Những năm gần đây, với sự xuất hiện ngày càng nhiều thiết bị điện, điện tử trên thị trường nên lượng rác thải điện tử cũng ngày càng lớn. Theo số liệu của Bộ Khoa học và Công nghệ, trung bình mỗi năm, lượng rác thải điện tử ở Việt Nam khoảng 90.000 tấn, chủ yếu phát sinh từ hộ gia đình (đồ gia dụng điện tử), văn phòng (máy tính, máy photocopy, máy fax...), các bộ sản phẩm điện tử lỗi và các thiết bị thải được nhập khẩu bất hợp pháp. Do chứa nhiều vật liệu có giá trị, loại rác thải điện tử này phải được quản lý đặc biệt để tái chế. Tuy nhiên, việc tái chế rác thải điện tử ở nhiều nơi mới dừng ở khâu tháo dỡ, phân loại một cách thủ công, gây nguy hại không nhỏ đến sức khỏe và ô nhiễm môi trường.

leftcenterrightdel
Ảnh minh họa / VnExpress.

Chúng tôi tìm hiểu ở làng Đông Mẫu, xã Yên Đồng, huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc, vùng quê nổi tiếng với nghề thu gom, tái chế phế liệu. Các loại phế liệu điện tử ở đây đều được tái chế rất thô sơ. Người dân hầu như không có trang bị bảo hộ, tiếp xúc trực tiếp với phế liệu. Trao đổi với chúng tôi, nhiều người dân làm nghề thu gom, phân loại phế liệu điện tử trả lời với nhận thức khá đơn giản: “Chúng tôi có đeo khẩu trang khi tách lấy đồng, nhôm, sắt, nhựa... từ phế liệu điện tử để đem bán, phần còn lại đem đốt, hoặc bỏ ra bãi rác”. 

Thực trạng trên cũng diễn ra ở nhiều địa phương. Theo ông Hoàng Dương Tùng, Phó tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường: Hiện nay, các làng nghề thực hiện việc phân loại, tái chế rác thải điện tử rất thô sơ, chủ yếu làm thủ công, với các thiết bị cũ kỹ, lạc hậu.

Theo TS Hà Vĩnh Hưng, Viện Khoa học và Công nghệ môi trường (Trường Đại học Bách khoa Hà Nội), nhiều người thu mua phế liệu hoặc các làng nghề mới chỉ quan tâm đến việc lấy các kim loại có giá trị, còn những phần gây nguy hại đến sức khỏe con người và môi trường thì bị bỏ qua. Việc tái chế không đúng quy cách là mối họa lớn khi các chất độc hại và kim loại nặng, như chì, thủy ngân rò rỉ ra môi trường. Vỏ nhựa của rất nhiều thiết bị điện tử có hàm lượng chất độc cao, bao gồm các hợp chất hữu cơ có thể gây ung thư. Việc nghiền, cắt nhựa sẽ phát sinh các hạt bụi li ti chứa tác nhân nguy hại, nếu con người hít phải lâu dài sẽ gây tổn hại nặng nề tới sức khỏe.

Thấy rõ sự nguy hại của rác thải điện tử, cơ quan chức năng ở nhiều địa phương đã triển khai các biện pháp xử lý. Tuy nhiên, sự bất hợp tác của người dân khiến các dự án đưa ra đều chưa mang lại hiệu quả tích cực. Ví như điểm thu mua rác thải điện tử được đặt tại địa bàn quận Cầu Giấy (Hà Nội) dường như không mấy ai quan tâm. Điểm thu mua rác thải điện tử ở phường Thành Công, quận Đống Đa, TP Hà Nội cũng trong tình trạng tương tự. 

Theo thống kê của Viện Khoa học và Công nghệ môi trường, nước ta hiện có hơn 10 cơ sở được cấp phép xử lý chất thải điện tử, công suất 0,5-3 tấn/ngày. Còn các cơ sở không chính quy (như các làng nghề) sử dụng công nghệ cũ, thiết bị lạc hậu, gây tác hại đến môi trường; chất lượng sản phẩm và lượng nguyên liệu thu hồi thấp. Cũng theo các nhà khoa học của viện, việc áp dụng công nghệ tái chế không mấy khó khăn, vấn đề là ở khâu đầu vào. Hiện nay, chúng ta chưa có hệ thống quản lý để kiểm soát được một lượng lớn chất thải điện tử và thu hồi vật liệu có giá trị. Việc thu gom rác thải điện tử được thực hiện chủ yếu bởi cá nhân làm nghề thu mua phế liệu, các cửa hàng tư nhân, càng khiến cơ quan chức năng khó kiểm soát rác thải điện tử và nguồn rác thải không tập trung.

MINH HẢI