Đến nay, toàn vùng Tây Nguyên có 2.354 công trình thủy lợi với tổng dung tích trữ đạt 1.535.106m3 nước (trong đó, dung tích hữu ích khoảng 1.290.106m3), theo thiết kế phục vụ tưới cho 288.484ha cây trồng. Thủy lợi đã góp phần quan trọng để nông nghiệp Tây Nguyên đóng góp hơn 40% GDP toàn vùng và tạo ra những sản phẩm xuất khẩu chiến lược của cả nước, như: Cà phê, hồ tiêu, cao su...

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra hiện nay là do thiếu kinh phí đầu tư nâng cấp, sửa chữa và xây mới nên hệ thống thủy lợi hiện có ở Tây Nguyên chưa đáp ứng yêu cầu phát triển nông nghiệp bền vững. Phần lớn công trình thủy lợi hiện tại đã xuống cấp, trong khi công tác quản lý, khai thác còn nhiều bất cập, khiến năng lực tưới bị sụt giảm. Cụ thể, diện tích tưới thực tế của hệ thống thủy lợi toàn vùng là 214.645ha, đạt 74,4% so với thiết kế. So với tổng diện tích cây trồng cần tưới toàn vùng Tây Nguyên thì hệ thống thủy lợi mới đáp ứng được 30%.

leftcenterrightdel
Công trình thủy lợi Ea Rớt phục vụ tưới tiêu cho 2.150ha cây trồng trên địa bàn huyện Ea Kar (Đắc Lắc).

Theo thông tin từ Viện Quy hoạch thủy lợi (Tổng cục Thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), do lượng nước tưới mới đáp ứng được 30% diện tích cây trồng nên khi xảy ra hạn hán, Tây Nguyên luôn thiệt hại nặng, năm sau thường cao hơn năm trước. Như năm 2014, Tây Nguyên có gần 76.000ha cây trồng bị thiệt hại do hạn hán, năm 2015 tăng lên gần 144.000ha, năm 2016 là hơn 176.000ha. Để chống hạn hiệu quả, không có giải pháp nào khác ngoài việc đầu tư phát triển hệ thống thủy lợi nhằm chủ động nguồn nước. Theo TS Hoàng Ngọc Tuấn, Viện trưởng Viện Khoa học thủy lợi miền Trung và Tây Nguyên, không đủ nước tưới từ hệ thống thủy lợi dẫn tới tình trạng khi xảy ra khô hạn, người dân Tây Nguyên đua nhau khoan giếng lấy nước phục vụ sản xuất. Việc này tuy giải quyết được tình thế trước mắt, nhưng lại làm suy giảm mực nước ngầm, gây ra nhiều hệ lụy...

Đề cập đến giải pháp khắc phục tình trạng thiếu nước tưới cho cây trồng, ông Phạm Hữu Hào, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắc Nông, cho biết: “Do đặc điểm địa hình không thuận lợi cho đầu tư xây dựng hồ, đập thủy lợi lớn nên những năm qua, tỉnh Đắc Nông khuyến khích, đồng thời có chính sách hỗ trợ hộ và nhóm hộ dân đầu tư đào ao, hồ để tích trữ nước, bảo đảm sản xuất. Đến đầu năm 2018, toàn tỉnh Đắc Nông có hơn 1.200 ao, hồ do nhân dân đầu tư. Tỉnh Đắc Nông sẽ tiếp tục thực hiện chính sách hỗ trợ cho nông hộ đầu tư đào mới thêm 1.200 ao, hồ nữa, với mức 50 triệu đồng/ao, hồ; mỗi ao, hồ bảo đảm tưới cho 3ha cây trồng trở lên”.

Ông Mai Trọng Dũng, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắc Lắc, cho rằng: “Để nâng cao năng lực hệ thống thủy lợi, chủ động nguồn nước phục vụ sản xuất nông nghiệp, Trung ương cần hỗ trợ vùng Tây Nguyên đầu tư xây dựng thêm một số công trình thủy lợi lớn. Thực tế, trên địa bàn tỉnh Đắc Lắc, trữ lượng nước mặt trong mùa mưa khá dồi dào với khoảng 1,3 tỷ mét khối, thế nhưng những công trình thủy lợi, ao, hồ ở địa phương mới trữ được 650 triệu mét khối. Hiện vẫn còn 700 triệu mét khối nước mặt chưa có công trình tích trữ, để lãng phí!”.

Giải pháp lâu dài nhằm góp phần cho nông nghiệp Tây Nguyên phát triển bền vững là đầu tư nâng cấp, xây mới công trình thủy lợi, chủ động nguồn nước. Theo quy hoạch phát triển kinh tế-xã hội vùng Tây Nguyên đến năm 2020 và Quy hoạch tổng thể phát triển sản xuất ngành nông nghiệp vùng Tây Nguyên đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo Quyết định số 124/QĐ-TTg ngày 2-2-2012, diện tích các loại cây trồng vùng Tây Nguyên trong những năm tới biến động không nhiều. Hiện tại, nhu cầu nước cho nông nghiệp vùng Tây Nguyên ước khoảng 4,08 tỷ mét khối; dự báo đến năm 2020 khoảng 4,24 tỷ mét khối, đến năm 2030 khoảng 4,26 tỷ mét khối. Nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển nông nghiệp bền vững, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã đề xuất danh mục công trình quan trọng, đầu tư bằng nguồn vốn trái phiếu Chính phủ giai đoạn 2016-2020, với tổng kinh phí khoảng 7.365 tỷ đồng cho dự án thủy lợi vùng Tây Nguyên.

Hy vọng với việc đẩy mạnh đầu tư phát triển thủy lợi, kết hợp triển khai áp dụng biện pháp tưới tiết kiệm nước, chuyển đổi cây trồng, sản xuất nông nghiệp vùng Tây Nguyên sẽ phát triển bền vững.

Bài và ảnh: BÌNH ĐỊNH