“Vòng kim cô” khiến các tập đoàn thụ động, thiếu hiệu quả

Thời gian qua, sự ra đời và phát triển của các TĐKTNN trở thành nguồn lực quan trọng, đóng góp đáng kể vào phát triển kinh tế-xã hội của đất nước, góp phần đưa Việt Nam tích cực hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động, các TĐKTNN đã bộc lộ những hạn chế, đó là: Phát triển quá nóng, tập trung mở rộng quy mô, hoạt động đa ngành, đa lĩnh vực mà thiếu chú trọng vào lĩnh vực cốt lõi; phát triển vượt quá năng lực tài chính, quản trị; kết quả, hiệu quả hoạt động chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ; phạm vi hoạt động của đa số các TĐKTNN chủ yếu là thị trường trong nước, hội nhập khu vực và quốc tế còn hạn chế; chưa thể hiện rõ được vai trò dẫn dắt, tạo động lực phát triển...

Mặc dù quá trình cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đang được đẩy mạnh, nhưng theo Tổng giám đốc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) Nguyễn Vũ Trường Sơn, đến nay ảnh hưởng của các TĐKTNN đối với nền kinh tế vẫn rất sâu, rộng. Khi các tập đoàn kinh tế hoạt động hiệu quả sẽ có tác động tích cực, sâu sắc đến không chỉ lĩnh vực kinh tế mà hơn thế, còn tác động tới niềm tin của xã hội vào chủ trương, đường lối lãnh đạo của Đảng, vào chính sách của Nhà nước. Theo ông Nguyễn Vũ Trường Sơn, để nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN nói chung, các TĐKTNN nói riêng, một trong những vấn đề then chốt cần giải quyết là hoàn thiện thể chế. Trong đó, vấn đề cần đặc biệt quan tâm là thể chế hóa các chủ trương, nghị quyết của Đảng trong quản lý, điều hành của Nhà nước đối với các tập đoàn kinh tế chủ lực của đất nước.

leftcenterrightdel
Sản xuất hàng xuất khẩu tại Công ty May 10 (Tập đoàn Dệt may Việt Nam). Ảnh: Ngọc Hân

Theo ông Trần Mạnh Hùng, Chủ tịch Tập đoàn Bưu chính viễn thông Việt Nam (VNPT) thì Luật Doanh nghiệp (DN) chưa bao quát hết những vấn đề phát sinh trong tổ chức, hoạt động của DNNN. Thêm nữa, hiện nay, quyền tự chủ kinh doanh của các TĐKTNN hay các DNNN nói chung không rõ ràng, trong đó cơ quan chủ quản sẽ ra những quyết định từ việc đầu tư vốn cho đến quản lý hoạt động, bổ nhiệm nhân sự chủ chốt. Chính điều này là một phần dẫn đến việc các DNNN thụ động và thiếu hiệu quả trong vận hành và tổ chức các hoạt động kinh doanh. Ngoài ra, do việc bổ nhiệm nhân sự chủ chốt được thực hiện bởi cơ quan chủ quản cũng làm giảm sức hấp dẫn thu hút và giữ chân người tài làm việc cho các DNNN. Điều này cũng dẫn đến việc thực hiện chiến lược lâu dài thường khó thành công vì lãnh đạo DNNN sẽ tập trung vào nhiệm kỳ và các mục tiêu ngắn hạn, không có các dự án đầu tư nghiên cứu, phát triển cho các sản phẩm mới hoặc cho phát triển bền vững. Việc phân cấp và phân quyền đối với tài sản và nguồn vốn của DNNN vẫn chưa được quy định rõ ràng dẫn đến những phức tạp và tốn kém cả về thời gian và chi phí trong quá trình đưa ra các quyết định. Sự không rõ ràng trong quyền sở hữu tài sản còn hạn chế khả năng tiếp cận các nguồn vốn vay cần bảo đảm bằng tài sản.

Về vấn đề tài sản của TĐKTNN, GS, TSKH Hồ Sĩ Thoảng, nguyên Tổng giám đốc, nguyên Chủ tịch Hội đồng quản trị Tổng công ty Dầu khí Việt Nam (nay là Tập đoàn PVN) cho rằng, các DN như PVN nên có quyền tài sản đối với các công trình, nhà máy, dự án của mình. Ví như, trữ lượng của giếng dầu phải là quyền của DN để còn tạo lợi thế khi đi vay vốn, hay nhà máy phải được tính là tài sản của DN. Còn như PVN hiện nay thì không có quyền đó, nên Nhà máy lọc dầu Dung Quất rất lớn nhưng không được tính là tài sản của PVN, bất lợi khi đi vay vốn cần tài sản thế chấp.

Ông Lê Minh Chuẩn, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐTV Tập đoàn Công nghiệp Than-Khoáng sản Việt Nam cũng cho rằng, cần sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện hệ thống pháp luật và các văn bản dưới luật liên quan đến quản lý tài nguyên năng lượng theo tiêu chuẩn quốc tế và cơ chế thị trường, được định giá và quản lý như một nguồn vốn để huy động đầu tư và phát triển các dự án mỏ từ các thị trường tài chính trong nước và quốc tế.

Thiếu cơ chế quản trị rủi ro

Hiện nay, hành lang pháp lý và văn bản hướng dẫn chuyên sâu về quản trị rủi ro đối với TĐKTNN còn thiếu. Theo Chủ tịch Tập đoàn VNPT Trần Mạnh Hùng, việc quản trị rủi ro vẫn mang tính chất riêng lẻ, không theo hệ thống, dẫn đến khó khăn khi ra quyết định, cơ chế thiếu linh hoạt, chủ động cho các DNNN trong quản trị và điều hành. Từ đó, ông Hùng đề nghị thực hiện quản lý DN theo mục tiêu cao nhất là tỷ lệ lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu với tốc độ tăng trưởng bền vững thay vì phát triển nóng.

Cùng chung quan điểm này, GS, TSKH Hồ Sĩ Thoảng cho rằng, các dự án thăm dò, khai thác dầu khí gặp rất nhiều rủi ro, khoan 10 giếng được 3 giếng là được, trong khi đó chi phí rất cao. Rất nhiều công ty dầu khí nước ngoài đến Việt Nam bỏ cả tỷ USD để khoan thăm dò, nhưng sau đó ra về tay không. Thế nhưng, đối với DNNN hiện nay thì nếu mỗi dự án thăm dò mà không thành công thì sẽ rất nguy hiểm cho lãnh đạo DN, vì mỗi dự án có thể trị giá hàng chục triệu USD hay cả trăm triệu USD. PGS, TS Hồ Sỹ Hùng, Phó chủ tịch Ủy ban quản lý vốn Nhà nước tại DN (CMSC) cũng đồng tình với việc nghiên cứu để đánh giá tổng thu trong hoạt động của TĐKTNN. Theo ông Hùng, nói về phát triển thì phải có tầm nhìn đi trước, phải chấp nhận lúc đầu đầu tư lớn, nhưng lợi nhuận không cao...

Trao quyền dựa vào hệ số tín nhiệm

Đó là đề nghị của Chủ tịch Tập đoàn VNPT Trần Mạnh Hùng. Ông Hùng cho rằng cần phân cấp mạnh theo hệ số tín nhiệm ban lãnh đạo DNNN (hệ số tín nhiệm dựa trên các chỉ số hoạt động của DNNN), hệ số càng cao thì mức độ phân cấp càng mạnh. Để bảo đảm giám sát được hoạt động, bảo đảm an toàn, đồng thời vẫn tạo sự chủ động cho DNNN khi được phân cấp mạnh, nên thực hiện cơ chế hậu kiểm. Cơ quan quản lý giám sát các quyết định quan trọng được phân cấp của hội đồng thành viên, được quyền phủ quyết/thu hồi sau một thời gian ban hành nhất định.

Mới đây, Chính phủ ban hành Nghị định số 131/2018/NĐ-CP quy định quyền, trách nhiệm của CMSC là đại diện chủ sở hữu Nhà nước đối với DN do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ và phần vốn Nhà nước đầu tư tại công ty cổ phần, công ty TNHH hai thành viên trở lên theo quy định của pháp luật. Trước mắt, ủy ban này quản lý vốn và tài sản của 7 tập đoàn kinh tế và 12 tổng công ty nhà nước, gồm hơn 1 triệu tỷ đồng vốn điều lệ và hơn 2,3 triệu tỷ đồng tài sản, chiếm khoảng 2/3 tổng tài sản Nhà nước tại DN.

Việc trước mắt là cần nhanh chóng hoàn thiện bộ máy triển khai mô hình CMSC vừa được thành lập. Nói về các công việc sắp tới, PGS, TS Hồ Sỹ Hùng, cho rằng các TĐKTNN và DNNN sẽ phải thực hiện công bố thông tin và kiểm toán hằng năm, có kiểm soát viên nội bộ như đối với các DN niêm yết trên sàn chứng khoán. Ủy ban cũng sẽ phối hợp để nghiên cứu cơ chế tạo động lực cho người đại diện đến đâu, lương thưởng thế nào, bởi trách nhiệm của họ rất lớn. PGS, TS Vũ Văn Hiền, Phó chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương cũng đề cao việc quản trị con người. Bởi theo ông, hiện nay, cơ chế chính sách để quản lý DNNN đều đã có, nhưng hiệu quả ở nhiều DN còn hạn chế đó là vì chọn cán bộ đứng đầu chưa đúng.

Rõ ràng việc hoàn thiện cơ chế quản lý và kiểm soát đối với các TĐKTNN là giải pháp hết sức quan trọng để nâng cao hiệu quả hoạt động của TĐKTNN. Trong đó cần giải quyết rõ ràng, hợp lý mối quan hệ giữa quyền tự quyết của DN với sự can thiệp, kiểm soát của Nhà nước với tư cách là người chủ sở hữu, cho phép phân định rõ chức năng quản lý hành chính và chức năng quản lý kinh doanh.          

HỒ QUANG PHƯƠNG