Vì sao tài nguyên bản địa khai thác không hiệu quả?
Vùng ĐBSCL có vai trò quan trọng trong nền kinh tế, với hơn 50% diện tích lúa, 71% diện tích nuôi trồng thủy sản, 30% giá trị sản xuất nông nghiệp và 54% sản lượng thủy sản của cả nước. Theo ông Phạm Đại Dương, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ: ĐBSCL không chỉ là vùng trọng điểm sản xuất lương thực, trái cây, nuôi trồng, đánh bắt thủy, hải sản của cả nước, mà còn được xác định là vùng có tiềm năng, thế mạnh phát triển công nghiệp năng lượng, công nghiệp thực phẩm, phát triển du lịch và là vùng sản xuất lương thực trọng điểm quốc gia. Tuy nhiên, hàng hóa được sản xuất ở khu vực ĐBSCL vẫn chủ yếu ở dạng thô, giá trị gia tăng thấp, khai thác sử dụng tài nguyên theo phương pháp truyền thống, ít áp dụng công nghệ hiện đại nên dẫn đến phát triển nông nghiệp chưa bền vững
Nói về vấn đề du lịch, ông Trương Quang Hoài Nam, Phó chủ tịch UBND TP Cần Thơ cho biết: Một trong những sản phẩm đặc sắc đang được các nước khai thác tốt từ tài nguyên bản địa là du lịch. ĐBSCL là vùng sông nước, điểm khác biệt hoàn toàn so với vùng Tây Bắc, vùng Tây Nguyên. Phong cảnh rất đẹp và tiềm năng lớn nhưng hạn chế là các hoạt động du lịch ở tỉnh nào cũng na ná nhau. Khi đến ĐBSCL thì đa số du khách đều nói tất cả hoạt động giống nhau, đến đâu cũng đàn ca tài tử, cũng ăn những món đó, cũng đi như vậy. Ý tưởng để kết nối du lịch với nhau thì nhiều người đã đề cập, nhiều hội nghị cũng đề cập nhưng chưa có hiệu quả.
Doanh nghiệp thu mua dừa tại huyện Mỏ Cày Nam, tỉnh Bến Tre.
Với sản phẩm dừa, theo ngành chức năng, hiện thế giới sản xuất 70 triệu tấn/năm, trong đó 80% sản xuất tại châu Á. Nhưng Việt Nam chỉ chiếm lượng nhỏ (1,3 triệu tấn/năm) tập trung nhiều ở Bến Tre. Tại tỉnh Bến Tre, năm 2005, giá trị xuất khẩu từ dừa đạt 50 triệu USD; năm 2016 đạt 150 triệu USD và chủ yếu là hàng thô, xuất sang Trung Quốc; sản phẩm vào thị trường Mỹ và châu Âu không nhiều. TS Nguyễn Văn Giáp, nghiên cứu viên cao cấp khu vực hạ lưu sông Cửu Long, chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright, cho biết: "Tiềm năng thị trường dừa của Bến Tre rất lớn nhưng để vươn ra thế giới Bến Tre phải nâng cao giá trị sản phẩm với công nghệ mới và phương thức canh tác hữu cơ, kết hợp đa dạng hóa sản phẩm. Theo dự báo, người tiêu dùng Mỹ và châu Âu sẽ tăng nhu cầu dùng nước dừa nhưng cũng đòi hỏi sản phẩm nước dừa nguyên chất pha với hương vị các loại trái cây khác như chanh dây. Vì vậy, Bến Tre có thể đón đầu để có chiến lược sản xuất mặt hàng này".
GS, TS Nguyễn Quốc Vọng, Trường Đại học RMIT, chỉ rõ: "Xuất khẩu hàng nông sản Việt Nam gặp khó khăn do sản phẩm không truy xuất được nguồn gốc. Vì thế, nhiều chuyến hàng xuất khẩu gạo của Việt Nam bị trả về. Đối với thủy sản, Hoa Kỳ và châu Âu đã ngưng nhập các loại cá, trong đó có mặt hàng cá basa. Nguyên nhân là do cá nuôi trong môi trường nước sông Cửu Long, dòng sông bị ô nhiễm. Hiện nay sự cạnh tranh không dựa vào số lượng, Việt Nam phải xây dựng thương hiệu cho sản phẩm, trong đó có tài nguyên bản địa. Hơn 80% gạo xuất khẩu và hơn 65% thủy sản xuất khẩu sản xuất từ ĐBSCL nhưng người dân khu vực chỉ thu nhập khoảng 40 triệu đồng/người/năm. Do vậy phải ứng dụng công nghệ vào sản xuất và chế biến để tăng giá trị sản phẩm và lợi nhuận, khắc phục tình trạng được mùa mất giá.
Đưa công nghệ vào phát triển
Theo các chuyên gia, trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng và biến đổi khí hậu, bên cạnh những cơ hội mới được mở ra cũng có không ít khó khăn, phức tạp ở phía trước cần phải “hợp sức” để giải quyết, trên cơ sở phát huy tối đa những thế mạnh riêng và liên kết để khai thác lợi thế chung của vùng, khắc phục những hạn chế của địa phương, để “cùng nhau đi xa hơn” trong tiến trình hội nhập quốc tế. Trước sức nóng của hội nhập, phải tận dụng và khai thác những lợi thế về tài nguyên thiên nhiên bản địa mang bản sắc riêng của mỗi địa phương mà không nơi nào có được, kết hợp với sức mạnh công nghệ để biến những tài nguyên bản địa của mỗi địa phương thành những sản phẩm hàng hóa, dịch vụ có thương hiệu mạnh mang tầm khu vực, quốc tế và có giá trị tăng cao, đóng góp sự tăng trưởng kinh tế của từng địa phương và phát triển chung của khu vực ĐBSCL.
Theo ông Lê Quốc Doanh, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cần rà soát quy hoạch vùng, quy hoạch phát triển sản xuất các ngành hàng chủ lực nhằm khai thác hợp lý tiềm năng, lợi thế của vùng, thúc đẩy mạnh mẽ quá trình chuyển đổi cơ cấu sản xuất theo hướng tập trung, thâm canh, ứng dụng công nghệ cao, hiện đại để sản xuất đạt hiệu quả kinh tế cao và phát triển bền vững. Trong đó, chú trọng giải pháp trước mắt cũng như lâu dài phát triển sản xuất thủy sản, trái cây, lúa gạo thích ứng với biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Tiếp tục đầu tư cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất nông nghiệp, nhất là hệ thống thủy lợi, đê điều, hệ thống cảng cá, dịch vụ hậu cần nghề cá,… Chú trọng đào tạo nhân lực nông thôn, tập trung vào những ngành nghề thế mạnh của địa phương, đáp ứng nhu cầu sản xuất trước mắt cũng như khả năng chuyển dịch cơ cấu lao động.
HOÀNG NHƯỠNG