Hàng loạt nhà ở cho hộ nghèo bị bỏ hoang

Nhà ở kém chất lượng, quy hoạch bất cập

Nằm dưới chân dốc Lang Hanh là dãy nhà của một số hộ dân thuộc tổ 4, thôn Tân Phú, xã Ninh Gia, huyện Đức Trọng (Lâm Đồng). Nhìn bề ngoài có thể dễ dàng nhận ra đây là khu dân cư của một dự án bởi hầu hết các căn nhà có hình thức giống nhau, được bố trí, quy hoạch khá quy củ trên một khu đất rộng. Tuy nhiên, khác với vẻ đông đúc, náo nhiệt thường thấy ở nhiều khu dân cư khác, khu dân cư tại tổ 4, thôn Tân Phú khá vắng vẻ, nhiều căn nhà cửa đóng then cài, một số trống hoang, xập xệ, khuất lấp giữa um tùm cỏ dại. Được biết, khu dân cư này gồm 19 ngôi nhà được xây dựng từ năm 2010 theo Quyết định 167/2008/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về hỗ trợ nhà ở cho người nghèo. Tuy nhiên, sau 6 năm kể từ khi dự án hoàn thành và đưa vào sử dụng, có 9/19 hộ dân đã dời đi nơi khác, gần một nửa số nhà bị bỏ hoang.

Cách đó không xa, tọa lạc trên những ngọn đồi cạnh hồ thủy điện Đại Ninh là khu định cư Bog Tiên thuộc thôn B’Liang, xã Tà Hine (Đức Trọng). Dọc hai bên những con đường đất đỏ là hàng chục ngôi nhà mới xây, nằm kề san sát nhưng cũng vắng bóng người. Tìm hiểu chúng tôi được biết, cách đây vài năm, trên địa bàn huyện Đức Trọng xảy ra tình trạng một số hộ đồng bào dân tộc thiểu số thiếu đất sản xuất đi lấn chiếm đất lâm nghiệp trái phép làm nơi sản xuất. Thực hiện Quyết định số 33/2007/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về chính sách hỗ trợ di dân thực hiện định canh định cư cho đồng bào dân tộc thiểu số và văn bản chỉ đạo của UBND tỉnh Lâm Đồng, từ năm 2013, dự án định canh, định cư cho 67 hộ đồng bào dân tộc thiểu số tại thôn B’Liang, xã Tà Hine được triển khai với các hợp phần chủ yếu gồm: Bố trí đất sản xuất, đất ở, xây dựng đường giao thông, hệ thống điện, nước và nhà ở cho các hộ dân. Đến cuối năm 2015, có 43/67 hộ đã được hỗ trợ làm nhà ở, 44/67 hộ được hỗ trợ đất sản xuất. Mặc dù chính quyền địa phương đã "chuyển khẩu" và nhiều lần tuyên truyền, vận động bà con về nơi ở mới, nhưng đến nay trong tổng số 43 căn nhà thì chỉ có 6 căn có người vào ở, số nhà còn lại vẫn cửa đóng then cài.

Trở lại thôn Tân Phú, chúng tôi gặp chị Phan Thị Thùy Trang, một trong số các hộ nghèo được hỗ trợ xây nhà ở theo Chương trình 167 và hiện vẫn đang sinh sống tại đây. Chị Trang cho biết: “Cách đây 6 năm, mỗi hộ nghèo, đặc biệt khó khăn như gia đình tôi được Nhà nước và địa phương hỗ trợ 10 triệu đồng và được vay 8 triệu đồng từ ngân hàng chính sách xã hội với lãi suất ưu đãi để làm nhà. Đất được UBND xã quy hoạch và cấp cho từng hộ. Gia đình nào có điều kiện bỏ thêm tiền thì chất lượng nhà khá hơn. Với những gia đình không có vốn đối ứng, chỉ xây nhà từ nguồn kinh phí 18 triệu đồng thì diện tích nhà nhỏ, chất lượng kém, thiếu các công trình phụ như bếp, nhà vệ sinh, giếng nước v.v. nên khi vào ở nảy sinh hàng loạt khó khăn, bất tiện”.

Nhà ở chất lượng kém, khu dân cư 167 ở Tân Phú lại được xây dựng tại vị trí không thuận lợi, xa trung tâm, giao thông đi lại khó khăn, đất đai cằn cỗi, bạc màu. “Ở đây khô hạn triền miên, thiếu nước sinh hoạt trầm trọng. Hàng chục mũi khoan sâu đã cắm xuống lòng đất vùng này nhưng vẫn không tìm ra nước. Vào mùa khô, để có nước sinh hoạt, chúng tôi phải thuê máy bơm hút nước từ các sông, hồ cách vài cây số về chứa trong những bể tạm. Dẫu biết nguồn nước không bảo đảm vệ sinh nhưng vẫn phải sử dụng” - chị Trang nói.

Nhà nghèo, nơi ở cách xa trường THCS nên những đứa trẻ trong khu dân cư tại Tân Phú sau khi học hết bậc tiểu học đều phải bỏ học. Thiếu thốn, bất cập, khó khăn mọi bề khiến cho một số hộ dân sau một thời gian gắn bó đã phải chuyển đi nơi khác. Nhiều căn nhà tại thôn Tân Phú bị bỏ hoang, khuất lấp giữa bời bời cỏ dại.

Tại khu định cư Bog Tiêng ở thôn B’Liang, xã Tà Hine, cảnh tượng càng hiu hắt hơn. Hàng chục ngôi nhà được xây cất sơ sài với diện tích 6mx4m chỉ có 1 phòng, tường gạch không trát vữa, nhà xây không có móng, các viên gạch tường được ghép cẩu thả và thiếu vôi vữa nên từ bên trong nhà nhìn ra xung quanh thấy đầy những khe hở; nền nhà bằng đất gồ ghề, nhiều căn chưa có cửa trống hoác, không nhà bếp, nhà vệ sinh. Ông Ha Tông, 52 tuổi, người dân tộc Cơ-ho, một trong số ít những người đang sinh sống trong căn nhà tái định cư phàn nàn: “Ở đây khổ quá, trời mưa nước tạt vào ngập đầy nhà, trời nắng thì nóng bức, bụi đất mù mịt. Nhà xấu quá nên nhiều hộ không chịu vào. Chúng tôi đã “trót vào” thì lúc nào cũng nơm nớp lo nhà sập”.

Kém hiệu quả do thụ động, máy móc

Dự án định cư cho dân nghèo tại Bog Tiêng do UBND huyện Đức Trọng làm chủ đầu tư, UBND huyện giao cho Phòng Dân tộc huyện Đức Trọng thực hiện. Riêng dự án tại thôn Tân Phú, huyện giao cho UBND xã khảo sát quy hoạch, bố trí đất ở và phối hợp với người dân xây nhà. Lý giải về chất lượng quá kém của những ngôi nhà trong khu tái định cư Bog Tiêng, ông Phạm Ngọc Tiến, Trưởng phòng Dân tộc huyện Đức Trọng, đơn vị chịu trách nhiệm chính trong xây dựng dự án cho biết: Theo Quyết định 33 của Thủ tướng Chính phủ thì mỗi hộ được Trung ương hỗ trợ 15 triệu đồng. Hộ nào có tiền đối ứng thêm thì chất lượng nhà sẽ tốt hơn. Tuy nhiên hầu hết các hộ gia đình đều khó khăn nên toàn bộ kinh phí xây nhà chỉ trông chờ vào 15 triệu đồng. Ông Phạm Thanh Hùng, Giám đốc Công ty TNHH Phước Thắng, có trụ sở tại thị trấn Liên Nghĩa, huyện Đức Trọng, đơn vị thi công nhà ở tại dự án Bog Tiêng cho biết, thông qua Phòng Dân tộc huyện Đức Trọng, công ty nhận xây dựng nhà ở với giá 14 triệu đồng/căn, trong đó chi phí vật liệu khoảng 10 triệu đồng và chi phí nhân công khoảng 4 triệu đồng. "Với mức tiền đó thì không thể nói đến chất lượng, thậm chí chúng tôi còn không thu được đồng lợi nhuận nào" - ông Hùng khẳng định.

Theo ông Bon Yô Soan, Phó trưởng ban Dân tộc tỉnh Lâm Đồng, bên cạnh những nguyên nhân khách quan như nguồn vốn hỗ trợ ít, giá cả nguyên vật liệu và chi phí nhân công tăng, việc huy động vốn đối ứng trong dân và ngân sách địa phương khó khăn thì nguyên nhân chủ quan chính là do chủ các dự án mà cụ thể là UBND cấp huyện và các phòng chức năng làm công tác tham mưu cho UBND huyện còn thụ động, máy móc khiến cho các dự án sau khi hoàn thành chưa phát huy được hiệu quả. "Với các dự án như Bog Tiêng, chúng tôi đã có văn bản báo cáo với UBND tỉnh đề nghị bố trí ngân sách để tiếp tục đầu tư, hoàn thiện các hạng mục còn dở dang, đồng thời hỗ trợ thêm kinh phí để các hộ gia đình trát tường, lát nền nhà... giúp bà con sớm ổn định cuộc sống" - ông Bon Yô Soan cho biết.

Theo các Quyết định 167, 33 của Thủ tướng Chính phủ thì Nhà nước chỉ hỗ trợ người dân kinh phí để xây nhà ở và mua lương thực. Quyết định cũng ghi rõ trong quá trình triển khai dự án, các địa phương phải huy động nguồn lực của nhân dân, của các tổ chức kinh tế, chính trị, xã hội trên địa bàn để thực hiện dự án; thực hiện lồng ghép các nguồn vốn, các chính sách, chương trình dự án trên địa bàn để nâng cao hiệu quả thực hiện. Ngoài nguồn vốn do Trung ương cấp, các địa phương cần hỗ trợ thêm nhằm bảo đảm cho các dự án được triển khai có hiệu quả.

Tuy nhiên thực tế tại các dự án ở thôn Tân Phú và thôn B’Liang cho thấy, chính quyền địa phương và các ngành chức năng chưa thực hiện đúng quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Dù biết với số tiền ít ỏi sẽ không thể xây được nhà nhưng cả chủ đầu tư và đơn vị thi công vẫn "nhắm mắt làm liều" khiến nhà không ra nhà. Việc khảo sát, quy hoạch thiếu thực tế nên bố trí dân cư vào nơi không phù hợp, đất đai cằn cỗi, giao thông đi lại khó khăn, xa trường học, khô hạn triền miên... khiến đời sống của người dân vốn đã khó khăn càng thêm khó khăn. Trong khi đó, chính quyền địa phương chưa có chính sách hỗ trợ phù hợp. Cách làm vừa máy móc, vừa thiếu trách nhiệm này đã gây lãng phí tiền của Nhà nước, vừa khiến cho mục tiêu ổn định đời sống và xóa đói, giảm nghèo cho các hộ nghèo, hộ đồng bào dân tộc thiểu số tại địa phương khó thành hiện thực.

Bài và ảnh: VŨ ĐÌNH ĐÔNG