thủ tên lửa, đã buộc Nga phải có những động thái đối phó. Chính điều này đã dẫn tới việc INF bị phá vỡ sau hơn 30 năm tồn tại và có nguy cơ đẩy thế giới vào cuộc chạy đua vũ trang mới.
Việc Mỹ rút khỏi INF đã được Moscow tiên lượng từ cuối năm 2017, khi Tổng thống Nga Vladimir Putin nhấn mạnh, Washington về nguyên tắc đã rút khỏi INF.
Di sản từ thời chiến tranh Lạnh
INF được lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev và Tổng thống Mỹ Ronald Reagan ký ngày 8-12-1987. Cả Mỹ và Liên Xô thời điểm đó đều quan ngại việc tên lửa đạn đạo tầm ngắn và tầm trung mang đầu đạn hạt nhân triển khai tại châu Âu có thể đẩy hai bên vào cuộc chiến hạt nhân không kiểm soát bất kỳ lúc nào. INF ra đời với mục tiêu chính để giải quyết vấn đề này.
    |
 |
|
Lãnh đạo Liên Xô và Mỹ ký INF tại Washingont. |
Trước khi INF được ký, giới chức quân sự Mỹ và Liên Xô tính toán, với lực lượng tên lửa đang được triển khai tại châu Âu, hai bên chỉ cần 10-15 phút để tung các đòn tấn công hạt nhân chính xác cao nhằm vào nhau. Thời gian phản ứng quá ngắn có thể khiến bất kỳ sự hiểu nhầm nào trở thành chiến tranh hạt nhân toàn diện.
Cùng với đó, các quốc gia châu Âu hiểu rõ, tên lửa hạt nhân tầm ngắn và trung sẽ biến lục địa già thành bình địa trước khi lãnh thổ Mỹ bên kia bờ đại dương bị tấn công bằng tên lửa đạn đạo liên lục địa. Chính vì thế, INF đóng vai trò rất quan trọng đối với nền an ninh chung của châu Âu, trong đó có cả các đồng minh của Mỹ.
Theo INF, Liên Xô và Mỹ đã đồng ý triệt thoái và giải giáp các đơn vị tên lửa đạn đạo có tầm bắn từ 500-5.500km và dừng các chương trình phát triển loại vũ khí tương tự. Tuân thủ theo INF, trong năm 1991, Liên Xô đã triệt thoái và giải giáp 1.846 tổ hợp tên lửa, còn phía Mỹ là gần 1.000 tổ hợp.
Từ nửa sau những năm 2000 tới nay, những thay đổi trong chính sách quốc phòng của Mỹ với việc tăng cường triển khai các hệ thống vũ khí tới châu Âu, xu hướng đông tiến của NATO đã khiến Washington và Moscow bất đồng quan điểm về INF. Cả hai bên đều không ít lần cáo buộc lẫn nhau vi phạm hiệp ước và đỉnh điểm là tuyên bố rút khỏi INF của Tổng thống Donald Trump mới đây.
Tổ hợp Aegis Ashore và máy bay không người lái
Theo tuyên bố của Bộ Quốc phòng Nga, các thành phần của hệ thống phòng thủ tên lửa Mỹ đang triển khai tại châu Âu, trong đó có tổ hợp Aegis Ashore, có khả năng được trang bị tên lửa hành trình hạt nhân tầm trung khi cần thiết. Điều này là vi phạm INF.
|
|
 |
|
Tổ hợp Aegis Ashore hoàn toàn có thể trang bị tên lửa hành trình tầm trung như Tomahawk. |
“Mỹ đã triển khai các tổ hợp được công bố là phòng thủ tên lửa tại Rumania. Hãy xem cách họ làm! Thực tế là người Mỹ đã lấy tổ hợp Aegis vốn được trang bị trên chiến hạm, đặt tên lại là Aegis Ashore và mang tới Rumania. Điểm đáng chú ý là các giếng phóng của Aegis Ashore hoàn toàn có thể trang bị tên lửa hành trình tầm trung với khả năng tấn công chính xác cao”, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố trong cuộc họp báo tháng 12-2017.
Trước tuyên bố trên từ phía Nga, Bộ Ngoại giao Mỹ đã bác bỏ thông tin Aegis Ashore có thể được trang bị tên lửa hành trình tấn công.
Sau khi, tổ hợp Aegis Ashore tại thị trấn Deveselu, Romania đi vào hoạt động từ tháng 10-2018, Mỹ đang có kế hoạch triển khai thêm tổ hợp tương tự tại Redzikowo, Ba Lan. Từ những vị trí này, với tên lửa tầm trung, Mỹ hoàn toàn có khả năng đe dọa các mục tiêu nằm sâu trong lãnh thổ Nga tới tận khu vực dãy núi Ural. Không chỉ triển khai Aegis Ashore ở châu Âu, Mỹ còn đang xúc tiến việc triển khai loại vũ khí này tại Nhật Bản với lý do ngăn ngừa mối nguy cơ tên lửa và hạt nhân từ CHDCND Triều Tiên. Từ Nhật Bản, Aegis Ashore hoàn toàn có thể nhằm vào các mục tiêu nằm sâu trong lãnh thổ Nga ở Viễn Đông.
Không chỉ có các tổ hợp Aegis Ashore, Nga còn lên tiếng quan ngại về các tổ hợp máy bay không người lái (UAV) cỡ lớn với tầm hoạt động tới 1.100km Mỹ đang triển khai tại châu Âu. Moscow cho rằng, chúng hoàn toàn có thể hoán cải để mang vũ khí hạt nhân để thực hiện các nhiệm vụ tấn công tự sát và hành động này vi phạm quy định của INF.
Tổ hợp Iskander và tên lửa hành trình tầm xa
Về phía Mỹ, Washington cũng nhiều lần cáo buộc Nga đang vi phạm INF với việc triển khai tổ hợp tên lửa chiến thuật Iskander có khả năng mang nhiều loại tên lửa khác nhau.
Giới chức quân sự Mỹ tuyên bố, Nga đang phát triển thế hệ tên lửa hành trình mới có tên mã 9M729 với tầm bắn tới 3.000km và trang bị trên tổ hợp Iskander. Tuy nhiên, phía Nga đã lên tiếng bác bỏ cáo buộc.
Tháng 10-2017, Chủ tịch Ủy ban Quốc phòng và an ninh thuộc Hội đồng Liên bang Nga, Victor Bondarev tuyên bố, tổ hợp Iskander-M và dòng đạn tên lửa mới trang bị không vi phạm INF.
|
|
 |
|
Tổ hợp Iskander-M mang tên lửa hành trình bị phía Mỹ cáo buộc vi phạm INF. |
“Tôi muốn một lần nữa nhấn mạnh rằng, tổ hợp Iskander-M và đạn tên lửa mới hoàn toàn không vi phạm INF vì tầm bắn của tên lửa mới không vượt quá 500km. Các vụ phóng thử tên lửa mới tại bãi thử Kapustin Yar cho thấy đạn tên lửa mới chỉ có tầm bắn tối đa là 480km”, ông Victor Bondarev cho biết.
Bất chấp những tuyên bố từ phía Nga, Quốc hội Mỹ đã quyết định chi bổ sung 58 triệu USD để phát triển các hệ thống ngăn chặn việc sản xuất các loại đạn tên lửa mặt đất tầm bắn 500-5.500km của Nga. Cùng với đó, Mỹ cũng áp đặt một loạt lệnh trừng phạt nhằm vào các công ty quốc phòng của Nga được cho là có liên quan tới hoạt động vi phạm INF ngay trong năm 2018.
Mỹ muốn ký INF mới với cả Nga và Trung Quốc
Trong tuyên bố hôm 20-10, Tổng thống Donald Trump nhấn mạnh, mặc dù Mỹ rút khỏi INF, nhưng Washington sẵn sàng ký một hiệp ước mới tương tự, nhưng không chỉ với Nga, mà phải có cả Trung Quốc.
“Chúng ta sẽ tiếp tục phát triển các loại vũ khí răn đe, cho tới khi người Nga phải từ bỏ chúng và điều tương tự đối cả Trung Quốc. Hãy để mọi người hiểu rằng, sẽ là thiếu khôn ngoan khi đối đầu với nhau bằng những loại vũ khí như vậy”, Tổng thống Mỹ tuyên bố.
Sau tuyên bố của ông Donald Trump, Trung Quốc tuyên bố hành động đơn phương rút khỏi INF của Mỹ sẽ tạo ra những hậu quả tiêu cực đa phương và những tuyên bố của nhà lãnh đạo Mỹ về Trung Quốc là “sai lầm nghiêm trọng”.
Trong khi đó, phát ngôn viên của Tổng thống Nga, Dmitry Peskov tuyên bố, Moscow sẽ đáp trả lại hành động rút khỏi INF của Mỹ bằng “những biện pháp tăng cường an ninh quốc gia” thích hợp.
TUẤN SƠN (tổng hợp)