Sau thí điểm là im ắng
Việc thí điểm BHNN theo Quyết định số 315/QĐ-TTg ngày 1-3-2011 của Thủ tướng Chính phủ được thực hiện tại 20 tỉnh, thành phố với 9 đối tượng: Lúa, trâu, bò, lợn, gà, vịt, tôm sú, tôm thẻ chân trắng, cá tra. Kết quả, sau thời gian thực hiện BHNN thí điểm, phần lớn hộ chăn nuôi, trồng lúa đã phấn khởi, tin tưởng, nhiều tỉnh muốn mở rộng. Bên cạnh đó, cách xác định mức phí, phương pháp bồi thường với lúa, chăn nuôi, thực tế kiểm nghiệm là phù hợp và đúng hướng. Tuy nhiên, hiệu quả kinh tế chưa cao, bảo hiểm thủy sản bị trục lợi nặng; thực hiện tái bảo hiểm còn lúng túng.
Bà Hoàng Thị Tính, Phó chủ tịch Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Bảo hiểm Ngân hàng Nông nghiệp (ABIC) cho biết: "ABIC là doanh nghiệp (DN) bảo hiểm gắn bó với nông nghiệp, với bà con nông dân trong 10 năm qua. Qua hoạt động thực tiễn, nhận thấy đây là lĩnh vực tiềm năng nhưng rất khó triển khai vì rủi ro cho các DN bảo hiểm".
Bà Tính dẫn chứng, việc thực hiện thí điểm BHNN theo Quyết định số 315/2011/QĐ-TTg đạt được kết quả bước đầu, có 304.017 hộ nông dân mua bảo hiểm cho nuôi trồng thủy sản, cây lúa, vật nuôi (trâu, bò, lợn, gà), với tổng doanh thu phí bảo hiểm đạt 394 tỷ đồng, đã giải quyết bồi thường 712,9 tỷ đồng cho người mua bảo hiểm (chủ yếu là bồi thường thủy sản 306%). Hai DN tham gia thực hiện BHNN thí điểm là Bảo Việt và Bảo Minh thua lỗ nặng. Ở chiều ngược lại, nông dân vẫn còn ngại tham gia BHNN vì nhận thức, tâm lý về thủ tục bồi thường trong tình huống rủi ro xảy ra. Điều này cũng lý giải vì sao sau thời gian thực hiện thí điểm, BHNN lại rơi vào tình trạng “án binh bất động”.
Nguyên nhân được chỉ ra là việc chọn đối tượng tham gia thí điểm bảo hiểm chưa phù hợp. Bộ máy thực thi thiếu kinh nghiệm, thiếu người có hiểu biết và giám sát chặt chẽ hoạt động sản xuất của nông dân. Thiếu sự phối hợp giữa các công ty bảo hiểm với chính quyền địa phương dẫn đến tình trạng giám sát kém, thông báo dịch, thiên tai chậm, tạo cơ hội để một số người dân tham gia trục lợi.
Năm 2011, Thủ tướng Chính phủ cho phép thí điểm BHNN, tháng 1-2015, Văn phòng Chính phủ có Văn bản số 496/VPCP-KHTH thông báo ý kiến của Phó thủ tướng Chính phủ Vũ Văn Ninh chỉ đạo tiếp tục thí điểm BHNN và bổ sung bảo hiểm vật nuôi cho Hà Giang. Tuy nhiên, trên thực tế, việc thực hiện BHNN dường như vẫn không có nhiều tín hiệu tốt.
Khuyến khích doanh nghiệp, nông dân tham gia
Theo ông Tăng Minh Lộc, Phó chủ tịch Hội Khoa học phát triển nông nghiệp Việt Nam, ý nghĩa của BHNN là để người nông dân tham gia bảo hiểm đều phải theo quy trình sản xuất tiên tiến, giúp sản xuất an toàn, nâng cao năng suất và chất lượng, giảm giá thành, từ đó tăng thu nhập cho người nông dân. Bảo hiểm cũng giúp giảm thiểu rủi ro cho người nông dân, khi gặp thiên tai sẽ được cơ quan bảo hiểm xét để bồi hoàn, có cơ hội tái sản xuất, phát triển bền vững.
Từ thực tế trên, ông Lộc đề xuất cần tiếp tục mở rộng bảo hiểm với cây lúa, chăn nuôi (đã thành công). Bên cạnh đó, tiếp tục thí điểm với nhóm sản phẩm thủy sản (tôm, cá tra). Ngoài Bảo Việt, Bảo Minh, cần có thêm các cơ quan bảo hiểm thí điểm cho một số DN khác. Về đối tượng mua bảo hiểm, theo ông Lộc, nên tập trung vào hộ trang trại, DN sản xuất hàng hóa, khuyến khích hộ nghèo, cận nghèo tham gia.
Bà Hoàng Thị Tính cũng đề xuất Chính phủ và các bộ, ngành ban hành khung chính sách để tháo gỡ khó khăn cho DN nhằm huy động nhiều nguồn lực hơn nữa để thúc đẩy BHNN, không giới hạn số lượng DN tham gia BHNN. Ngoài việc hỗ trợ cho người mua BHNN về phí bảo hiểm, cần xây dựng cơ chế ưu đãi cho các DN bảo hiểm, như giảm thuế thu nhập DN, giảm trích lập quỹ dự phòng cho các DN bảo hiểm khi kết quả kinh doanh BHNN bị lỗ. Cung cấp cho các DN bảo hiểm cơ sở dữ liệu về tổn thất để các nhà tái bảo hiểm quốc tế có đủ cơ sở cung cấp vốn, quy tắc, điều kiện bảo hiểm và mức phí bảo hiểm phù hợp; ban hành các quy trình kỹ thuật nuôi trồng phù hợp đặc thù của từng địa phương. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý tại Trung ương, địa phương với DN bảo hiểm và các hộ nông dân, tổ chức nông nghiệp. Các cơ quan quản lý nhà nước cũng giám sát chặt chẽ hơn nữa quá trình hợp tác, thực hiện chương trình BHNN của các DN bảo hiểm, bảo đảm tuân thủ đúng quy định pháp luật; tránh việc cạnh tranh không lành mạnh.
Ông Hoàng Quang Phòng, Phó chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết: "Việt Nam là nước nông nghiệp, hằng năm thiên tai, dịch bệnh cướp đi của người nông dân tài sản trị giá vào khoảng 1,5% GDP. Vì vậy, người nông dân cần một sự bảo đảm cho thành quả và công sức lao động của mình. BHNN chính là hy vọng chuẩn xác nhất, là tấm khiên vững chắc đưa ngành nông nghiệp ngày càng tiệm cận với sản xuất hàng hóa, điều đó bắt nguồn từ chính các DN, sự thay đổi tư duy từ người nông dân".
TS Đặng Kim Khôi, Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp Nông thôn (IPSARD) đề xuất: Chính phủ nên tiếp tục trợ cấp cho những hộ nghèo, cận nghèo nhưng với mức trợ cấp phí bảo hiểm thấp hơn. Ngoài hỗ trợ, Chính phủ nên cung cấp mức trợ giá ưu đãi cho nông dân có hợp đồng với DN để tạo ra các khu sản xuất quy mô lớn, cải tiến chuỗi giá trị; xem xét xây dựng hệ thống tái bảo hiểm thích hợp để thu hút DN bảo hiểm tham gia vào thị trường bảo hiểm thông qua xem xét giảm đầu tư trực tiếp cho nông dân, giảm tỷ lệ hỗ trợ phí về mức thích hợp, thúc đẩy nhu cầu tự nguyện của người dân cũng như giảm rủi ro DN.
NGUYỄN KIỂM