Từ cầm súng sang cầm bút
Theo hồ sơ lưu trữ tại Tổng cục Chính trị và lời kể của các nhà báo lão thành Báo Quân đội nhân dân thì Thiếu tướng Trần Công Mân đến với nghề báo chuyên nghiệp khá muộn. Trước khi làm báo, đồng chí có một thời gian khá dài cầm súng, trực tiếp chỉ huy, quản lý bộ đội. Tháng 11-1945, đồng chí đã được phân công phụ trách chính trị trong lực lượng Giải phóng quân Hà Tĩnh khi mới tròn 20 tuổi. Tháng 12-1947, Trần Công Mân được cử làm chính trị viên Tiểu đoàn 675, thuộc Đại đoàn 351, rồi được bổ nhiệm giữ chức Tỉnh đội phó Tỉnh đội Thanh Hóa (chức vụ tương đương như Phó chỉ huy trưởng Bộ CHQS tỉnh ngày nay). Tháng 6-1952, đồng chí được cử làm Chủ nhiệm Chính trị Trung đoàn 675 thuộc Sư đoàn 351. Một tháng sau, đồng chí được phân công phụ trách công tác chính trị của Trung đoàn Công binh 151 thuộc Sư đoàn 351. Đơn vị công binh của đồng chí tham gia mở đường trong Chiến dịch Điện Biên Phủ và đào hầm đưa khối thuốc nổ một tấn đánh sập đồi A1, làm rung chuyển hầm của tướng Đờ-cát. Rồi đồng chí trở thành Chủ nhiệm Chính trị Cục Công binh Quân đội nhân dân Việt Nam từ tháng 11-1955. Tháng 9-1959, đồng chí làm Chính ủy Trường Sĩ quan Công binh... Mãi đến cuối năm 1964, đồng chí mới trở thành nhà báo chuyên nghiệp khi trên có quyết định cử đồng chí về giữ chức Phó tổng biên tập tờ báo của Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng.
    |
 |
|
Thiếu tướng Trần Công Mân gắn huy hiệu tặng Tổng biên tập Báo Chiến sĩ Xô-viết, Quân khu Xibian, Liên Xô (năm 1987). Ảnh tư liệu |
Một nhà báo tài năng
Sự nghiệp làm báo của đồng chí Trần Công Mân gắn liền với những năm tháng chống Mỹ, cứu nước hào hùng của dân tộc ta; với những năm tháng khó khăn sau ngày đất nước thống nhất, quân và dân ta vừa phải hàn gắn vết thương chiến tranh, vừa phải đương đầu với các cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, đồng thời làm nhiệm vụ quốc tế và những năm đầu thực hiện công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo.
Tác phẩm báo chí của Thiếu tướng Trần Công Mân không nhiều, bởi nhiệm vụ chính của đồng chí trong thời kỳ công tác ở Báo Quân đội nhân dân là tổ chức quản lý và biên tập. Những bài viết của đồng chí trên Báo Quân đội nhân dân phần lớn là do cần đáp ứng kịp thời nhiệm vụ của một tờ báo chính luận lớn trong nước. Ngoài ra, đồng chí cũng viết cho một số tờ báo khác do họ tín nhiệm đặt bài. Ít lâu sau ngày đồng chí qua đời (25-3-1998), năm 2001, Hội Nhà báo Việt Nam tập hợp một số bài của đồng chí thành cuốn sách dày gần 500 trang “Trần Công Mân tác phẩm báo chí chọn lọc”. Ngày nay, có dịp đọc lại những bài viết của đồng chí ở thể loại sở trường là ngôn luận, chính luận, tiểu luận mới thấy nhiều vấn đề đồng chí đưa ra từ thế kỷ trước đến bây giờ vẫn còn nguyên tính thời sự, như: Phê phán thói quan liêu, hách dịch, cửa quyền; vấn đề "chạy" chức, "chạy" quyền; vấn đề giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa… Ví dụ như bài viết “Chỉnh đốn Đảng, vấn đề thời sự” đăng trên Báo Quân đội nhân dân số ra ngày 2-2-1990. Bài báo có đoạn: "Cán bộ quyết định hết thảy. Tính chất quyết định này không chỉ ở khâu thực hiện nghị quyết, đường lối, mà ở ngay từ khâu định ra đường lối, nghị quyết. Nghị quyết của Đảng không từ đâu tới, mà ở ngay trí tuệ của tập thể cán bộ Đảng làm ra. Chính vì lẽ đó mà Lênin từng có lần nói, chỉ cần có 200 cán bộ chủ chốt thì có thể làm đảo ngược tình hình nước Nga. Có cán bộ chủ chốt tốt sẽ tạo ra khắp mọi cấp đội ngũ cán bộ tốt, bởi lẽ cán bộ cấp dưới bao giờ cũng được đào tạo ra từ khuôn mẫu của cấp trên, như một câu ngạn ngữ phương Tây đã nói: “Cha nào, con ấy...”.
Nhiều bài viết có sức nặng của đồng chí (với bút danh Tuấn Minh, Trần Công...) đã bộc lộ tài năng làm báo hiếm có và được độc giả trong nước cũng như kiều bào ở nước ngoài đón nhận, hoan nghênh. Đặc biệt, bài “Mở cửa” và việc khẳng định những nguyên tắc xã hội chủ nghĩa”, đăng trên trang nhất số ra ngày 2-10-1989 với bút danh Tuấn Minh đã được Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh viết thư khen:
Gửi các đồng chí Ban biên tập Báo Quân đội nhân dân!
Sau Nghị quyết Trung ương 7, có một số cán bộ sợ ta nói mạnh, lên án Mỹ thì họ sẽ không làm ăn với ta và cản trở các nước tư bản khác nữa. Bài báo “Mở cửa” và việc khẳng định những nguyên tắc xã hội chủ nghĩa" của Tuấn Minh đã giải đáp rất rõ, rất đúng với những e ngại trên. Gửi lời hoan nghênh Tuấn Minh, hoan nghênh Ban biên tập Báo Quân đội nhân dân từ sau Hội nghị Trung ương 7 đã có một số bài tốt.
Thân ái,
Nguyễn Văn Linh
Người biên tập và quản lý nghiêm túc, sắc sảo, dám chịu trách nhiệm
Có một sự trùng hợp khá thú vị, ngày sinh lần thứ 25 của Thiếu tướng Trần Công Mân cũng là ngày Báo Quân đội nhân dân ra số đấu tiên (20-10-1950). Thiếu tướng Trần Công Mân công tác tại Báo Quân đội nhân dân 25 năm (từ năm 1964 đến 1989), trong đó có 15 năm làm Phó tổng biên tập (từ năm 1964 đến 1979) và 10 năm làm Tổng biên tập (từ năm 1979 đến 1989).
Về công tác biên tập và quản lý báo chí của Thiếu tướng Trần Công Mân, theo ý kiến của nhiều nhà báo lão thành Báo Quân đội nhân dân thì đó là sự nghiêm túc, sắc sảo và dám chịu trách nhiệm. 10 năm Thiếu tướng Trần Công Mân làm Tổng biên tập Báo Quân đội nhân dân là thời kỳ Quân đội ta thực hiện nhiệm vụ xây dựng, chiến đấu bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện có nhiều diễn biến phức tạp, nhiều khó khăn to lớn về kinh tế-xã hội, lại phải luôn đối phó với những âm mưu, thủ đoạn nham hiểm, thâm độc của các thế lực phản động.
Trong khoảng thời gian đó, Báo Quân đội nhân dân là một trong những tờ báo tiên phong chống tiêu cực và bảo vệ quan điểm, đường lối của Đảng. Hàng loạt vụ tiêu cực ở Bắc-Trung-Nam được đưa lên báo. Một số vụ đụng chạm cả một hệ thống quyền lực ở cấp tỉnh, ở một bộ; có vụ đụng cả Trung ương Ủy viên, đại biểu Quốc hội đương nhiệm… Một sức ép lớn đối với Tổng biên tập bản báo: Ép từ trên xuống và cả từ bạn đọc. Trong sóng to gió lớn, "thuyền trưởng" Trần Công Mân đã tin ở mình, tin ở cấp dưới, dám chịu trách nhiệm và bảo vệ lẽ phải tới cùng.
Điển hình của việc chống tiêu cực là vụ việc liên quan đến ông Tô Duy. Ngày 22-7-1987, trên Báo Quân đội nhân dân xuất hiện bài báo “Sự thật về nhà ở của đồng chí Tô Duy” của tác giả Trần Đình Bá đã gây chấn động dư luận. Ông Tô Duy là Chủ tịch Trọng tài kinh tế Nhà nước, hàm Bộ trưởng. Động đến một vị lãnh đạo hàm Bộ trưởng là một chuyện “động trời” vào thời kỳ đó.
Điều mà các đồng nghiệp ở Báo Quân đội nhân dân đánh giá cao nhất ở Tổng biên tập Trần Công Mân là sự mẫn cảm, nhạy bén với những tình thế mới đang ló rạng, nhưng lại đón nhận và xử lý vấn đề một cách điềm tĩnh, chủ động và đầy bản lĩnh. Vào cuối thập niên 80 của thế kỷ trước, khi Liên Xô và Đông Âu bắt đầu tiến hành cải cách, cải tổ, trong khi một số cơ quan báo chí của ta ca ngợi quá mức M.X.Goóc-ba-chốp và những biện pháp cải tổ “để có nhiều chủ nghĩa xã hội hơn nữa”, thì Tổng biên tập Trần Công Mân lại chỉ đạo các phóng viên, biên tập viên của báo đưa tin thận trọng và chỉ đạo viết những bài phê phán tư tưởng “diễn biến hòa bình”.
Đánh giá về giai đoạn Thiếu tướng Trần Công Mân làm Tổng biên tập báo, Đảng ủy, Ban biên tập Báo Quân đội nhân dân nhiệm kỳ 2005-2010 đã viết trong cuốn sách “Lịch sử Báo Quân đội nhân dân (1950-2010)” như sau: “...Trong những tháng ngày khó khăn và gian khổ đó, nổi lên sự bình tĩnh, vững vàng, sắc sảo và dám chịu trách nhiệm của Đảng ủy và Ban biên tập, đứng đầu là Tổng biên tập Trần Công Mân. Với sự từng trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, với sự nhạy cảm của một nhà báo tài năng và tâm huyết, luôn nắm bắt đúng chỉ đạo của trên, Tổng biên tập Trần Công Mân và Ban biên tập đã đưa Báo Quân đội nhân dân vượt qua và vươn lên ở giai đoạn rất đặc biệt này, xứng đáng với sự tin cậy của Đảng ủy Quân sự Trung ương và cán bộ, chiến sĩ trong toàn quân” (trang 402 và 403).
Thiếu tướng Trần Công Mân đã, đang và sẽ luôn là niềm tự hào của những người làm báo chiến sĩ.
ĐỖ PHÚ THỌ