Thực trạng báo động
Theo báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia giai đoạn 2011-2016 của Bộ Tài nguyên và Môi trường, nước ta hiện có hơn 60 triệu người sống ở vùng nông thôn, chiếm tới 73% dân số cả nước. Mỗi ngày, khu vực nông thôn phát sinh khoảng trên 35.000 tấn rác thải sinh hoạt. Trung bình mỗi năm phát sinh hơn 13 triệu tấn rác thải sinh hoạt, cùng hơn 1.300 triệu m3 nước thải sinh hoạt và 7.500 tấn vỏ bao bì thức ăn chăn nuôi, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật (BVTV). Do nhiều nguyên nhân nên vẫn còn khoảng trên 80% khối lượng rác thải, nước thải sinh hoạt và hầu hết lượng vỏ bao bì thuốc BVTV chưa được thu gom để xử lý hợp vệ sinh theo quy định và xả trực tiếp vào môi trường.
Quá trình khảo sát thực tế chúng tôi nhận thấy, hiện ở phần lớn các vùng nông thôn trên địa bàn cả nước, không khó để bắt gặp những bãi rác tự phát được hình thành cạnh các tuyến giao thông liên thôn, liên xã và cả các tuyến tỉnh lộ, quốc lộ. Thậm chí, rác thải sinh hoạt còn được người dân thiếu ý thức đóng thành bao ném xuống sông, lấp đầy ao hồ, ảnh hưởng trực tiếp đến hoa màu, vật nuôi và môi trường sống của hàng triệu người dân.
Khu tập kết rác của xã Hải Hà, huyện Hải Hậu (Nam Định) mới được đầu tư xây tường bao, bố trí nhân viên thu gom nhưng chưa có lò đốt.
Theo thống kê của Sở Tài nguyên và Môi trường TP Hà Nội, trung bình mỗi ngày 17 huyện ngoại thành của Hà Nội đã thải ra khoảng hơn 2.000 tấn rác sinh hoạt. Do không có quỹ đất để xây dựng bãi tập kết riêng nên lượng rác thải ở các huyện ngoại thành được đưa về khu xử lý tập trung thường thấp hơn so với thực tế.
Còn tại huyện Hải Hậu (tỉnh Nam Định), mặc dù đây là một trong 5 huyện đầu tiên của cả nước được công nhận đạt chuẩn về xây dựng nông thôn mới, trong đó có tiêu chí về xử lý rác thải sinh hoạt, nhưng theo ông Phạm Văn Chiến, Chủ tịch UBND huyện Hải Hậu, do nguồn ngân sách hạn hẹp nên hiện mới chỉ có 9/35 xã, thị trấn của huyện được đầu tư xây dựng lò đốt tại các bãi rác tập trung, còn lại phần lớn rác thải vẫn chỉ dừng lại ở việc tập kết tại các vị trí xa khu dân cư.
Cần có giải pháp mang tính đồng bộ
Những năm gần đây, một số địa phương vùng nông thôn đã đầu tư, lắp đặt các lò đốt rác và xử lý rác thải rắn có công suất nhỏ, bước đầu góp phần cải thiện vệ sinh môi trường. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là việc kiểm tra, xác nhận việc bảo đảm các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật của các lò đốt trong quá trình vận hành, sử dụng vẫn đang bị bỏ ngỏ. Kinh phí đầu tư thiếu và vận hành sai quy trình là nguyên nhân khiến các lò đốt rác tại vùng nông thôn "vô tình" gây tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng hơn.
Theo TS Trần Đức Thái, nguyên Phó hiệu trưởng Trường đại học Tài nguyên và Môi trường, để giải bài toán rác thải nông thôn hiện nay, trước mắt chính quyền các địa phương cần có quy hoạch, đầu tư kinh phí xây dựng các khu xử lý rác thải. Nguồn kinh phí này có thể huy động từ nguồn ngân sách Nhà nước hoặc huy động theo hướng xã hội hóa. Cùng đó, các địa phương cần thành lập ban, tổ vệ sinh môi trường để tổ chức thu gom rác thải theo định kỳ. Phải xây dựng cơ chế để nhân viên thu gom rác được đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và được trang bị phương tiện, như: Xe chở rác, cuốc, xẻng, quần áo bảo hộ lao động, khẩu trang, chổi...
Cùng việc đầu tư xây dựng các khu xử lý rác thải tập trung, ở vùng nông thôn, chính quyền các cấp cần đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao ý thức của người dân, đồng thời khuyến khích thực hiện các mô hình, như: Vườn-ao-chuồng, thùng chứa rác tự tạo, hầm chứa rác tự xây, hố chứa rác tự phân huỷ, hố ủ phân rác trát bùn…
MAI CHU ANH