Việt Nam có tốc độ tăng năng suất lao động cao, nhưng...

Theo thống kê của Tổng cục Thống kê (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), NSLĐ của Việt Nam thời gian qua có sự cải thiện đáng kể theo hướng tăng đều qua các năm và là quốc gia có tốc độ tăng NSLĐ cao trong khu vực ASEAN. Cụ thể, NSLĐ toàn nền kinh tế theo giá hiện hành năm 2018 ước tính đạt 102 triệu đồng/lao động (tương đương 4.512 USD/lao động), tăng 8,8 triệu đồng/lao động so với năm 2017 (tương đương 346 USD). Tính chung giai đoạn 10 năm 2008-2017, NSLĐ theo sức mua tương đương năm 2011 của Việt Nam tăng trung bình 4%/năm, cao hơn so với mức tăng bình quân của Singapore (0,9%/năm), Malaysia (1,1%/năm), Thái Lan (2,6%/năm), Philippines (3,3%/năm), Indonesia (3,4%/năm).

leftcenterrightdel
 Phòng thiết kế của Công ty Cổ phần Công nghệ Năng lực Việt (Hà Nội) thu hút đông đảo đội ngũ kỹ sư trẻ. Ảnh: MINH ĐỨC

Mặc dù Việt Nam có tốc độ tăng NSLĐ cao trong khu vực ASEAN, nhưng đánh giá của Tổng cục Thống kê chỉ rõ, NSLĐ của Việt Nam hiện nay vẫn thấp so với các nước trong khu vực. Tính theo sức mua tương đương năm 2011, NSLĐ của Việt Nam năm 2017 đạt 10.232 USD, chỉ bằng 7,2% mức NSLĐ của Singapore, 18,4% của Malaysia, 36,2% của Thái Lan, 43% của Indonesia và bằng 55% của Philippines. Đáng chú ý là chênh lệch về mức NSLĐ giữa Việt Nam với các nước vẫn tiếp tục gia tăng. Điều này cho thấy khoảng cách và thách thức nền kinh tế Việt Nam phải đối mặt để có thể bắt kịp mức NSLĐ của các nước.

Theo Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê Nguyễn Bích Lâm, NSLĐ của Việt Nam còn có khoảng cách khá xa với các nước trong khu vực là do xuất phát điểm của nền kinh tế thấp, cơ cấu kinh tế chuyển dịch chậm, hiệu quả sử dụng lao động còn thấp. Đặc biệt, hiện nay nguồn lao động Việt Nam trong các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp vẫn còn cao, nên vô hình trung NSLĐ của Việt Nam bị thấp đi nhiều.

Đồng tình với lý giải trên, tuy nhiên, ông Ngô Văn Tuấn, Phó trưởng ban Kinh tế Trung ương cho rằng cần thẳng thắn thừa nhận thành tích tăng NSLĐ của Việt Nam thời gian qua chủ yếu theo chiều rộng chứ chưa theo chiều sâu do phần lớn vẫn dựa vào chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ khu vực nông nghiệp sang lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ, mà chưa phải là sự cải thiện NSLĐ trong nội tại từng ngành kinh tế. Còn theo PGS, TS Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội: Vấn đề NSLĐ thấp tại Việt Nam không đồng nghĩa với việc người lao động Việt Nam lười hay kém so với lao động các nước. Điều này còn phụ thuộc vào điều kiện sản xuất như: Công cụ, công nghệ sản xuất, cường độ vốn hay do thể chế. Điển hình như hiện nay, các chính sách cải thiện NSLĐ ở nước ta mới chỉ tập trung cải thiện năng suất gắn với chất lượng cho doanh nghiệp, trong khi đó vấn đề nâng cao năng suất là bài toán của cả quốc gia, doanh nghiệp và hộ gia đình.

Xây dựng chương trình năng suất lao động quốc gia

Trong bối cảnh cách mạng công nghệ đang phát triển nhanh chóng, Việt Nam sẽ không thể dựa mãi vào mô hình tăng trưởng thâm dụng lao động. Mặc dù tăng trưởng GDP theo hướng tăng NSLĐ là một thách thức, nhưng với NSLĐ cao hơn sẽ tạo ra “lợi ích theo cấp số nhân”, tạo ra tăng trưởng bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Trên thực tế, Việt Nam có nhiều tiềm năng, dư địa và cơ hội để tăng NSLĐ. Trước hết là phân bổ, sử dụng hiệu quả nguồn lực, chuyển đổi mạnh mẽ cơ cấu kinh tế, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, áp dụng khoa học công nghệ, đặc biệt tập trung đầu tư vào con người, nhất là đội ngũ cán bộ quản trị, là yếu tố then chốt cần được ưu tiên hàng đầu.

Nêu rõ vấn đề này, ông Nguyễn Ngọc Thủy, Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn Egroup, cho rằng: "Chính người sử dụng lao động quyết định và chịu trách nhiệm về NSLĐ của đơn vị mình. Bởi lực lượng này tạo ra NSLĐ hiệu quả của cả tập thể thông qua việc tạo dựng môi trường văn hóa cạnh tranh lành mạnh, thưởng-phạt phân minh, thu hút người tài, giữ người tài. Do đó, chủ doanh nghiệp và người sử dụng lao động phải coi việc đào tạo nhân lực là khoản đầu tư chứ không phải chi phí. Trong đó, phải ưu tiên đầu tiên cho việc đào tạo người đứng đầu, tiếp theo là đội ngũ quản lý cấp cao...".

Xoay quanh các giải pháp thúc đẩy NSLĐ quốc gia, ông Nguyễn Bích Lâm đề nghị Chính phủ tiếp tục đẩy mạnh cải cách thể chế, nâng cao hiệu quả quản trị nhà nước, cải thiện công nghệ, cải thiện môi trường kinh doanh, cơ sở hạ tầng, cải cách thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển. Cùng với đó, cần phải nghiên cứu cải cách chính sách tiền lương, tiền công theo nguyên tắc thị trường, phù hợp giữa tăng tiền lương và tăng NSLĐ.

Có cùng cách nhìn nhận, theo ông Nguyễn Đức Thành, Chính phủ cần đưa chỉ tiêu tăng NSLĐ quốc gia vào hệ thống chỉ tiêu của Kế hoạch Phát triển kinh tế-xã hội 2021-2025, hướng tới 2030. Trong đó, Chính phủ cần tập trung các giải pháp cải thiện NSLĐ của các nhóm ngành tạo nền tảng và động lực tăng trưởng lâu dài cho nền kinh tế, như ngành công nghiệp và dịch vụ thông qua tiếp tục hội nhập quốc tế và cải thiện môi trường kinh doanh. Đồng thời, tiếp tục hỗ trợ thúc đẩy và tìm kiếm thị trường cho các ngành sản xuất của Việt Nam, đặc biệt khu vực tư nhân, để tạo thêm lực hút cho quá trình chuyển dịch cơ cấu lao động, từ đó tăng NSLĐ chung.

Cũng nêu ra các giải pháp cải thiện NSLĐ, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam Vũ Tiến Lộc đề xuất, Việt Nam cần xây dựng chương trình nâng cao NSLĐ quốc gia có tính lâu dài, tương tự sự quan tâm của Thủ tướng Lý Quang Diệu dành cho Phong trào năng suất ở Singapore-một yếu tố quan trọng cho thành công của các chính sách lớn, mang tính bao trùm, tác động đến mọi ngành, mọi lĩnh vực. Trong đó, cải cách công tác giáo dục-đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực được coi là chìa khóa để thúc đẩy NSLĐ của Việt Nam trong thời gian tới. Cùng với đó, Việt Nam cần chọn một tháng trong năm là tháng NSLĐ quốc gia. Dự kiến tháng 11 sẽ được coi là “Tháng năng suất” ở Việt Nam với việc công bố giải thưởng Top 100 doanh nghiệp, tổ chức có cải thiện NSLĐ cao trong năm. “Đây như là ngọn hải đăng trong việc tăng NSLĐ trong thời gian tới”, ông Vũ Tiến Lộc đề xuất.

VŨ DUNG - KHÁNH LINH