Thực phẩm hữu cơ - sản phẩm nhiều, nhưng nguồn gốc không rõ

Nông nghiệp hữu cơ (NNHC) được sản xuất theo nguyên tắc “6 không”: Không chất hóa học, không thuốc trừ cỏ, không thuốc trừ sâu hóa học, không chất kích thích tăng trưởng, không hóa chất bảo quản, không biến đổi gen. Do vậy, để có SPHC, người sản xuất phải thực hiện quy trình nghiêm ngặt của tiêu chuẩn NNHC. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), hiện nay tốc độ phát triển cũng như nhu cầu về thực phẩm hữu cơ (TPHC) ở Việt Nam đang gia tăng nhanh. Cả nước hiện có khoảng 70.000ha sản xuất theo xu hướng hữu cơ, với khoảng 60 tập đoàn, DN, cơ sở sản xuất nhưng phần lớn vẫn chưa có chứng nhận, ngoại trừ một số tập đoàn lớn, như: TH, Vinamilk... đã có chứng nhận từ các tổ chức quốc tế, còn lại chủ yếu vẫn là “tự phong”.

Chỉ cần lên google gõ cụm từ “thực phẩm hữu cơ” hay “mua thực phẩm hữu cơ ở đâu”, chúng ta sẽ thấy xuất hiện nhiều trang web, cửa hàng quảng bá, giới thiệu về loại thực phẩm này. Tuy nhiên, ngoài trang web chính thức của Hiệp hội NNHC Việt Nam được công nhận bởi Liên đoàn Quốc tế các phong trào canh tác NNHC (IFOAM) thì rất ít các trang web có thể chứng minh được thông tin chính xác, hay chứng minh được thực phẩm của họ là hữu cơ.

Trên địa bàn Hà Nội và TP Hồ Chí Minh hiện không khó để tìm một cửa hàng treo biển bán TPHC. Thế nhưng, trên bao bì của nhiều sản phẩm trong số đó chỉ ghi TPHC mà không rõ cơ quan, hay tổ chức nào chứng nhận. Một nguyên nhân nữa dẫn đến tình trạng loạn TPHC là do người tiêu dùng chưa hiểu và nhận diện được SPHC dẫn đến mua nhầm, mua phải hàng hữu cơ "tự phong", không bảo đảm chất lượng.

Chị Đào Diệu Linh, ở phường Phương Mai (Đống Đa, Hà Nội), chia sẻ: “Tôi mua TPHC tại cửa hàng gần nhà hơn năm nay. Thấy bao bì ghi là SPHC và có nhiều người mua nên tôi cũng yên tâm sử dụng. Thực tế, tôi cũng không thể biết được đó có phải là SPHC không?”. Còn chị Trần Thị Thùy Oanh, quận 4, TP Hồ Chí Minh phân trần: “Có nhiều địa điểm bán TPHC, tôi cũng không phân biệt được đâu là thật, đâu là giả, đành chọn thương hiệu mình đã quen thuộc để mua”. Khi chúng tôi hỏi về việc có quan tâm tới tổ chức nào chứng nhận sản phẩm đạt tiêu chuẩn hữu cơ, các chị đều chung câu trả lời: Cũng không để ý.

Bên cạnh vấn nạn nhiều cửa hàng bán TPHC “tự phong”, còn có tình trạng gọi là SPHC, nhưng bao bì lại ghi là sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP hay GlobalGAP. Tình trạng này là do thị trường Việt Nam chưa có bộ tiêu chí chuẩn hữu cơ nên nhiều cơ sở đã sản xuất SPHC theo cách của riêng họ.  

Ông Hà Phúc Mịch, Chủ tịch Hiệp hội NNHC Việt Nam cho biết: “Đến thời điểm này, Việt Nam chưa ban hành quy chuẩn quốc gia về NNHC. TPHC tại Việt Nam đang được chứng nhận theo phương thức: Nếu là TPHC xuất khẩu, sản phẩm dựa trên tiêu chuẩn do một số tổ chức quốc tế tại Việt Nam kiểm tra và cấp giấy chứng nhận, bảo đảm các tiêu chí quy định của quốc tế. Đối với nông sản hữu cơ trong nước, một số tổ hợp tác, nhóm liên kết hộ nông dân sản xuất nông sản hữu cơ tiêu thụ nội địa được cấp chứng nhận PGS Việt Nam (Participatory Guarantee System - Hệ thống Đảm bảo Cùng tham gia) do PGS Việt Nam, Hiệp hội NNHC Việt Nam hướng dẫn. Chính vì vậy, IFOAM chỉ mới công nhận Việt Nam là nước có sản xuất NNHC, có tiêu chuẩn về TPHC nhưng chưa có quy định về NNHC.

Chúng tôi tới tìm hiểu ở khu vực trồng rau của xã Thanh Xuân (Sóc Sơn, Hà Nội)-một trong số ít vùng sản xuất rau quả theo quy trình hữu cơ của Tổ chức Phát triển nông nghiệp châu Á (ADDA Đan Mạch). Vùng trồng rau này được người nông dân áp dụng theo đúng tiêu chuẩn PGS chuỗi cung cấp hữu cơ. Tuy nhiên, khu vực này mới chỉ đáp ứng khoảng 45 tấn rau/tháng ra thị trường Hà Nội. Người nông dân phải được tập huấn về trồng hữu cơ, trồng chuyển đổi, được giám sát nghiêm ngặt để bảo đảm đầu ra 100% hữu cơ. Anh Hoàng Văn Hưng, Trưởng nhóm trồng rau hữu cơ Ánh Dương (Thanh Xuân), khẳng định: “Trước khi đi vào sản xuất hữu cơ, các thành viên trong nhóm đều phải tham gia lớp tập huấn để nắm được quy trình sản xuất. Để một sản phẩm được chứng nhận hữu cơ của các tổ chức quốc tế thì phải tuân thủ các quy tắc nghiêm ngặt về vùng trồng, môi trường, đặc biệt là đất và nước. Chi phí đầu tư khá lớn nên giá thành SPHC thường cao gấp 2-3 lần so với sản phẩm thông thường".

Chính bởi giá thành cao nên nhiều cơ sở kinh doanh đã lợi dụng gắn mác hữu cơ cho các sản phẩm chưa được chứng nhận nhằm trục lợi. Hơn nữa, việc nước ta chưa có quy định về NNHC, chưa có chế tài xử phạt dẫn đến tình trạng nhiễu loạn thị trường sản xuất và kinh doanh TPHC.

Theo Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Trần Thanh Nam, dự kiến năm 2018, Chính phủ sẽ thông qua và ban hành nghị định về TPHC và phê duyệt đề án NNHC. Hy vọng, bằng việc ban hành tiêu chuẩn và xác định thế nào là TPHC, cơ quan chức năng sẽ có cơ chế pháp lý để kiểm soát TPHC, dẹp bỏ những cơ sở sản xuất SPHC không đạt chuẩn nhằm trục lợi, giúp bảo vệ lợi ích của người dân và những DN sản xuất NNHC chân chính.

KHÁNH MINH - HẢI YẾN