Những tín hiệu khả quan
Theo số liệu của ngành y tế, chỉ tính riêng về thuốc chữa bệnh, ngành công nghiệp dược Việt Nam hiện mới chỉ đáp ứng khoảng 48% nhu cầu thuốc của nhân dân, dược liệu phần lớn nhập từ nước ngoài. Vì vậy, "Chiến lược Quốc gia phát triển ngành dược Việt Nam giai đoạn 2020 và tầm nhìn đến năm 2030" của Chính phủ đã xác định xây dựng và phát triển hệ thống nhà máy sản xuất thuốc trong nước tiến tới đáp ứng nhu cầu về thuốc và phòng chữa bệnh cho nhân dân, bảo đảm tăng tỷ lệ thuốc sản xuất trong nước đáp ứng được 70% giá trị tiền thuốc vào năm 2020 và 80% vào năm 2030.
Nghệ An là tỉnh có khu dự trữ sinh quyển với sự đa dạng sinh học, với gần 1.000 loài dược liệu giá trị, trong đó nhiều loài có giá trị kinh tế cao. Thời gian gần đây, tỉnh Nghệ An đã đẩy mạnh thực hiện chủ trương xây dựng vùng dược liệu với nhiều biện pháp cụ thể, như lồng ghép các chính sách hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp, tổ chức, hộ gia đình trồng, sản xuất dược liệu... Điểm sáng trong mô hình phát triển cây dược liệu là Công ty Cổ phần Dược liệu Mường Lống (Nghệ An) có tổng mức đầu tư 3.200 tỷ đồng, trên 2.846ha. Ông Phùng Văn Hào, Giám đốc Kỹ thuật Công ty Cổ phần Dược liệu Mường Lống, cho biết: “Công ty đã trồng thử nghiệm tại vườn ươm ở xã Mường Lống và các địa phương lân cận để nhân rộng những loại dược liệu tiến tới sản xuất thực phẩm chức năng và thuốc có nguồn gốc từ thảo dược. Ngoài việc bao tiêu đầu ra sản phẩm, công ty còn hỗ trợ 40% kinh phí để nông dân mua cây giống, tư vấn kỹ thuật, tập huấn, đào tạo kỹ thuật trồng cây dược liệu”.
Trên địa bàn tỉnh Nghệ An còn có các mô hình trồng xuyên tâm liên (huyện Quỳnh Lưu), cà gai leo, trà hoa vàng (huyện Con Cuông)… của Công ty Cổ phần Dược-Vật tư y tế Nghệ An. Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, miền Tây Nghệ An có điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu thích hợp để trồng dược liệu. Tại Đoàn Kinh tế-Quốc phòng (KT-QP) 4, vườn cây dược liệu như đẳng sâm, đương quy, atiso… đã thử nghiệm thành công. Việc nhân giống, thu hoạch, chế biến atiso thành các sản phẩm như chè atiso, cao atiso bước đầu đem lại hiệu quả kinh tế. Thời gian qua, các sản phẩm chế biến từ atiso của Đoàn KT-QP 4 luôn nhận được nhiều đơn đặt hàng với số lượng lớn. Hiện nay, Đoàn KT-QP 4 đã chuyển giao kỹ thuật để bà con dân tộc thiểu số trong vùng trồng đại trà. Việc phát triển vùng dược tại các huyện miền núi không những giúp bà con thoát nghèo, giảm tình trạng du canh, du cư, tăng thu nhập mà còn góp phần bảo đảm trật tự xã hội, an ninh biên giới.
Cũng giống Nghệ An, tại tỉnh Thanh Hóa hiện có hơn 4.000ha đất trồng cây dược liệu, với hơn 20 loại. Để đáp ứng nhu cầu của thị trường trong nước và xuất khẩu, tỉnh Thanh Hóa có kế hoạch đến năm 2020 phát triển 94.000ha cây dược liệu dưới tán rừng tự nhiên, với sản lượng khai thác 500 tấn/năm.
Hà Tĩnh là tỉnh tuy chưa được nằm trong vùng quy hoạch dược liệu nhưng việc phát triển vùng cây dược liệu đã có những tín hiệu tốt, mở ra hướng đi mới trong phát triển kinh tế, chuyển đổi cơ cấu cây trồng. Đơn cử như Công ty Cổ phần Dược Hà Tĩnh triển khai vùng trồng dược liệu đạt chuẩn GACP-WHO (các nguyên tắc, tiêu chuẩn thực hành trồng trọt và thu hái dược liệu theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới). Hiện công ty đã hợp đồng với địa phương trên địa bàn huyện trồng 20ha dược liệu như mã đề, kim tiền thảo, ích mẫu, mộc hoa trắng, cung ứng nguồn nguyên liệu sạch cho nhà máy chế biến và bán cho một số đối tác. Ông Trần Văn Toàn, Giám đốc Hợp tác xã Sản xuất cây dược liệu Yên Khánh (xã cẩm Vịnh, huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh) cho biết: “Hợp tác xã có 70 thành viên là các hộ gia đình trồng cây dược liệu cung ứng cho công ty. Việc trồng cây dược liệu đã mang lại lợi ích cho bà con giá trị gấp 3 lần trồng lúa, với 120 triệu đồng/ha. Bà con được hỗ trợ một phần chi phí, có đầu ra ổn định nên rất phấn khởi, an tâm khi chuyển đổi đất hoa màu kém hiệu quả sang trồng cây dược liệu”.
Đội Trí thức trẻ Đoàn Kinh tế-Quốc phòng 4 chăm sóc vườn dược liệu tại huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An.
“Một mũi đột phá”
Ngoài hai tỉnh là Thanh Hóa và Nghệ An nằm trong vùng quy hoạch phát triển dược liệu đến năm 2020, tầm nhìn 2030 với 10 loài dược liệu bản địa, còn lại các tỉnh thuộc khu vực Bắc Trung Bộ, như Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế… việc phát triển trồng dược liệu hiện vẫn mang tính tự phát. Theo ông Trần Quốc Thành, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Nghệ An, cùng với việc được xác định nằm trong vùng quy hoạch, tỉnh Nghệ An đang đẩy mạnh nghiên cứu xây dựng, ban hành đề án phát triển dược liệu gắn với công nghiệp dược; coi phát triển dược liệu là một đột phá trong công tác tái cơ cấu ngành nông nghiệp.
Ông Phùng Văn Hào, Giám đốc Kỹ thuật Công ty Cổ phần Dược liệu Mường Lống cho rằng: “Hiện nay, việc sản xuất dược liệu trên địa bàn tỉnh còn ít, nhỏ lẻ. Các chính sách hỗ trợ về vốn, đất đai, khoa học kỹ thuật… triển khai chậm, chưa áp dụng triệt để. Tỉnh cần sớm ban hành cơ chế đặc thù để quản lý nguồn dược liệu tự nhiên cũng như hỗ trợ sản xuất dược liệu. Đặc biệt, cần xử lý khâu khó nhất là đất đai trong chính sách hỗ trợ doanh nghiệp. Bởi đất sản xuất dược liệu có thể đan xen, chồng lấn, thậm chí dưới tán rừng hiện có. Vì vậy, cần phải xử lý hài hòa giữa tỷ lệ đất giao trực tiếp cho doanh nghiệp và đất người dân trực tiếp quản lý, canh tác”.
Sản xuất dược liệu gắn với công nghiệp dược là ngành kinh tế, kỹ thuật tổng hợp đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ, chăm sóc sức khỏe nhân dân và phát triển kinh tế. Vì vậy, các tỉnh Bắc Trung Bộ cần quan tâm sâu sắc đến lĩnh vực này. Các cấp, các ngành cần vào cuộc mạnh mẽ để hỗ trợ các doanh nghiệp, góp phần cùng cả nước tiến tới sản xuất dược liệu gắn với công nghiệp dược tự chủ, chất lượng.
Bài và ảnh: HOÀNG HOA LÊ