Đa dạng hóa nhà đầu tư, tăng quy mô giao dịch
Phóng viên (PV): Thưa bà, từ trước năm 2015, Bộ Tài chính đã triển khai nhiều giải pháp về khung khổ pháp lý để phát triển thị trường trái phiếu Chính phủ nhưng phải đối mặt với một số khó khăn?
Bà Phan Thị Thu Hiền: Đúng vậy, chúng ta gặp một số khó khăn chính như thị trường trái phiếu Chính phủ quy mô nhỏ (năm 2014 là 13,84% GDP), các ngân hàng thương mại nắm giữ đến 79,7% thị phần năm 2014; trái phiếu Chính phủ đa phần phát hành kỳ hạn dưới 5 năm, theo đó, kỳ hạn bình quân danh mục nợ trái phiếu Chính phủ có năm chỉ 2,38 năm (cuối năm 2013), ảnh hưởng đến tính bền vững nợ công. Để giải quyết vấn đề này, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Tài chính thực hiện các giải pháp tái cơ cấu thị trường gắn với tái cơ cấu nợ công nhằm mục đích kéo dài kỳ hạn danh mục nợ trái phiếu Chính phủ, đa dạng hóa nhà đầu tư trên thị trường trái phiếu Chính phủ. Kết quả đạt được đến nay là khả quan khi kỳ hạn trái phiếu Chính phủ được kéo dài, các sản phẩm trái phiếu phát hành trên thị trường với nhiều loại kỳ hạn, nhà đầu tư ngày càng đa dạng.
PV: Xin bà cho biết những kết quả cụ thể hơn?
Bà Phan Thị Thu Hiền: Có thể khẳng định, nhà đầu tư trên thị trường trái phiếu Chính phủ có sự thay đổi căn bản theo hướng mở rộng, đa dạng hóa, giảm mạnh tỷ lệ nắm giữ của các ngân hàng thương mại. Tính đến cuối tháng 7-2018, tỷ lệ nắm giữ của các ngân hàng thương mại là 51,1% (giảm mạnh so với mức 79,7% năm 2014); còn lại là Bảo hiểm xã hội Việt Nam, các công ty bảo hiểm (trong đó chủ yếu là bảo hiểm nhân thọ), Bảo hiểm Tiền gửi Việt Nam, nhà đầu tư nước ngoài và các nhà đầu tư khác nắm giữ. Ngoài ra, bên cạnh sản phẩm trái phiếu truyền thống với lãi suất cố định đã phát triển sản phẩm trái phiếu không trả lãi định kỳ, trái phiếu có kỳ trả lãi linh hoạt. Đồng thời đã phát hành đa dạng các kỳ hạn từ 5 năm đến 30 năm để hình thành đường cong lãi suất chuẩn trên thị trường trái phiếu. Sự đa dạng này giúp quy mô giao dịch trên thị trường thứ cấp tăng lên mức khoảng 9.000 tỷ đồng/phiên trong năm 2017, tăng mạnh so với mức khoảng 1.000-2.000 tỷ đồng/phiên trong giai đoạn 2011-2013. Trong 7 tháng năm 2018, giá trị giao dịch bình quân đạt khoảng 10.400 tỷ đồng/phiên… Như vậy có thể thấy, trái phiếu Chính phủ ngày càng khẳng định vai trò là kênh huy động vốn quan trọng cho đầu tư phát triển của nền kinh tế.
Mức độ phát triển chưa tương xứng
PV: Có những ý kiến cho rằng cơ cấu nhà đầu tư trên thị trường trái phiếu Chính phủ vẫn phụ thuộc vào hệ thống ngân hàng. Khi ngân hàng tập trung vào mua trái phiếu Chính phủ thì sẽ không muốn cho vay đối với doanh nghiệp?
Bà Phan Thị Thu Hiền: Với chủ trương đa dạng hóa hệ thống các nhà đầu tư trên thị trường, Bộ Tài chính đã tập trung xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý làm cơ sở cho việc hình thành và phát triển các nhà đầu tư dài hạn, tạo cầu bền vững cho thị trường, bao gồm: Quỹ hưu trí tự nguyện; quỹ bảo hiểm liên kết; khuyến khích hoạt động đầu tư vào trái phiếu của các công ty bảo hiểm, bảo hiểm tiền gửi, nhà đầu tư nước ngoài. Do đó có thể nói rằng, thị trường trái phiếu Chính phủ hiện nay không còn lệ thuộc vào các ngân hàng. Tôi cũng khẳng định việc mua trái phiếu Chính phủ của các ngân hàng thương mại không ảnh hưởng đến hoạt động cho vay. Bởi ngân hàng thương mại nắm giữ trái phiếu Chính phủ với hai mục tiêu: Mua và nắm giữ trái phiếu để bảo đảm các chỉ tiêu an toàn vốn, sinh lời và mua để kinh doanh trái phiếu khi có nguồn vốn nhàn rỗi nhằm tối đa hóa lợi nhuận. Trong quá trình hoạt động, các ngân hàng thương mại luôn phải tuân thủ nghiêm ngặt các giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn theo quy định của Ngân hàng Nhà nước.
PV: Nếu so với các nước trong khu vực thì thị trường trái phiếu Việt Nam đang đứng ở đâu và có thể phát triển tiếp ra sao?
Bà Phan Thị Thu Hiền: Nếu so sánh với tiềm năng của nền kinh tế và các nước trong khu vực thì quy mô thị trường trái phiếu Việt Nam vẫn còn nhỏ. Tính đến thời điểm tháng 7-2018, dư nợ thị trường trái phiếu Việt Nam là 39,9% GDP năm 2017, trong đó dư nợ thị trường trái phiếu Chính phủ là 29,2% GDP năm 2017. Tại thời điểm hiện tại, quy mô thị trường trái phiếu của Malaysia là 95% GDP (thị trường trái phiếu Chính phủ chiếm 49,7% GDP); Thái Lan là 73% GDP (thị trường trái phiếu Chính phủ chiếm 53% GDP), Hàn Quốc là 124,6% GDP (thị trường trái phiếu Chính phủ chiếm 73,6% GDP), Trung Quốc là 68,8% GDP (thị trường trái phiếu Chính phủ chiếm 49,8% GDP)...
Nguyên nhân chủ yếu là do sự phát triển của nền kinh tế còn ở mức độ thấp nên nguồn vốn tiết kiệm dài hạn từ các công ty bảo hiểm, các quỹ hưu trí bắt buộc còn hạn chế, trong khi hệ thống các quỹ hưu trí tự nguyện đang bắt đầu hình thành. Hoạt động của nhà tạo lập thị trường chủ yếu tập trung trên thị trường sơ cấp, vai trò trên thị trường thứ cấp còn hạn chế. Hạ tầng kỹ thuật chưa theo kịp với tốc độ phát triển của thị trường. Thời gian tới, thị trường trái phiếu Chính phủ cần phát triển các sản phẩm mới, vận hành thị trường chứng khoán phái sinh, thực hiện các giải pháp nhằm tăng thanh khoản trên thị trường, tăng quy mô giao dịch. Năm 2019, chúng tôi sẽ tập trung phát triển nhà tạo lập thị trường với đầy đủ quyền lợi và nghĩa vụ theo thông lệ quốc tế, thí điểm nghĩa vụ chào giá cam kết chắc chắn hai chiều đối với nhà tạo lập thị trường nhằm thúc đẩy phát triển thị trường thứ cấp.
PV: Trân trọng cảm ơn bà.
HOÀNG GIANG (thực hiện)