Sự cần thiết của Basel II
Sau hàng loạt vụ sụp đổ của các ngân hàng lớn trên thế giới vào thập kỷ 80, các ngân hàng trung ương và cơ quan giám sát của 10 nước phát triển đã thống nhất lập ra ủy ban giám sát rủi ro ngân hàng để tìm giải pháp ngăn chặn các rủi ro trong hoạt động tài chính-ngân hàng. Năm 1988, ủy ban này công bố Hiệp ước về vốn của Basel (Basel I), qua đó xác định các tiêu chuẩn về vốn nhằm hạn chế rủi ro kinh doanh của các ngân hàng. Đến năm 2004, Basel II chính thức được ban hành với mục tiêu tăng cường hơn nữa hoạt động ổn định và lành mạnh của hệ thống ngân hàng quốc tế, cũng như thúc đẩy hoạt động quản trị rủi ro tốt hơn trong ngành ngân hàng.
Tại Việt Nam, định hướng triển khai thực hiện Basel II trong hệ thống ngân hàng được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) xác định là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của ngành ngân hàng. Năm 2014, NHNN lựa chọn 10 ngân hàng trong nước để thí điểm, tiến tới thực hiện triển khai áp dụng Basel II đối với tất cả ngân hàng trong nước. Bên cạnh đó, NHNN đã xây dựng và ban hành Thông tư 41/2016/TT-NHNN ngày 30-12-2016 quy định tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu đối với ngân hàng theo phương pháp tiêu chuẩn và có hiệu lực thi hành từ 1-1-2020 đối với toàn hệ thống ngân hàng.
    |
 |
|
Khách hàng giao dịch tại Ngân hàng TMCP Phương Đông. Ảnh: THU THỦY. |
Cần phát triển thị trường mua bán nợ
Hiện nay, Basel II được áp dụng tại 10 ngân hàng thực hiện thí điểm. Nhờ đó, tỷ lệ an toàn vốn của hệ thống ngân hàng đã cao hơn 10% (vượt so với quy định là 9%). Tuy nhiên, rủi ro về nợ xấu vẫn tiềm ẩn.
Tháng 12-2017, Ngân hàng TMCP Phương Đông (OCB) tổ chức lễ hoàn thành dự án Basel II. Như vậy, OCB trở thành ngân hàng Việt Nam đầu tiên công bố hoàn tất việc triển khai Basel II với các nền tảng cho một ngân hàng hiện đại, an toàn với các yêu cầu về vốn, rà soát và giám sát, minh bạch thông tin. Trao đổi với chúng tôi, bà Đào Minh Anh, Phó tổng giám đốc OCB, chia sẻ: “Để đạt được Basel II, OCB trải qua rất nhiều khó khăn, trong đó lớn nhất là vấn đề hoàn thiện kho dữ liệu để tính toán hệ số an toàn vốn được chính xác và công tác quản trị hệ số an toàn vốn này được hiệu quả. Triển khai thành công Basel II mang đến cho OCB nhiều lợi ích to lớn, như: Chiến lược kinh doanh thực hiện dựa trên tính toán được rủi ro; cấu trúc tài sản được dịch chuyển từ danh mục rủi ro cao sang danh mục rủi ro thấp mà vẫn bảo đảm lợi nhuận kỳ vọng cho cổ đông; hệ thống quản lý rủi ro của OCB được hoàn thiện, bảo đảm quyền lợi của khách hàng và người gửi tiền; nâng cao hiệu quả kinh doanh và gia tăng lợi ích cho cổ đông. Ngoài ra, triển khai Basel II cũng là một trong các yếu tố giúp OCB có được xếp hạng B2 từ Moody, mức xếp hạng cao nhất cho các ngân hàng Việt Nam”.
Đánh giá về những thách thức trong quá trình triển khai Basel II thời gian qua, TS Phan Hữu Việt thuộc Cơ quan Thanh tra, Giám sát, NHNN Việt Nam, nhận xét: Các quy định trong Hiệp ước về vốn của Basel rất phức tạp, làm xuất hiện những khó khăn trong thay đổi nhận thức của người quản lý, nhà điều hành và tập quán quản trị rủi ro, quản lý vốn, tính toán tỷ lệ an toàn vốn (CAR) của các ngân hàng. Sự thiếu hụt cơ sở dữ liệu và thực trạng hạ tầng công nghệ thông tin cũng là một trở ngại không nhỏ trong triển khai Basel II tại các ngân hàng ở nước ta. Ngoài ra, chi phí tài chính để triển khai Basel II tương đối lớn, đây là thách thức chủ yếu đối với các ngân hàng quy mô vừa và nhỏ.
Để quá trình triển khai Basel II được thuận lợi, bà Nguyễn Thị Thanh Sơn, Phó tổng giám đốc LienvietPostbank kiến nghị NHNN có thêm các hướng dẫn cụ thể, chi tiết cho các ngân hàng TMCP; tổ chức hội thảo giới thiệu, chia sẻ kinh nghiệm các điển hình ngân hàng đã áp dụng thành công Basel II trên thực tế.
Các chuyên gia trong lĩnh vực tài chính-ngân hàng đưa ra 3 khuyến nghị trong việc triển khai Basel II để hướng tới mục tiêu hiệu quả toàn diện. Thứ nhất, Quốc hội và Chính phủ cần định hướng phát triển thị trường mua bán nợ, hoàn thiện hoạt động của công ty mua bán nợ. Thứ hai, về phía NHNN Việt Nam, ngoài các điều kiện về cơ bản đã có của môi trường pháp lý để thực hiện Basel II, NHNN cần tiếp tục hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho vấn đề bảo đảm an toàn hoạt động của hệ thống ngân hàng theo các chuẩn mực quốc tế. Đồng thời, tăng cường năng lực tài chính của các NHTM, thực hiện lộ trình áp dụng Basel II tại các ngân hàng cùng với quá trình tái cấu trúc hệ thống ngân hàng. Thứ ba, đối với các NHTM, cần chú trọng nguồn nhân lực triển khai dự án Basel II tại các ngân hàng, xây dựng và hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu, thông tin nhằm bảo đảm các thông tin tài chính được chuẩn hóa. Bên cạnh đó, cần có lộ trình rõ ràng để tăng vốn chủ sở hữu của ngân hàng; hoàn thiện, nâng cao năng lực quản trị điều hành; xây dựng chiến lược và chính sách quản trị rủi ro.
NGUYỄN ANH VIỆT